Пред пет години, на 17-ти јуни 2018 година, тогашните шефови на македонската и грчката дипломатија Никола Димитров и Никос Коѕијас ставија потпис на Договорот со кој беше решен тридеценискиот спор за името со Грција, и отворен патот за членство на Македонија во НАТО. Потпишан во селото Псарадес (Нивици) на грчката страна на Преспанско Езеро, Договорот го доби името Преспански. Со цел да се валоризира политиката на конструктивен дијалог во решавањето спорови и градењето одржливи решенија, беше востановен и Преспа форумот за дијалог, кој се одржува трета година по ред. Вчера и денес гости на форумот се претседатели, премиери, сегашни и поранешни шефови на дипломатии на држави, претставници на домашни и европски институции... Но и годинава меѓу нив го нема македонскиот главен преговарач и потписник на Преспанскиот договор, Никола Димитров, кој тогаш беше шеф на дипломатијата. ДВ побара одговор од Димитров - дали бил поканет на форумот, на кој ќе биде одбележена и петгодишнината одпотпишувањето на Преспанскиот договор?

„Искрено да ви кажам, се надевав дека ова прашање нема да ми го поставите, бидејќи ме принудува да го откријам туѓиот срам што за жал оди на товар на државата“, вели тој.

„Како и минатата година, така и оваа, не добив покана за учество на Преспа форумот, иако самото формирање на форумот, се разбира, бешеинспирирано од Преспанскиот договор.Тоа говори на кое дереџе е демократскиот капацитет на Владата и на актуелното раководство на Министерството за надворешни работи, чии повици за национално единство за големите прашања очигледно се празни зборови, и ме потсетува на цитатот на Индира Ганди: ‘Дедо ми еднаш ми кажа дека има две врсти луѓе - оние кои ја завршуваат работата и тие кои се китат со перјата. Ми кажа да бидам во првата група, каде има помала конкуренција'. Затоа, со пријателите од странство кои доаѓаат на форумот и бараат средби со мене, кога е тоа можно се гледам одвоено кога пропатуваат низ Скопје. За да не го ни дознаат срамот, мојот ‘изговор' кон нив годинава е дека деновиве ќе бидам во Белград, што е точно, бидејќи ја прифатив поканата од Фондацијата Корбер од Германија за учество на Округла маса во соседна Србија, што делумно се преклопува со деновите на одржување на Преспа форумот“, вели Димитров.

Придобивки и перспектива

На чинот на потпишувањето на Преспанскиот договор присуствуваше медијаторот на ОН во спорот меѓу двете земји, Метју Нимиц, потсекретарката за политички прашања на ОН, Розмари Ди Карло, тогашната Висока претставничка за надворешни работи и безбедносна политика на ЕУ, Федерика Могерини, еврокомесарот за проширување и соседска политика Јоханес Хан и други функционери, кои искажаа силна поддршка за визионерството на политичките водства на двете земји. Гледано од денешна перспектива - кои се придобивките од Преспанскиот договор?

„Преспанскиот договор го реши најголемиот проблем за нашата државност, водејќи сметка за најважните прашања на двете страни, македонскиот идентитет за македонската страна и дистинкцијата меѓу нашата Македонија и грчкиот регион Македонија за грчката страна“, оценува Димитров.

„Зборовите на медијаторот, Метју Нимиц, го сублимираат овој факт: ‘По Преспа никој не може да спори дека во Северна Македонија живеат Македонци, кои говорат македонски јазик’. Посебно актуелно од денешна перспектива, се потврди мудроста на нашето инсистирање влегувањето во сила на Договорот и на уставните амандмани поврзани со Договорот да биде правно условено со ратификацијата на протоколот за нашето пристапување во НАТО во грчкиот парламент, што за неполни две години ни го донесе членството во НАТО, токму во пресрет на бурни геополитички турбуленции. Ослободувајќи се од „бивша“ или „поранешна“, го финализиравме процесот и државната лична карта во светското семејство на Обединетите нации. Преспанскиот договор го отвори и патот кон канонско единство и потоа автокефалност за МПЦ-ОА. Истовремено, со соседна Грција започнавме да градиме пријателство и сојузништво, нешто што е толку логично и природно меѓу соседи, а сепак незамисливо пред Договорот. Како вистински компромис што претпоставува отстапки од двете страни, Преспанскиот договор со текот на времето ги подобрува односите и ги намалува антагонизмите. Ценам дека за вистинско искористување на ова ново поглавје, ќе треба поголем ангажман и од двете страни на границата“, смета потписникот на Преспанскиот договор.

За илустрација, лани во ноември во Лерин (Флорина) беше регистрирана невладина организација Центар за македонски јазик, на што со тужби се спротивставија неколку ултранационалистички грчки движења и мали партии. Во март годинава Основниот суд во Лерин ги одби сите тужби со барања за поништување на регистрацијата, со што тој Центар стана прва организација посветена на изучување на македонскиот јазик, регистрирана и призната од грчките државни органи.

Спор измешан со пристапниот процес

И додека во Грција е направен чекор напред, непризнавањето на македонскиот јазик од страна на Бугарија, е само една од причините за недовербата на македонските граѓани кон добрососедските намери на оваа земја-членка на ЕУ. Францускиот (европски) предлог, со кој беше отворен патот на РСМ за пристапни преговори со ЕУ, а во пакет со решавање на билатерни спорови со Бугарија, е предмет на реакции и незадоволство во домашната јавност, додека македонските власти уверуваат дека нема потреба од стравувања, бидејќи тој води кон решение на проблемите.

„Актуелниот пакет со Бугарија не го решава проблемот, бидејќи Софија не го признава македонскиот јазик и идентитет, односно правото на самоизјаснување на македонскиот народ, што е говор на омраза, непријателски и антиевропски чин“, оценува Димитров.

„Понатаму, спорот наместо да се држи настрана, сега е измешан со пристапниот процес кон ЕУ. Бидејќи нема вистински отстапки од бугарска страна (потсетете сѐ на огромното мнозинство во бугарското собрание со кое предлогот беше поддржан и споредете го со грчкиот парламент и протестите), без решение за тоа што е најважно за Македонците, актуелниот пакет со текот на времето не само што не ги смирува, туку ги влошува односите. Видете ги само анкетите. Во пакетот нема никаква правна врска меѓу тоа што ни треба нам - членството во ЕУ, со тоа што го бара Бугарија, како што се уставните амандмани. За НАТО, таквата правна условеност во Преспанскиот договор беше апсолутна. Дури и во однос на европските интеграции, во Преспанскиот договор има повеќе механизми што прават на Атина да ѝ одговара да одиме напред, во споредба со ситуацијата со Бугарија. Затоа, ставањето на овие две целосно различни ситуации во еден кош, било кога ги напаѓаат, било кога ги одобруваат, воопшто не држи. За вистинско решение и пријателство, ќе треба почит, разбирање и отстапки и од бугарска страна“, порачува поранешниот министер за надворешни работи, Никола Димитров.