Група граѓани и изутрината ја блокираа крстосницата кај мостот „Близнаци” во Скопје, како продолжение на протестите што се организираат секојдневно во изминатите недели со цел решавање на проблемот со дивата депонија Вардариште.

Протестот се најавуваат и во наредните денови – секое утро од 7.30 до 8.30 и попладне во 18 часот.

„Немаме политичка, партиска агенда. Сакаме да живееме во здрава средина”, порачаа учесниците на собирот. Граѓанскиот револт беше поттикнат од палењето на депонија Вардариште, а чашата ја прели и огнот во депонијата Дрисла, којашто со денови го загадува главниот град.

Жителите на Скопје се гушат во чад и миризба на изгорена пластика. Ситуацијата кулминираше за време на викендот кога беа активни пожари на повеќе локации, а најсилен беше во Трубарево каде што се запали складиште за отпад. Здравствените работници препорачаа носење на заштитни маски, а граѓаните се жалат дека со денови не можат да ги отворат прозорците и седат затворени дома, бидејќи смрдеата е неподнослива. 

Отпад многу - контроли малку 

И покрај бројните укажувања на екологистите изминатите години дека Македонија се трупа со отпад, кој може да стане „темпирана еколошка бомба“, земјата на почетокот на годинава повторно изрази интерес да увезува отпад од европските земји. Анализите коишто ги објави Дојче веле на почетокот на годината, покажаа дека со увоз од ЕУ и од регионот, во Македонија пристигнале илјадници тони отпад. Меѓу нив тони алуминиум, бронза, месинг, маст и масло за јадење. 

Најголемиот дел од металите се увезени од Бугарија, Косово, Србија и Швајцарија. Од Италија пристигнале 1.500 тони олово, а од Сараево 2.000 тони алуминиум. Македонска компанија од Кина увезла 5.000 тони бакар, бронза и месинг, а од Приштина во земјата влегле 1.000 тони масти и масла. Ова го покажуваат официјалната евиденција на Министерството за животна средина, во чии рамки функционира и посебен оддел за транзит, увоз и извор на неопасен отпад.  

Дел од македонските фирми увезувале од земји-членки на ЕУ, но најголемиот дел од увозот сепак е поврзан со земји од соседството, коишто не се дел од Унијата, па според тоа не подлежат ниту на новите зајакнати регулативи, коишто ќе треба да стапат на сила во наредните две години. Со нив треба да се спречи илегален извоз на отпад од земјите членки на ЕУ во трети земји и да се осигура еколошко управување со увезениот отпад. 

Отпад надвор од населени места!  

Од иницијативата О2 се децидни дека отпадот треба да се дислоцира веднаш надвор од населените места.

„Црнилата се шират од пожарот во Трубарево каде гори складиште за електронски и електричен отпад, за сега идентификувано на Нула отпад (подоцна утврдено дека се работи за нивни соработник, Ф-групација (ЕЕ рециклажа)), сместено во штала! Како Кочани дискотеката! И тоа во населена улица!  Има ли некој што спроведува стандарди, почитува правилници? Луѓето се жалат дека улицата им ја затруле носачи на отпад од секаде, кои сеат по пат сè и сешто“, реагираа од О2.

Основното јавно обвинителство Скопје поведе постапка за случајот во Трубарево, против четири лица поради загрозување на животната средина и природата со отпад. „Нивните конкретни дејствија се испитуваат, но станува збор за 56-годишен управител и сопственик на 2 правни лица, 22-годишна управителка на трето правно лице, 42-годишник во својство раководител на подружница и еден 59-годишник вработен во правно лице. Се испитува потенцијална одговорност и на други лица“, информираа од Обвинителството. 

Тие имале десетгодишна дозвола за управување со отпад. Во тек се проверки Се вршат проверки колкава количина отпад била складирана во магацинот на фирмата „Ф-групација“.

