Прво би сакале јасен и официјален одговор на прашањето колку и какво точно е нашето право на загарантирана културна автономија, и кога и каде - ни изјави Никола Вукобратовиќ, претседател на српското културно друштво „Просвјета“ во Хрватска. Со него разговаравме по досега невиден бран на вербално и физичко насилство врз Србите, барем во овој век.

Потсетуваме, во неколку хрватски градови во изминатите денови и овој месец беа организирани напади од ваков вид врз припадници на најголемото национално малцинство во Република Хрватска и врз нивните културни манифестации.

Сѐ започна со опсада на подрачјето на градскиот округ во Сплит, каде што требаше да се одржи настан во рамките на традиционалните Денови на српската култура, каде што маскираните насилници беа главно од редовите на, како што ќе се покаже, навивачката група на Хајдук „Торцида“ и здруженијата на хрватски воени ветерани. Стотина од нив на крајот побараа прекин на српскиот фолклорен собир, во што и успеаја.

На хулиганите им претходеа политичари

Со сличен обид беше продолжено пред Српскиот културен центар во Загреб, во пресрет на изложбата посветена на српскиот академик Дејан Медаковиќ, но тогаш интервентната полиција ги растера неколкуте десетици маскирани демонстранти. И во тој случај беше снимено масовното извикување на усташкиот  слоган „За дом - спремни!“, заедно со кревање раце во фашистички поздрав и придружни навреди и закани.

Потоа, покрај спортската сала Замет во Риека, беше запрен нападот на група хулигани со стапови врз деца од Србија кои таму учествуваа на натпревар.

На крајот, од хрватски политички кругови беше побарано откажување на изложбата „Српски жени“ во Вуковар, закажана за 11 ноември, посветена на улогата на српските жени во Првата светска војна. Меѓу другите, откажување на настанот побараа градоначалникот на Вуковар, Маријан Павличек, и министерката за култура на Република Хрватска, Нина Обуљен Коржинек, која изјави дека изложбата „не е спорна поради нејзината содржина, туку поради впечатокот".

Една недела подоцна, имено, таму требаше да се одбележи годишнината од воените страдања на тој град во српската агресија во 1991 година, иако српските претставници во  Хрватска не го оспоруваат тогашното право на Република Хрватска на одбрана.

Но, треба да се напомене дека потезите на хрватските политичари во таа насока не само што ги следеа оние на хулиганите, туку во голема мера им претходеа. Станува збор првенствено за еден вид нормализација на  усташката идеологија  преку легализација на споменатиот усташки поздрав во највисоките државни институции.

Кампања со пошироки импликации

Денес пак, хрватските власти за ескалацијата на тензиите ја обвинуваат првенствено домашната левица, потоа Србите и, делумно, медиумите.

Во исто време, треба да се има предвид дека, непосредно пред овие настани, во хрватскиот парламент се одржа состанок на кој драстично беше ревидирано злосторството во усташкиот концентрационен логор Јасеновац за време на Втората светска војна.

Од друга страна, Никола Вукобратовиќ проценува дека Србите не се актери на конфликтот во оваа пригода, туку форсиран објект и колатерална жртва.

„Србите во Хрватска долго време не се ниту демографски ниту политички доволно значаен фактор за да бидат вистински протагонисти на конфликтот, иако неговиот исход ќе има големо влијание врз нашиот понатамошен статус“, изјави за ДВ претседателот на СКД „Просвјета“.

Тој верува дека целата оваа кампања, сепак, ќе има многу пошироки импликации кај сите оние кон кои очигледно не е директно насочена додека се настојува на „дисциплинирање" на Србите: „Многумина сега гледаат, не само десничарите, како да се качат на тој воз и да нè фрлат под него. Бидејќи или молчат за овие напади, или ги релативизираат, или им се придружуваат.“

Славење на фашистичките злосторници

Вукобратовиќ не сакаше да прецизира за кого станува збор, но сигурно тука може да се препознаат оние членови на таканаречениот лев центар, кои истовремено ги осудуваат нападите врз Србите и српските претставници.

Пример е изложбата во Загреб за Медаковиќ, поради неговото српско-националистичко минато, што фрла сенка врз неговата биографија со несомнени научни достигнувања. Но, постојат многу споредливи случаи меѓу хрватските личности на кои им се искажуваат почести.

Крајно, со децении во Хрватска има улици со името на усташкиот министер Миле Будак, потписникот на расните закони што испратија десетици илјади Срби, Евреи и Роми во Јасеновац и на други полиња на смртта, да го споменеме само тој детаљ.

