Што сакаат да постигнат Доналд Трамп и Владимир Путин? Дури и пред самитот во Хелсинки јасно е дека американскиот претседател на олтарот на својата суета може да ја жртвува целата западна Алијанса, смета Кристијан Трипе
Фотографија: picture-alliance/AP Photo/E. Vucci
Реклама
Доналд Трамп сака да разговара со Владимир Путин во четири очи. Само тие двајца и по еден преведувач. На состанокот нема да има политички советници, ниту луѓе од протоколот. Така сака Белата Куќа и со тоа го крши основниот принцип на ваквите самити, кој е повеќе од обична навика. Со тоа Трамп ја поттикнува недовербата и длабоките стравови меѓу оние кои себеси се сметаат загрозени од страна на Русија и кои се сомневаат во помошта која им ја гарантира западната алијанса.
Трамп и Путин се слични луѓе. Обајцата себеси се гледаат како „силни мажи“ во хаотичниот свет, а заедниците кои ги предводат, и двајцата ги сметаат првенствено за моќни држави. Путин одамна се стилизираше како лидер на оние политички сили кои се јасно антилиберални. Трамп, од друга страна, сака да игра улога на уништувач на оние либерални институции кои на светот му донесоа ред по епохалните пресвртници во 1945 и 1990 година.
И двајцата во повеќе наврати даваа до знаење дека се воодушевуваат еден на друг, и покрај судирот на интереси. Тоа не е добро за состанокот во Хелсинки, бидејќи хоризонтите на очекувањата се премногу различни. Како и многупати досега, Американецот бара медиумско внимание, средба на големата сцена, тапкање по рамо- сака да го шокира светот. А своите политички цели- доколку воопшто ги има- Трамп ги држи во тајност.
Но Русинот, има обемна програма. Путин сака непречено да учествува во сириската граѓанска војна. Тој сака да има одврзани раце во Украина, која ја гледа како руска зона на влијание и на која ѝ признава само ограничен суверенитет. И на крајот, тој бара од Западот да ја признае окупацијата на украински Крим пред четири години како повторно обединување со Русија. ЕУ и САД поради Крим и наметнаа санкции на Русија и Путин би сакал да се ослободи од нив.
Оној кој се прашува како може Путин да ги спроведе тие цели со својот американски колега, гледа во политичка и морална провалија. Додека Трамп патува по Европа, специјалниот обвинител во САД подигна обвинение против 12 руски агенти, под сомнение дека пред две години се вмешале во претседателските избори во таа земја. Русија веќе долго е под сомнеж дека му помогнала на Трамп во неговата изборна кампања: со хакерски напади, кражба на информации и влијание врз гласачите во САД преку кампањи на социјалните мрежи.
Нема сомнеж, Доналд Трамп беше најпосакуван кандидат на Кремљ. Но, дали е тој автоматски и „негов“ претседател? Одговорот не зависи само од тоа дали Кремљ има во рака нешто против Трамп, односно дали постои компромитирачки материјал подобен за политичка уцена. За тоа често се шпекулираше: понекогаш се зборуваше за љубовните испади на Трамп во Москва, понекогаш за бизнис-контактите во Њујорк.
Овие приказни од претходниот живот на Трамп се сензационалистички, но засега се само шпекулации. Тие не би смееле да го отргнат внимание од вистинската политика која ја води „вистинскиот“ Доналд Трамп. Оној кој е груб кон своите сојузници во НАТО како Трамп, тој им ја врши работата на сите противници на Западот. Претседателот на САД кој се заканува дека ќе го напушти НАТО е подарок за секој руски претседател. Дали Путин ќе му се заблагодари на Трамп за тоа? Ние тоа нема да го дознаеме. Трамп многу добро знае зошто не сака да се снима разговорот со Путин.
