На роденденската торта на НАТО се палат 75 свеќички. Тоа е најстариот и единствен воен сојуз составен од демократски држави во светот. И секогаш е атрактивен. Здружението е основано во 1949 година кога имало 12 членки. Денес има уште 20. Финска и Шведска неодамна се приклучија, бидејќи бараат заштита од Русија. Украина и Грузија сакаат членство поради истата причина. Проширувањето на НАТО кон исток започна пред 25 години со влегувањето на поранешните членки на Варшавскиот пакт, распуштениот воен сојуз на Источниот блок: Полска, Чешка и Унгарија.

Во тоа време, на 50-тиот роденден на НАТО, владееше оптимизам. Се сметаше дека е добиена Студената војна. Русија се сметаше за партнер. Во 1997 година, Москва со договор се согласи дека нема да се спротивстави на проширувањето на исток. Балтичките држави, Словачка, Словенија, Бугарија и Романија станаа членки во 2004 година. Во 2009 година, Албанија и Хрватска се приклучија на Алијансата . Во 2017 и 2020 година, НАТО апсорбира дополнителни делови од поранешна Југославија со Црна Гора и Северна Македонија.

Русија вели НЕ 

Рускиот претседател Владимир Путин почна да ја критикува насоката на НАТО кон исток во раните 2000-ти. Тој тврдеше: кога поранешната ГДР беше примена во Алијансата со обединувањето на Германија во 1990 година, на Советскиот Сојуз му беше ветено дека НАТО нема да се прошири во поранешната советска сфера на влијание. Сепак, тоа никогаш не бил писмен договор. Во 1997 година, Москва го потпиша Актот Русија-НАТО, кој не содржи такви обврски.

Во 2008 година, НАТО начелно им вети членство на Грузија и Украина . Најдоцна во тој момент Путин го притисна стратешкиот прекинувач. Тој стави делови од Грузија под руска контрола, во 2014 година Русија го анектира Крим на Украина и ги поддржа сепаратистите во источна Украина. Потоа следеше нападот на цела Украина во 2022 година. И покрај тоа, НАТО ја држи отворена вратата за понатамошно членство. Или токму поради тоа? 

Сомнежи во САД 

Во основа, ситуацијата е иста како и пред 75 години кога НАТО беше основан на 4 април 1949 година во Вашингтон. Слободниот Запад сака воено да се соочи со растечката закана од Исток со заемна помош - под чадорот на американското нуклеарно оружје. 

„Што се однесува до заканата и реакцијата на НАТО, се чини дека сè е исто како тогаш. Колективната одбрана е повторно основна задача. Нема сомнеж за тоа“, вели Матијас Дембински од Институтот за мир и истражување на конфликти Лајбниц во Франкфурт на Мајна.

Клучната разлика, вели тој, во споредба со 1949 година, сепак, е тоа што постои силна недоверба кон водечката нација на НАТО, САД. Ако следниот американски претседател биде Доналд Трамп, досегашната формула за меѓусебна помош би можела, вели тој, да стане неважечка.

„Задачата со која тогаш би се соочиле Европејците во најлошиот хипотетички случај би била двојна“, вели Матијас Дембински. „Имено, да се компензира политичкото раководство на САД , како и воениот придонес што САД досега го имаат дадено во НАТО - тоа е . херкулова задача. Дали ќе успее не е јасно“, вели Дембински.

Енергични и на 75 години? 

Актуелниот американски претседател Џо Бајден се повикува на формулата за помош од член 5 од Повелбата на НАТО како „света и неповредлива“. Врз основа на тој член, напад врз еден член е напад врз сите. На неодамнешниот Самит на НАТО во 2023 година во Вилнус, Литванија, тој ја опиша состојбата на Северноатлантската алијанса на следниов начин: „Денес, нашата алијанса е бедем на глобалната стабилност и безбедност, како што беше повеќе од седум децении. НАТО е посилен, поенергичен и покомплексен од кога било досега“.

Истражувачот на конфликти Матијас Дембински во интервју за ДВ забележува дека конфликтот со Русија и поддршката за Украина во моментов го зближуваат сојузот. Со моментално 32 члена и нивните понекогаш спротивставени интереси, Алијансата не е секогаш во роденденско расположение. „НАТО има значајни моменти на инерција. И ова секогаш може да претставува егзистенцијален предизвик за таков сојуз“, вели Матијас Дембински. „Интересно за НАТО е тоа што некако ги преживеа сите свои кризи досега - а тие беа тешки. НАТО досега беше изненадувачки прилагодлив“, вели тој. 

Писториус: Свртете го кормилото 

Предизвикот за НАТО денес е да се префрли од меѓународните мисии назад на запоставената одбрана на сопствената територија, вели германскиот министер за одбрана, Борис Писториус во интервју за бриселското студио на Дојче веле. Враќање кон корените и тоа брзо.

„Го вртиме кормилото со полна брзина, така да се каже. Сега го запираме правецот на меѓународните кризни операции и странските мисии. Мораме да го смениме притисокот, назад кон националната одбрана и одбраната на сојузот. Потребен е момент. Тоа е местото каде што сме во моментов и станува динамично, како што гледам“, рече Писториус.

Иднината на НАТО ќе зависи од исходот на руската војна против Украина, иако таа уште не е членка. Ова е прашање на кредибилитет за Алијансата, вели поранешниот главен портпарол на НАТО и директор за комуникации, Џејми Шеј. „Дури и ако Украина успее да ја победи Русија и да ја ослободи нејзината територија, Русија ќе остане злобна и одмаздољубива. Нема да ѝ се допаѓа НАТО. За жал, Русија ќе остане најголема закана за НАТО уште многу години“, рече Шеј.