Кога Македонската православна црква - Охридска архиепископија (МПЦ-ОА) доби автокефален статус од Српската патријаршија во јуни 2022 година, всушност владееше радост низ Православната Црква. Со ова заврши деценискиот раскол. Во 1967 година, Охридската архиепископија, која пропадна во Отоманската империја во 18 век, се прогласи за автокефална против волјата на Српската патријаршија, што значеше раскол што траеше повеќе од 50 години.

Иако барањето упатено до Бугарската православна црква во 2018 година за признавање на македонското православие беше неуспешно поради притисокот на Српската, Руската и Вселенската патријаршија, во 2022 година се случи неочекуваното: Македонското православие беше признаено од Цариградската патријаршија како Охридска Архиепископија, во границите на државата Северна Македонија призната како канонска, иако Фанарот сè уште го задржа правото детално да го регулира нивниот статус.

Грчките резерви 

Работите се сменија со одлука на Српската православна црква: накусо Македонците се вратија на автономниот статус. Но, тие потоа добија целосна независност со предавањето на Томосот на 5 јуни 2022 година. И последователно, исто така, признавањето на автокефалноста од повеќето други автокефални цркви. Веќе во 2023 година седум православни цркви ја признаа автокефалноста.

Сепак, целосното признавање на автокефалноста на МПЦ-ОА од страна на Вселенската патријаршија и Грчката црква досега не се оствари. Главна причина за тоа веројатно е прашањето кому му е дозволено да одлучува за автокефалноста – на мајката црква или на Вселенската патријаршија според Канонот 28 на Халкидонскиот собор.

Тука е и спорот за името. Страна во овој спор е и Цариградската патријаршија бидејќи таа се гледа себеси како чувар на елинизмот. 

По „Преспанскиот договор“ двете држави се договорија за името „Република Северна Македонија“. Но, на грчката страна се уште има црковни резерви. Во секој случај, Томос од Фанар се уште не е дојден во Скопје. МПЦ-ОА има целосна автокефалност и не мора да го менува името за да добие нов томос од Цариградската патријаршија, пишува митрополитот повардарски Агатангел (Станковски), кој е владика во МПЦ-ОА од 1998 година, а епископ од 2000 година и поглавар на оваа епархија. 

Митрополитот Агатангел инсистира на тоа дека Православната црква „не познава источно папство“, туку дека секоја автокефална црква одлучува за себе. На пример, Светиот синод на МПЦ-ОА во март минатата година одлучи да не сослужува со „Православната црква на Украина (УПЦ)“ додека конечно не се разјасни нејзиниот статус во Православната црква. Дебарско-кичевскиот митрополит Тимотеј (Јовановски) исто така тврди дека оваа одлука го налутила патријархот Вартоломеј, а тоа е уште една причина зошто тој досега одбива да ја признае македонската автокефалност. 

Канонска автокефалија 

Во врска со тоа, митрополитот Агатангел даде остра изјава. Овој „благороден христијански чин“ меѓу македонската и српската црква ги спречил плановите за „целосно... истребување на Македонците“, вели тој. Затоа потоа, тврди митрополитот Агатангел, била измислена теоријата за „руското влијание“ и тезата за „Приматот на Константинопол“. Меѓутоа, во реалноста нема такво влијание. Македонскиот митрополит воопшто не е на линија со Константинопол кога станува збор за статусот на православието во Украина: „Со длабока тага гледаме на катастрофата во братска Украина, во која до крв се судрија два православни народа, од чиј епилог на крајот полза ќе има само лакомиот сатански корпоративен либерализам, кој е подготвен да гази и низ трупови само да се добере до владение на обилните украински и руски ресурси." „Нема да заземаме страна, нема да паднеме на нивните евтини пропагандни трикови“, нагласува митрополитот Агатангел и продолжува со фронтален напад.

Идејата дека само Цариград може да даде целосна автокефалија нема канонска основа: „Нека ми докажат дека грешам со канон... Цариград не е на Истокот она што е папата на Западот. Никаде во каноните не е категорично кажано и наведено дека тие се „все и всја“, дека тие имаат ексклузивно право за давање автокефалност." Приматот на Константинопол е само почест. „Цезаропапизмот“ на Цариград мора да се „замолчи“ за да не го „крунисаме папството на исток“.

„Срам за Црквата“ 

Не треба да изненадува што малку подоцна македонската позиција беше проследена со не помалку ригорозен и полемичен став од Цариград, овојпат од Митрополитот Кирил (Драгунис).

Кирил е човекот кој остро ја критикува српската автокефалност за МПЦ - може да се претпостави, не без координација со Патријархот.

Митрополитот Кирил во интервју вели дека е „срам за Црквата“ што Србија го доделила „томосот на автокефалноста“ на Охридската архиепископија; но на крајот ова не е ништо друго освен интрига на Московската патријаршија. Митрополитот додава дека Вселенската патријаршија со години се обидувала да најде решение за проблемот на Црквата на Северна Македонија, „но тие што пружале отпор биле Србите“. По Договорот од Преспа, вселенскиот патријарх во консултација со владите на Скопје и Атина буквално ги молеше Србите да дојдат на маса за да се најде решение. Но, покојниот српски патријарх Иринеј не одговори на писмата од Цариград.

Митрополитот Кирил наведува дека „вселенскиот патријарх Вартоломиј од љубов и почит не сакал да направи ништо што би ги игнорирало Србите. Патријархот не доаѓа да интервенира и да освојува“. По изборот на патријархот Порфирије, имаше нов обид за пишување писма, „но одговорот што го доби беше гнасно исмевање на Вселенскиот патријарх“, како што објаснува  митрополитот Кирил. Според него, она што најмногу ја повредува Вселенската патријаршија се „сите лаги што се слушнаа неодамна и кои ги замрзнаа сите овие напори за канонско единство".

Се тврдеше дека патријаршијата сакала да ја потчини црквата. „Напротив, можеше да се каже: Вие сте митрополија на Српската црква, јас ве препознавам како такви и тоа беше тоа. Исто како што Охридската црква сега е митрополија на Српската црква, исто како што Архиепископијата на Америка и Архиепископијата на Австралија се дел од Вселенската Патријаршија." Тука не се работи за автокефална црква. Каква е таа автокефална црква, која не прави ништо без да праша и да го направи тоа што и го наметнуваат Русија и Србија, прашува архиерејот Кирил.