Пад на прометот од речиси педесет проценти – тоа е резултатот од минатонеделниот еднодневен прекин на набавките во големите трговски синџири во Хрватска, како бунт на потрошувачите поради високите цени на храната. Водени од успехот што ваквото изразување на незадоволство го создаде кај соседите, слична акција е на сила и во Србија.

Имено, Здружението Ефективна заштита на потрошувачите ги повика граѓаните да го бојкотираат купувањето на намирници во пет големи трговски синџири во Србија - Делезе (Макси и Шоп&го), Меркатор С (Идеа и Рода), Универекспорт, ДИС и Лидл.

Од здружението истакнуваат дека подолг период ги споредувале цените на производите во земјава и регионот, со што дошле до заклучок дека  цените на производите  во Србија се меѓу највисоките во Европа, а некои домашни производи се поевтини во соседните земји отколку во Србија Затоа, велат, останува само директен прекин на набавките во тие продавници.

Сомнеж за договарање на цените

Комисијата за заштита на конкуренцијата во октомври минатата година започна постапка за истражување на повреда на конкуренцијата против четири трговски синџири - Делезе, Меркатор С, Универекспорт и ДИС - поради сомневање дека се договориле за цените и со тоа прекршиле одредени одредби. од Законот за заштита на конкуренцијата.

Тогашниот министер за внатрешна и надворешна трговија, Томислав Момировиќ, изјави дека станува збор за „многу сериозна постапка“, која може да резултира со големи казни, а не ја исклучи можноста за потенцијално затворање на споменатите компании.

Меѓутоа, Комисијата повеќе не ја се изјаснуваше за таа постапка, Србија во меѓувреме остана без Влада, а трговските синџири, според претставниците на Ефектива, продолжија со  нескротливи поскапувања.

На листата на компании кои треба да се бојкотираат тие го додадоа и Лидл, покрај четирите против кои се води постапка, истакнувајќи дека „се приклучил кон политиката на високи цени, а често има и цени со збунувачки карактер и лажни попусти“.

„Ова е предупредувачки бојкот“

„Очекувам потрошувачите да покажат единство и солидарност, да возвратат и да покажат дека не се согласуваат со ценовната политика на најголемите трговски синџири. Ова е наш обид да ги принудиме да ги намалат цените“, изјави за ДВ Дејан Гавриловиќ од Здружението Ефектива.

Тој забележува дека денешниот бојкот е „показна вежба и за трговците и за потрошувачите“, со цел да се види „на што сме подготвени“. Иако се работи за еднодневен прекин на набавките, идејата е да се оди на нешто поригорозни мерки, за да се постигне подолгорочен ефект.

„Секој бојкот има своја логика и подразбира промена на навиките. Ако денеска покажеме единство, следниот чекор би бил да таргетираме еден или двајца трговци на подолг период, една недела или десет дена. Ова би ги нарушило нивните парични текови, така што ова е всушност предупредувачки бојкот“.

Гавриловиќ истакнува дека пад на побарувачката би предизвикал и пад на цените, па е убеден дека „ако ги принудиме најголемите трговски синџири да ги намалат цените, тоа ќе го направат и другите“.

Поголемо учество на државата и зголемување на конкуренцијата

Економистот Јелена Жарковиќ уште не е преголем оптимист за најавениот бојкот. Таа смета дека ќе се постигне само еднократен ефект и ќе се намали прометот за тој ден, но без потрајни решенија и дека купувачите се немоќни во постојните пазарни услови.

„Клиентите немаат никакво влијание бидејќи немаат алтернатива, на располагање им се само поголемите трговски синџири. Секако, има и мали продавници каде што цените на некои производи се пониски, но ги има значително помалку“, објаснува Жарковиќ за ДВ.

„А ако за една мала продавница се исплати да има пониска цена од онаа на Макси, а сепак да има профит, можете ли да замислите колку тој зема?"

Затоа, таа смета дека овој бојкот ќе биде повеќе симболичен, но дека „ништо нема да промени“ додека не се регулираат вкупните пазарни услови и државата не земе поголемо учество во него. 

„Решението е да се заврши постапката што ја води државата и да се види дали имало усогласување на цените“, вели таа.

„Покрај тоа, неопходно е да се зголеми конкуренцијата со носење на нови синџири на пазарот, кои можат да имаат некоја мала продавница во секоја населба. Само така можете да се натпреварувате во цените, а сето тоа е улогата на државата“, нагласува професорката на Економскиот факултет во Белград.

„Општонародниот бунт ги охрабри луѓето"

Жарковиќ смета и дека тајмингот за ваков тип на бојкот е погрешен, бидејќи „сите очи се вперени во студентските протести“. Таа потсетува и дека на 24 јануари  имаше генерален штрајк  на кој се приклучија и некои продавници, а граѓаните беа повикани да се воздржат од пазарење во продавниците.

Сето ова, вели таа, некако ги исцрпува граѓаните и би било поефективно доколку се случеше во некој друг момент.

Гавриловиќ од Ефектива, пак, истакнува дека „јавниот револт ги охрабрил луѓето“, и дека „интересот е заеднички, а моментот е зрел“.

Купувачите со кои разговаравме генерално веруваат дека бојкотот е оправдан и планираат да учествуваат во него. За некои тоа е само симболична форма на поддршка, додека други мислат дека ова е само почеток на поголем бунт.

„Со бојкотот испраќаме јасна порака дека не сме пасивни потрошувачи и дека можеме да влијаеме на пазарните услови, за да добиеме поправедни цени и подобар животен стандард“, ни рече една девојка.

Со ова се согласи и младата мајка Татјана, која за ДВ вели дека „подолготрајниот бојкот би дал подобри резултати, но од некаде треба да се почне“.

Ефектите се веќе видливи?

Некои купувачи  напоменаа и дека ефектите се веќе видливи, бидејќи Универекспорт излезе со соопштение во кое им сугерираше на своите добавувачи цените да се вратат на нивото пред поскапувањето.

Има, секако, и такви кои се сомневаат во бојкотот. „Не знам што ќе се постигне со ова бидејќи луѓето мора да ги набавуваат производите. Дали ќе ја наполнам корпата утре или денес, не менува ништо“.

Бојкот на купувањето во големите трговски синџири за денеска е планиран и во соседните Црна Гора,  Босна и Херцеговина  и  Северна Македонија,  а  во Хрватска  од вчера е во сила седумдневен бојкот на три големи трговски синџири, кој ќе трае до 5 февруари.