„Она што го набљудуваме денес е оправданиот гнев на младата генерација, која е лишена од својата иднина во долгорочен авторитаризам и постојана сиромаштија“, коментира Бегум Узун за континуираните протести во Турција. Луѓето излегуваат на улица поради прекршување на нивните права. Но, тоа не е непознато за народот на Турција. Во текот на изминатите години имаше неколку историски моменти кои изненадија многу граѓани, но не ги шокираа. И секогаш, кога беа уништени принципите на правната држава, многумина мислеа: „Полошо не може да биде“. Но, не само во Турција, точно е дека секогаш може да биде полошо.

Последниот потег на Ердоган беше  апсењето на градоначалникот  на една од најголемите европски метрополи и претседателски кандидат. Тој самиот ја објави својата цел конечно да го собори  Реџеп Таип Ердоган по повеќе од две децении на власт, а неговите изгледи беа целосно реални.

„Она што режимот го прави против Екрем Имамоглу  оди подалеку од сѐ што сме виделе досега“, вели политикологот Берк Есен од Универзитетот Шабанџи. Според него, тоа е „невидена авторитарна ескалација“: „Порано новинари или академици беа фрлани во затвор, но ова што се случува денес е нова димензија“.

Ердоган веќе нема што да загуби

Многу граѓани на Турција во ова апсење гледаат  ново ниво на ескалација на конфликтот на режимот  со сопствениот народ, но и свесна провокација, бидејќи очигледно и самиот Ердоган станал свесен дека повеќе нема да може да остане претседател на демократски начин. „Ердоган сфати дека не може да го победи Имамоглу – и сакаше да дејствува пред да се судрат во изборната кампања“, оценува политикологот. Но, со тоа Турција престанува да биде земја во која, барем теоретски, опозицијата би можела да го замени владејачкиот режим и влегува во групата на „хегемонско-авторитарни“ режими како Русија или Венецуела, каде што промената на власта е практично исклучена.

Екрем Имамоглу веќе покажа дека во Турција, и покрај сите пречки на режимот на Ердоган, изборите сè уште може да се добијат демократски: тоа се случи во 2019 година, кога градот Истанбул беше ослободен од исламистичко-конзервативната доминација која траеше 25 години. Неговиот следен предизвик беа претседателските избори во 2028 година, а Ердоган лесно може да ги загуби тие избори.

Теоретски и според Уставот, Ердоган всушност не смее да се кандидира повторно, но многу експерти сметаат дека на режимот на Ердоган нема да му пречи таква „ситница“ како што е Уставот на земјата: „Тој и неговите следбеници сакаат да останат на власт и соодветно ќе го прилагодат својот режим“, убеден е Есен. Исто така, во партијата на Ердоган нема апсолутно никакви индикации дека некој се подготвува да го наследи Ердоган.

Огромна суета на турскиот претседател

Но, дали вреди овој потег без преседан, кој очигледно провоцира милиони турски граѓани? Еден поранешен советник на Имамоглу, анонимен по своја желба, ги сумира своите впечатоци за актуелниот претседател на Турција: „Ердоган е одмаздољубив човек. Тој е лут на многумина. Кога некој ќе го вознемири или засрами, порано или подоцна тој дефинитивно сака да возврати. Тој веќе се справи со многумина, а сега дојде редот на Имамоглу“.

А Ердоган има причина да му се лути на лидерот на опозицијата: владејачката АКП беше сериозно поразена на локалните избори во март 2024 година против ЦХП токму поради влијанието на Имамоглу во кампањата. За прв пат од 1977 година, ЦХП стана најсилната сила во земјата. „Има толку многу луѓе кои сакаат да живеат во вистинска демократија. Имамоглу ја претставува нивната надеж“, убеден е неговиот поранешен советник. А Ердоган едноставно не може да го поднесе тоа.

Што носи иднината? Според него, нема да биде добро: „Ние сме само на почеток.  Ситуацијата дополнително ќе се влоши.  Очекувам втор и трет бран на режимско насилство. Многу луѓе ќе бидат уапсени. Ќе доживееме нов егзодус и уште повеќе образовани млади луѓе ќе ја напуштат земјата".

Ќе биде полошо, но ...

Серен Селвин Коркмаз, директор на истражувачкиот институт ИстанПол, се согласува со овие мрачни прогнози:  „Ваквите режими или се реформираат  или го зголемуваат притисокот. Во следниот период притисокот ќе продолжи да се зголемува. Нема да има простор за опуштање или реформи“. Како пример, тој го наведува курдскиот политичар Селахатин Демирташ, кој е во затвор од 2016 година: „Постои режим кој редовно ги забранува или блокира перспективните политички противкандидати. И оваа практика на елиминација веројатно ќе продолжи“, смета Коркмаз.

И покрај сите мрачни сценарија, има некаква надеж дури и кај политикологот Есен: „Имамоглу стана политички симбол. Социјалниот отпор е голем затоа што младите немаат што да изгубат. Мислам дека  Турција сепак ќе застане на границата  каде што потоа би била доведена до ситуација како во Русија или Венецуела. Дали промените во Турција сè уште се можни? Да, но ќе биде тешко“. Есен во никој случај не мисли дека ќе биде лесно и безболно и веројатно ќе биде уште полошо пред работите да почнат да се подобруваат. Затоа сумира: „Сè може да се случи. Навистина: сè може да се случи“.