Кристијан ТрипеФотографија: DW/B. Geilert
Овластувањата на најмоќниот државник во светот
Шефот на Белата куќа има најголема моќ во светската политика – барем така се верува. Но, дали е навистина така? Овластувањата на претседателот на САД се ограничени. И други актери играат важна улога.
Фотографија: Klaus Aßmann
Така вели Уставот...
Претседателскиот мандат во САД трае четири години, а претседателот може да биде реизбран само еднаш. Тој е шеф на државата и шеф на владата, односно управува со извршната власт. Задача на претседателот е да ги спроведува законите изгласани од Конгресот. Претседателот како највисок дипломат може да прима странски амбасадори и на тој начин да признава држави.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој кого контролира?
Трите власти - законодавната, извршната и судската - се поделени и се контролираат меѓусебно. Претседателот има право да помилува осуденици и да ги назначува федералните судии, министрите во кабинетите и амбасадорите на САД - но само со согласност на Сенатот. Ова е еден од механизмите со кои законодавната власт ги контролира активностите на извршната власт.
Фотографија: Klaus Aßmann
„State of the Union“
Американскиот претседател е должен редовно да го информира Конгресот за состојбата на државата. Тоа го прави ова во годишниот „говор за состојбата на нацијата“ („State of the Union“). Претседателот нема право да предлага закони на Конгресот, но за време на говорот може да наведе своите теми и приоритети. Со тоа тој може јавно да врши притисок врз Конгресот. Но, ништо повеќе од тоа.
Фотографија: Klaus Aßmann
Претседателско вето
Претседателот може да одбие да потпише закон донесен од Конгресот и тоа всушност неговото право на вето. Конгресот може да го отфрли претседателското вето само доколку обезбеди двотретинско мнозинство во двата дома на парламентот. Во историјата на САД се познати 1.500 случаи на претседателски вета. Од нив, само 111 (7%), биле успешно надгласани.
Фотографија: Klaus Aßmann
Сива зона
Уставот на САД и одлуките на Врховниот суд не даваат јасна слика за тоа колкава моќ има претседателот. Всушност, претседателот има право на уште еден вид вето, познато како "џебно вето". Под одредени услови, претседателот може одреден закон да со „стави во торба“ и со тоа тој станува неважечки. Овој тип на вето не може да биде надгласано во Конгресот. Овој трик бил користен скоро 1.000 пати.
Фотографија: Klaus Aßmann
Наредби со сила на закон
Претседателот на САД на членовите на владата може да им наметне одреден начин на однесување. Тој издава препораки, т.н „извршни наредби“ (Executive Orders), имаат сила на закон. Сепак, тоа не значи дека на претседателот сè му е дозволено: судовите можат да ги поништат наредбите, Конгресот - да ги сопре со соодветни контра закони, а следниот претседател може да ги укине.
Фотографија: Klaus Aßmann
Конгрес...
Претседателот има право да склучува договори со странски влади, кои потоа треба да бидат одобрени со мнозинство во Сенатот. Ова може да се избегне, ако наместо договор претседателот склучи еден вид меѓувладин договор т.е. „извршен договор“ (Executive Agreement). Ваквите договори се валидни се додека Конгресот не ги оспори или не ги укине со закон.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој може да објави војна?
Претседателот е врховен командант на вооружените сили на САД, но војна може да објавува само Конгресот. Сепак не е многу јасно колку војска смее да испраќа претседателот во вооружените конфликти без одобрение на Конгресот. По војната во Виетнам, Конгресот го усвои следново правило: претседателот може да ги користи надлежностите се додека Конгресот не ги оспори.
Фотографија: Klaus Aßmann
Ултимативна контрола
Ако претседателот ги надмине или злоупотреби овластувањата или изврши кривично дело, Претставничкиот дом, против него може да отпочне процедура за отстранување од должноста. Досега имало два такви обиди, но и двата завршиле несупешно. Сепак, постои многу ефикасен инструмент за да се сопре претседателското самоволие: тоа намалувањето на буџетот – што е во надлежност на Конгресот.