Македонија со години наназад увезува многу повеќе отпад отколку што произведува. Само во периодот од 2012 до 2014 година, според пресметките објавени пред неколку години, во земјата биле увезени над осум милиони и 200 илјади тони отпад. Податоците на Државниот завод за статистика, пак, посочуваат дека годишно во земјата се создава комунален отпад од 856.766 тони. Годишното количество создаден комунален отпад по жител во 2022 година изнесува 467 килограми или 1.28 килограм на ден. За споредба, во 2021 година, секое лице кое живее во ЕУ генерирало 36,1 килограм отпад од пластична амбалажа. Обемот на генериран отпад од пластична амбалажа по жител се зголемил за околу 29% помеѓу 2010 и 2021 година. 

Екологистите со години наназад алармираат дека депониите не се решение за справување со отпадот. Според нив, развиените земји или веќе ги имаат затворено депониите или бараат начин како да престанат со депонирање отпад, додека во Македонија постојано се зборува за отворање нови регионални депонии.

Тие деновиве побараа итно преземање мерки за гаснење на активните пожари на депонијата, камери и континуирано обезбедување на локацијата со физичко присуство од страна на МВР и/или припадници на АРМ за спречување нови палења, поставување ограда околу целата депонија, итно одвојување финансиски средства и од локалните самоуправи и од централната власт за спроведување на сите неопходни активности за санација и затворање на депонијата Вардариште, согласно еколошките стандарди, како и формирање независна комисија за испитување на причините за палењето и одговорноста. Укажувањата се дека е потребна целосна реформа на системот на управување со отпад преку воведување концепт нула отпад.

Од вкупниот отпад, најголемиот процент во Македонија отпаѓа на биоотпадот – од 60% до 80%. Затоа, укажувањата на екологистите се дека треба да се направат компостари за биоотпад од затворен тип во секое маало што ќе бидат достапни за секое домаќинство и на тој начин ќе се елиминираат трошоци за превоз и за депонирање, а и ќе се елиминира загадувањето на почвата, водите и воздухот. Тие посочуваат дека треба да се отворат индустриски капацитети кои со механичка обработка ќе претвораат шут во репроматеријал, наместо да се трошат непотребни средства за правење депонии и управување со нив.

Потребно е и да се воспостави систем и капацитети за селектирање/рециклирање на пластика/лименки, и хартија, како и капацитети за преработување на стар мебел, а постепено со помош на регулативата да се забранува употреба на пластични кеси/пластична амбалажа.

Странски искуства

Од Зелен хуман град, во повеќе наврати во четири точки образложија како Македонија треба да се справи со отпадот и кои се градовите во светот кои најдобро управуваат со отпад. На чело на листата е Лидс, Велика Британија, кој во моментов рециклира околу 40% од отпадот собран од неговите 346,000 домаќинства годишно.

Во градот биле поставени 186 пунктови за рециклирање низ градот во кои се собрале 1,2 милиони чаши за кафе, 160.000 пластични шишиња и 140.000 конзерви.Со оваа мерка тројно се зголемил бројот на луѓе кои рециклираат во центарот на градот, од 17% на 49%. Со тоа што отпадот не се носел во депониите, градот на годишно ниво намалил стакленички гасови еквивалент на 29.000 автомобили од патиштата.

Во САД, Сан Франциско е шампион на рециклирањето – 80% од отпадот во градот не отишол на депониите од 2013 година. Сан Франциско, според ЗХГ, ги наградува и казнува деловните субјекти според отпадот што го фрлаат.

Во 2014 година, словенечкиот град Љубљана стана првата европска престолнина што ја усвои целта на ЕУ за нула отпад. Тоа означи извонреден подем за седиштето на словенечката влада, која на крајот на векот немаше ниту посебен систем за собирање отпад. Љубљана спроведе две политики кои го помогнаа да го зголеми рециклирањето: Прво, им даде на сите домаќинства канти за отпад од пакување и канти за селектирање хартија, и собирањето на преостанатиот отпад се намали за половина – што ги охрабрило жителите поефикасно да го делат ѓубрето. Со оваа мерка стапката на рециклирање во градот пораснала од 29,3% во 2008 година на 68% во 2019 година.