На претседателските и општите избори во САД се вложуваат многу време, труд и пари, а оваа година не е исклучок. Но, погледот на податоците од 2009 година покажува дека, без разлика кој бил на власт, економијата е подеднакво погодена од глобалните настани, демографските трендови и одлуките на Белата куќа.

Периодот од 2009 до 2024 година ги опфаќа двата мандати на Барак Обама како и мандатите на  Доналд Трамп  и Џо Бајден, чиј претседателски мандат сега се ближи кон крајот.

Претседателствата на Обама, Трамп и Бајден

Во овој период се случија два големи шока кои ја потресоа глобалната економија. Прво, избувна  глобалната финансиска криза,  која започна неколку месеци пред Обама да ја преземе функцијата во јануари 2009 година, а втората беше пандемијата на коронавирус, која избувна во последната година од администрацијата на Трамп во 2020 година.

Финансиската криза предизвика некои стравувања од колапс на целиот банкарски систем. Набргу потоа, ЏМ и Крајслер, двата најголеми американски производители на автомобили, поднесоа барање за стечај за да ги реорганизираат своите компании, а пазарот на недвижности, особено пазарот на хипотеки, излезе од контрола.

Пандемијата на коронавирус  имаше понепосредно влијание врз американската и глобалната економија. Затворањето на деловните активности, влијанието на нарушените синџири на снабдување врз производството и затворањето на границите доведоа до економски хаос и огромни загуби на работни места, а многу луѓе починаа како резултат на пандемијата.

Благодарение на обемните програми за економски стимулации, САД успеаја релативно брзо да го надминат економскиот пад предизвикан од пандемијата, да ја вратат економијата на вистинскиот пат и да започнат силен подем.

Споредба на БДП на САД

Еден од проблемите кога се споредува влијанието на претседателите и нивните политики врз економијата е доцнењето со кое влијаат нивните одлуки. Инвестициите во инфраструктурата или во индустриите како што е производството на чипови се неопходни, но придобивките ќе се почувствуваат далеку во иднината. Затворањето на границата со Мексико може да одврати некои мигранти, но ќе биде потребно време за недостигот на работна сила да почне да влијае на аспекти како што се цените на супермаркетите.

Друг проблем е проценувањето на улогата на претседателот одделно од одлуките што се носат заедно со креаторите на политиките во Конгресот или независните институции како што е Централната банка.

Од 1990 година, американскиот бруто домашен производ (БДП) по глава на жител се зголемуваше секоја година, освен во 2009 година, што беше директно влијание на финансиската криза. Минатата година, американскиот БДП по глава на жител беше над 81.000 американски долари (74.700 евра).

Во однос на годишниот економски раст измерен по глава на жител, Кина и Индија забележаа посилен раст. Но, и покрај оваа повисока стапка на раст, американскиот БДП по глава на жител е сè уште три пати поголем од оној на Кина и осум пати од оној на Индија.

Во 2023 година, вкупниот БДП на САД беше неверојатни 27,36 трилиони американски долари, што ги прави убедливо најголемата економија во светот. Кина е втора со голема разлика со 17,66 трилиони долари, а потоа следат Германија и Јапонија.

Многу нови работни места

Во првите месеци по доаѓањето на Обама на власт, невработеноста се зголеми поради финансиската криза. Од април 2009 година до септември 2011 година, таа изнесуваше 9 проценти или повеќе.

После тоа, стапката на невработеност полека паѓаше додека не го достигна најниското ниво од 1960-тите, пред накратко да се зголеми за време на пандемијата на коронавирус, која остави многу луѓе без работа. Во моментов, стапката на невработеност во САД е околу 4 проценти.

Од друга страна, работниците во САД се попродуктивни од работниците во другите земји поради иновациите, инвестициите во истражување и развој и подготвеноста да ги променат работните места или да се преселат.

Нееднаквост на платите на долниот крај на скалата

Но, во меѓувреме, нееднаквоста во платите исто така се зголеми: САД во овој поглед се најнерамноправна земја во групата Г7. Најбогатиот еден процент во САД поседува огромен дел од богатството на земјата.

За да се биде дел од тој еден процент од  оние кои заработуваат најмногу во САД,  потребен е годишен приход на домаќинството од околу 1 милион долари бруто. Во Велика Британија, потребни се само околу 250.000 долари за да се влезе во оваа група.

Платата на шефовите на претпријатијата е повеќе од 250 пати поголема од платата на просечниот вработен, истакна Обама во отвореното писмо до неговиот наследник објавено во британскиот бизнис магазин Економист во октомври 2016 година.

Како што понатаму истакна, во 1979 година, „најбогатите еден процент од американските семејства заработиле 7 проценти од сите приходи по оданочување. До 2007 година, тој удел се зголемил повеќе од двојно на 17 проценти“, напиша тој. Од друга страна, позитивно е што е намален уделот на оние кои живеат во екстремна сиромаштија.

Имиграцијата ги менува САД

Нерегуларната миграција во САД  е тешко да се измери, но документираната миграција секако може да се измери. Една од мерките за ова е бројот на одобрени дозволи за престој и работа или зелени картони. Помеѓу 2009 и 2022 година, повеќе од 14 милиони луѓе добија таков статус.

Населението родено во странство кое живее во САД легално или на друг начин значително се зголемило во текот на изминатите 50 години и сега сочинува поголем дел од населението, според извештајот на Бирото за попис на САД од април оваа година.

Во 1970 година, во САД живееле 9,6 милиони жители родени во странство. Во 2022 година ги имало над 46 милиони, што одговара на речиси 14 отсто од вкупното население.

Од вкупното население, речиси една третина од населението родено во странство дошло во САД во 2010 година или подоцна, а половина живеат во само четири држави: Калифорнија, Тексас, Флорида и Њујорк. Повеќе од половина се стекнале со американско државјанство.

Високата инфлација ја зафаќа и Америка

Инфлацијата, мерена преку индексот на потрошувачките цени, минува низ турбулентни периоди откако Барак Обама дојде на власт во јануари 2009 година.

Прво беше на нула, а потоа отиде во негатива, конечно се искачи на максимум од 9,1 отсто во јуни 2022 година. Минатиот септември изнесуваше 2,4 отсто, што е најниско ниво од февруари 2021 година.

Но, овој релативно краток период на  повисока инфлација  има долготрајни ефекти и доведе до нагло зголемување на  трошоците за живот за многу Американци.

Потрошувачките цени пораснаа, а гласачите се многу незадоволни поради тоа. Тоа е едно од најважните прашања оваа година и може да одлучува за изборите во таканаречените „свинг" држави, каде се очекува многу тесен изборен исход. И тоа и покрај фактот што ова е област која претседателот тешко ја контролира.