Во исто време, никој не дава веродостоен одговор на енигмата зошто домашните фашистички злосторници можат да бидат славени речиси непречено во Хрватска, додека Србите честопати се спречени дури и да ја одбележат заедничката хрватско-српска борба против фашизмот во Втората светска војна и да одржуваат фолклорни настани.

Минатата година, градоначалникот на Сињ, Миро Буљ, исто така забрани уметничка изложба, контроверзна само затоа што ја организираше Српскиот национален совет во Хрватска.

„Затоа би сакале да го чуеме одговорот од најрелевантните инстанци: каков е нашиот статус и како државата всушност очекува да се однесуваме? Правно, тоа е јасно, но постојано се соочуваме со произволни пречки и толкувања. Денес нешто може да се направи, утре не. Сега одеднаш се бара да не одржуваме ништо во текот на целиот ноември“, вели Никола Вукобратовиќ.

Препозиционирање на силите на десницата

Наместо заклучок, тој прашува дали сè ќе беше полесно ако сè беше преместено за следниот месец, но за тогаш е закажана и концертната турнеја на Марко Перковиќ Томпсон.  Патем, кантавтор чии настапи веќе се забранети во неколку западноевропски градови, поради неговите  проусташки ставови. 

Не треба да се заборави дека ревизионистичките напори и позиции на екстремната десница напредуваат низ тој дел од овој континент со години.

Но, кога зборува за Србите како колатерални жртви, Вукобратовиќ забележува дека во основа станува збор за препозиционирање на силите на  хрватската десница. Интензивната борба за влијание во тој дел од политичката сцена беше веќе забележана по последните парламентарни избори, и беше сведена на тоа колку контрола врз него ќе задржи ХДЗ, најголемата хрватска партија, која всушност опфаќа сè, од централно-десничарски до крајно-десничарските позиции.

Долгорочна политизација на сеќавањето

Судејќи според необичните и контрадикторни реакции од таа партија на власт во Хрватска, може да се заклучи дека таму сега има многу нервоза. На екстремно десничарските позиции пресметано им се попушташе, и на крајот на краиштата не е јасно кој и како може да го спречи целниот раст на нередите и погромските активности против Србите.

За тоа за ДВ зборува и политикологот Никола Бакета од Институтот за социјални истражувања во Загреб, осврнувајќи се прво на фактот дека Деновите на српската култура се одржуваат од 2006 година - досега без инциденти.

Според него, она што се промени не е содржината на настанот, туку општествената клима, па затоа некои актери денес се чувствуваат охрабрени да се закануваат и да напаѓаат.

Ова беше отворено видливо и во протестите околу фестивалот во Шибеник на левицата ФАЛИШ минатото лето, каде што беше порачано дека „политичката средина сега е таква што може да се реагира“, како и во веќе познатиот графит „Наша држава, наши правила“. Таа порака, да потсетиме, беше напишана во Загреб заедно со закана до писателот и новинар Миљенко Јерговиќ на фасадата на зградата каде што живее.

„Поради долгорочната политизација на сеќавањата и институционалната толеранција кон радикалните актери, истите овие актери веруваат дека климата сега е таква што тие диктираат правила и закони што ќе важат за целото општество“, вели Бакета, објаснувајќи дека се видело оти српското малцинство не е единственото што е нападнато, туку веројатно е точката околу која е најлесно да се соберат и насочат националистичките тенденции.

Според него, насоката е јасна - да се повлечат критичките и различните гласови од јавната сфера.

Притисок наспроти уставот и законот

Како некој што доаѓа од Вуковар, тој вели дека многу добро знае „колку е чувствителен и важен месецот ноември и комеморациите таму“. Но, токму затоа државните и локалните власти мора јасно да го одделат пиететот од забраната на јавниот живот за цела национална група. Во исто време, барањата Србите да се „повлечат“ од јавноста цел месец претставуваат политички притисок надвор од законот и се спротивни на уставните гаранции за еднаквост и слобода на изразување.

„Во моментов, владата калкулира помеѓу убедувања со неколку 'но' и постигнување политички поени. Меѓутоа, таков пристап само покажува дека границата на она што е прифатливо само се поместува, а одговорните политичари треба да се стремат кон доследна примена на законот и да дадат јасни изјави дека насилството е неприфатливо“, истакнува Никола Бакета.

Пред тоа, според неговото верување, тие треба што е можно поскоро и ефикасно да обезбедат систематска поддршка за правата на малцинствата и сериозна политика на сеќавање и образование што гради демократска култура, а не страв.