По единаесет месеци повторно барикади на Србите на северот на Косово. Исто како и во септември 2021 година, поводот е тоа што косовската влада, без консултации и координација со официјален Белград, донесе одлука за начинот како луѓето и возилата ќе се движат меѓу Србија и Косово. По  неколку часа напнатост,  блокада на повеќе патни правци и спорадични истрели, владата на Косово на повик од американскиот амбасадор во Приштина, реши спроведувањето на одлуката да го одложи за еден месец.

Сè покомпликувано

Тензиите и блокадите од 2021  се отстранети по договорот за деескалација. Тогаш беше усогласен и шестмесечен период во кој требаше да се постигне договор со посредство на  Европската унија. Тој рок истече во април годинава, а поради немање договор, владата на Косово повторно реши сама да си ги спроведе новите правила.

Со одлука на  владата на Косово  од пред еден месец беше предвидено на 1 август да започне период на пререгистрација на возилата со  српски регистерски ознаки  на градовите во Косово (КМ, ПР, ЃА итн) на РКС регистарски ознаки. За граѓаните кои ќе сакаат да го сторат тоа предвидени се и поволности, како на пример, ослободување од царини за возила кои се веќе царинети во Србија. Истовремено, на оние кои по истекот на двомесечниот период нема да ги променат таблиците им се заканува „национализација“.

Паралелно со тоа е предвидена и реципроцитетна мерка кон Србија во издавање на таканаречени привремени документи за влез/излез како што гласи во спогодбата од 2011 или „декларативен документ“ како што го нарекува косовската влада, којшто ќе им биде издаден на сите граѓани кои на граничните премини кон Косово ќе дојдат со српски лични карти. Планот на косовската влада беше да спроведе и едномесечна информативна кампања. Се работи за неколку видео клипови во кои косовскиот премиер Албин Курти говори на српски јазик, но со многу малку корисни информации.

Листата на тоа што не е предвидено со одлуката на косовската влада е значително подолга. Еден месец по информативната кампања, на граѓаните на северот не им е објаснето дали и оние кои немаат косовски возачки дозволи ќе може да си ги регистрираат автомобилите. Дали и на локалното население на Косово ќе им се издава „декларативен документ“, и дали тоа значи дека за нив ќе се применува Законот за странци, па ќе може на Косово да останат само 90 дена во период од три месеци. Потоа, дали возилата со КМ ознаки ќе може да го напуштат Косово до крајот на октомври, и низа други неразјаснети прашања. Ова и други последици од одлуката, како што е поголем притисок на премините и неминовно зголемување на гужвите е она што ги загрижува граѓаните на практично ниво. На политичко ниво, работите се уште повеќе компликувани.

Притисоци и ветувања

Интеграцијата на северот на Косово не е нешто за кое има целосна поддршка во заедницата. Од 2010 година, а особено по 2013, голем напредок на овој план, како на пример, интеграција на полицијата, судството и основање на косовски општини, беше возможно само со сериозен притисок од Белград врз косовските Срби, како и со гаранции за локалното население од владата на Србија.

Оние од кои се очекуваше да не поднесат тужба против Белград поради отказ од српската полиција добиваа „пензија“ или друг вид на отпремнини и прифаќаа договори за работа со косовските институции.

На првите локални избори во косовскиот систем излегоа меѓу 10% и 20% од избирачите, од кои многу под физичка закана и уцена од локалните политички претставници, но и од српската влада. На сите како „главна награда“ за прифаќање на интеграцијата во косовскиот систем им беше ветувано формирање на Заедница на српски општини, ЗСО – тело кое на општините на Косово со мнозинско српско население би им се овозможило поголемо ниво на самоуправување.

Покрај ова, дијалогот му овозможи на Белград суштинското повлекување на институциите на Србија од Косово да го претстави како дипломатска победа, вели за ДВ, директорот на Центарот за афирмативна општествена акција на Северот на Митровица, Миодраг Мики Маринковиќ.

„Од аспект на патриотското чувство на косовските Срби, проблемот со таблиците не е ништо помалку штетен од на пример, договорот за судовите, повикувачкиот број па дури и енергетиката, кои официјален Белград ги имплементираше без премногу негодувања на терен. Но, договорот за судовите и другите спогодби им овозможија на властите во Белград медиумските спинови да ги претстават како дипломатски победи, а се чини дека тоа му е единствено важно на Белград во овој процес – политички ‘да го преживее' Косово и да си ја зачува власта. Одлуката на Приштина за еднострано наметнато решение за таблиците, не му дава таков простор на Белград и поради тоа има тензии на теренот,“ објаснува Марниковиќ.

