Јазикот на глувите
24 јануари 2018
Деновиве е повторно актуелен законот за јазици, откако „врелото на мудроста”, популарно наречено „фикус”, кое, како папрат, цути само во изолираната резиденција на Водно, на 14 страници одби да ја потпише првата инстанца од изгласаниот текст, со изговор дека со тоа ќе се нарушиле дигнитетот и унитарноста на државата. Претпоставувам дека кога истата флора од Водно одбиваше да даде мандат на легитимно избран премиер, или кога понуди скандалозен закон за амнестија, се водеше од некакви други критериуми, можеби сметајќи дека својата уставотворна улога најдобро ќе ја заштити со засилено присуство на разни питијади, ракијади, и други безначајни настани?
Поведението на Иванов е најдобар сублимат на нерационалниот однос кон унапредувањето на албанскиот јазик, кое се истакнува како врв на етаблираниот пасивно-агресивен став кон Албанците воопшто. Притоа, тоа дебатата ја води во целосно погрешен правец, фокусиран на некакви измислени закани наместо на реалните придобивки од овој процес.
Најнапред збор-два за унитарноста. Унитарноста е концепт, идеја, а не парола или објект, и таа најнапред се отсликува во лојалноста на граѓаните кон сопствената држава. Таа најдобро се брани и одржува преку желбата на жителите за заедништво, и ако таа желба се наруши, нема закон или принуда која ќе ја оствари. Оттаму, не знам како извлекуваме заклучок дека потребите на нашите сограѓани Албанци за повеќе права, значат нарушување на унитарноста. Напротив. Дента кога вториот етникум ќе се откаже од барањата за унапредување на нивната позиција е ден кога унитарноста ќе почне да умира. Нивното инсистирање на подобра позиција е токму индикација дека тие својот дом го гледаат овде, а остварувањето на тие барања ја засилува нивната лојалност кон државата и општеството. Таквите процеси по дефиниција ја засилуваат унитарноста на земјата.
Отпор мотивиран од инает
Потоа, има некаква патологија во нашиот упорен обид сопствената самодоверба единствено да имаме капацитет да ја проектираме како антипод на дигнитетот на другите. Нашата хистерична мантра дека унапредувањето на употребата на албанскиот јазик на било кој начин му наштетува на македонскиот јазик или нашата позиција во државата, е, најблаго речено, апсурдна. Факт е дека ниту еден член, одредба, или пракса во новиот закон на ниту еден начин не ја намалува употребата на македонскиот јазик, ниту по опфат, ниту по суштина. Со други зборови, Македонците секогаш ќе можат на македонски да комуницираат непречено со сите институции. Новиот закон за јазици тоа право не го допира. Значи, иронијата да биде поочигледна, бидејќи со овој закон на Македонците не им се одзема никакво, ама баш никакво, право, неизбежен е заклучокот дека единствената причина за отпорот кон овој процес е негативна мотивација – желбата Албанците да немаат подобрена позиција. Затоа овој отпор е патолошки, зашто е единствено мотивиран од инает, или уште полошо, нерационален страв: не од желбата за сопствени придобивки, туку од желбата за штета на другите.
Останати колумни од авторот:
Сето ова е уште попроблематично кога во предвид ќе се земе емпириската историја од последните децении. Искуството, па дури и нашето, ограничено, покажува дека зголемувањето на правата на етникумите е паралелно и пропорционално со мултикултурната интегрираност на општеството. Подобрувањето на вкупната позиција на Албанците во Македонија, вработување, пристап до едукација, културна слобода, позитивна дискриминација, е паралелно проследено со нивно поактивно учество во вкупните општествени процеси, па со самото тоа, со похармонични и подобри етнички односи. Последните парламентарни и локални избори, каде дел од гласачите Албанци го надминаа сопствениот етнички простор, и наместо на албански партии, гласовите им ги дадоа на македонски претставници, е најдобра индикација дека интеграцијата се интензивира. Оттаму, нерационален е стравот дека унапредувањето на нивните права на таквите процеси на било кој начин им наштетуваат.
Оттаму, една од ретките валидни дилеми и дискусии е дали за ваквиот модел ние имаме капацитет, и во функционална и во финансиска смисла, како државен апарат, да го спроведеме во пракса, и дали евентуално има некакви ситуации кои се реално апсурдни и каде постои простор за оптимизација на ова решение. На пример, дали доколку еден Албанец кој има стопански спор во Делчево, инсистирајќи на водењето на целиот процес на двата јазика, ќе направи правосудниот процес да биде толку комплициран и бавен, што ќе влијае негативно врз принципот на брз и ефикасен пристап до правдата? Дали недостатокот од капацитет на администрацијата ќе ги забави процедурите до неефикасност? И на крајот, дали можеме сето тоа да си го приуштиме? На последното прашање одговорот е најлесен: ако имаме доволно пари за бонуси на ДИК, ќе најдеме и за овој проект.
Функционална интеграција
Втората валидна дилема во овој проект е функционалната интеграција. Дали, промовирајќи го албанскиот јазик низ социјалната скала, ние всушност создаваме можност Македонците и Албанците да го поминуваат својот живот паралелно, без неопходност да комуницираат едни со други, зашто тоа за нив ќе го прави некој трет? Дали со тоа го намалуваме и онака малиот пресек на точки кои не спојуваат? Постои тука една скриена опасност од сегрегација, која може да се реши системски на два начина. Првиот е сосила: на пример задолжителен државен испит по македонски јазик за сите матуранти, па ако немаш одлично познавање на македонскиот јазик не можеш да матурираш, без оглед дали си посетувал настава на албански, но тој проект мора да оди паралелно со неговиот реципроцитет – задолжителен албански јазик за сите основци во општините каде Албанците се мнозинство, како и задолжително познавање на албанскиот јазик за сите вработени во локалната самоуправа во истите општини. Не сум сигурен дека имаме сила за ваков начин на форсирана интеграција.
Вториот, и за мене подобар, начин за интеграција, е градење доверба, заедничка визија за иднината, споделени вредности и заедништво. Со други зборови, државата да почне, првенствено преку сопственото поведение, да инвестира во заеднички државотворен наратив кој ќе влијае на желбата за интеретничка комуникација и интеграција. Зашто, комуникацијата доаѓа од желбата за разбирање, а не од техниката на познавање јазици. Нашите патриоти, кога сакаат попуст за сместување на Халкидики, ќе се разберат со Грците ако треба и со раце и нозе, само ако имаат соодветен мотив. Затоа, главната инвестиција во овој проект не е познавањето на јазиците, туку езотеричното и неопипливо ткиво кое нѐ поврзува, а тоа е конечно да посакаме да се разбереме едни со други. Инаку, што ќе ни е јазик ако останеме глуви?