Компромис или еднострано наметнување?

Од година во година се исполнуваат сè повеќе точки од пакетот за интеграција, додека кај албанските политичари сѐ уште нема политичка волја за ЗСО. Дополнително, во изминативе две години во меѓународните кругови се појави и идејата дека интеграцијата на српската заедница може да се направи без Белград. Таа оценка го натера Курти да направи неколку ризични, но профитабилни потези, како што е отфрлањето на предлогот за организирање српски избори за граѓаните кои живеат на Косово, откако претходно беше спречено и гласањето на референдум.

„Во Косово сè е политика – телефонски повик, барање за работа на кое не се признаваат дипломи, патување на море... Сè е политика. А кризата околу регистарските таблички е еклатантен пример за последиците од лошите политички одлуки“, вели Маринковиќ.

„Во нејзината позадина стои самата суштина на бриселскиот процес, т.е. прашањето дали решенијата ќе се постигнат со компромис меѓу двете страни или како што се чини дека е намерата на Приштина - еднострано да наметнува решенија. Се чини дека во Приштина сè уште не го прифатиле форматот на дијалогот во кој се бара компромис и мислам дека тоа е сè поголем проблем за меѓународната заедница, пред се за ЕУ и за САД“.

Зголемено незадоволство кај Србите на Косово поради отстапките од Белград

Судејќи по вчерашните настани, истиснување на Белград од процесот на интеграција на српската заедница на Косово е невозможно, смета Миленковиќ. Истовремено, вели тој, има граници за она што може Белград да испорача во дијалогот.

„Она што се насетуваше порано, а што стана очигледно во вчерашната криза, е дека и Белград има граници за тоа на што сѐ може да ги натера косовските Срби. Се чини дека незадоволството на Србите на Косово поради отстапките на официјален Белград во бриселскиот процес, сѐ повеќе расте. Тоа незадоволство и понатаму не се канализира како политичка иницијатива, бидејќи Белград си инсталираше политичка елита која им е лојална, а систематски ја гуши опозицијата. Но, очигледно е дека гласовите против таквата политика се интензивираат и постои закана дека може да се спојат во конкретна акција,“ вели Милановиќ.

Истиснувањето на Белград од процесот на интеграција на српската заедница на Косово, судејќи по вчерашните настани е исто така и опасно. За околу седум часа од поставувањето на барикадите, па до најавата за разговор со командантот на КФОР, можеа да се слушнат застрашувачки сведоштва за вооружени лица на барикадите, што никогаш не било случај од 2011 досега.

Во претходните недели исто така беше забележителна и кампањата на социјалните мрежи, но и на улиците на четирите општини со мнозинско српско население преку која се повикуваше на отпор против одлуката на косовската влада.

„Барикади“ и „Повеќе вака не може“ беа зборовите кои можеа да се слушнат секојдневно, а сведоштвата за претреси и запирање од страна на тешко вооружена косовска полиција беа зачестени. Дента кога на седница на косовскиот Национален совет за безбедност Курти оцени дека „нема место за тензии и нема можност за дестабилизација“, речиси секој граѓанин на северот на Косово се чувствуваше токму спротивно на тоа.

Само дијалогот е решение

Ноќта сепак пројде мирно откако косовската влада по состанокот на косовската претседателка Вјоса Османи и премиерот Албин Курти со американскиот амбасадор Џеф Ховениер соопшти дека спроведувањето на одлуката ќе го одложат за еден месец. Ховениер во однос на овие мерки уште претходно изјави дека не биле соодветно проценети импликациите кои ги носи нивното спроведување.

Потребен е дијалог, за одлагањето на спроведувањето на оваа одлука да не доведе до нови тензии на теренот, порачува Маринковиќ од Центарот за афирмативна општествена акција.

„Изборот е сведен на  понатамошни разговори до решение  за кое ќе се согласат двете страни или нестабилност и насилие на терен, чии последици би биле несогледливи. Вака поедноставено нема дилема како треба да се продолжи понатаму – само со разговор и компромис,“ заклучува Маринковиќ.