Беше 04:17 часот утрото на 6. февруари, уште ноќ, кога дојде првиот потрес. Ги оттргна луѓето од сонот, ги изненади со целата разорна сила. Да се најде потпора, засолниште, да се избега – речиси невозможно. Кошмарот траеше околу една минута. И за една минута, за милиони луѓе овде во југоисточна Турција веќе ништо не е како што беше. Втор земјотрес истиот ден урна илјадници други објекти. Куќите станаа масовни гробници.

Оттогаш поминаа две недели и сепак ми паѓа тешко да најдам зборови за размерите на уништувањето, за тагата, бесот и очајот којшто го доживуваме секој ден. Јас студирав во Турција, во мојот сакан град Истанбул. Веќе пет години работам овде како телевизиски новинар. Оваа земја и нејзините луѓе за мене станаа втора татковина. Ја чувствувам нивната болка, сочувствувам со нив.

Тага, траума и очај

Моите мисли се со Зибејде Кахраман, чија сестра Зејнеп по повеќе од 100 часа беше извлечена од урнатините на нејзината куќа во градот Кирикан. Спасувачката акција ја следевме лично, треперевме заедно до доцна во ноќта. Зејнеп, која беше жива кога спасувачите ја пренесоа во најблиската болница. Зејнеп, која сепак не успеа и умре. Како и многу други овде.

Мислам на Мејса Каја и нејзиниот роднина Алиџан, чија баба Ајсел беше во државната болница во Искендерун кога трошната зграда се урна врз неа и другите пациенти. Повеќе од една недела фамилијата остана да чека пред урнатините, дење и ноќе, надевајќи се на некое чудо. „Таа ја држеше фамилијата сплотена, секогаш беше тука кога беше потребна. Должни сме ѝ да чекаме овде на неа“, ми раскажува Мејса, која со денови речиси не спиеше.

Но, чудото изостана. Бабата на Мејса беше извлечена мртва. „Денеска ја погребавме и можевме да се простиме од неа“, ми напиша фамилијата подоцна на Ватсап. „Başınız sağolsun, Allah rahmet eylesin", одвратив, како што е ред во Турција: „Моето сочувство, Бог нека ѝ даде спокој на душата“. Не знам на колкумина во последниве две недели им ги кажав овие зборови.

Антакија – уништена до непрепознавање

Бројот на луѓе кои загинаа од земјотресот само во Турција, во меѓувреме надмина 41.000.

Спасувачите уште извлекуваат безживотни тела од под урнатините. Роднините уште очајно чекаат вести за нивните најмили. Ова е најсмртоносната катастрофа во историјата на модерна Турција. Земја која оваа година слави стогодишнина од постоењето. Но, засега на прослави никој не сака да мисли.

Цели градови се опустошени до непрепознатливост. Атакија, во провинцијата Хатај на пример, е позната по своето богато културно наследство, добрата кујна и срдечноста на своите жители. Во антиката местото се нарекувало Антиохиа, важен јазол на Патот на свилата. Сега стариот дел од градот, со своите знаменитости стари со векови – цркви, џамии, синагога, наликува на урнатина, прашината го отежнува дишењето.

Мириса на гнилеж. Многу улици и сокачиња со денови беа непристапни за спасувачките екипи, и сѐ уште се. 70 проценти од Антакија, според проценките, се уништени. Никој не знае со точност. И никој не знае уште колку луѓе останаа таму затрупани. Најголем дел од преживеаните заминаа. Од земјотресните области се евакуирани стотици илјади луѓе или се сместени во шатори. Анкатија денес наликува на град на духови.

Регионот уште го потресуваат афтершокови, досега се регистрирани над 7.000. Некои јасно ги чувствуваме. „Настрана од зградите“, повикуваа безбедносните сили во градот Османије, кога пред неколку дена таму ги снимавме жителите кои се обидуваат да спасат по некој предмет од својата куќа со распукана фасада. Мебел, еден душек, фотографии. Опасноста не е помината. Секој овде го знае тоа и затоа многумина сега живеат во засолништа и шатори и не се враќаат во своите куќи. Зашто се плашат.

Во тагата се меша гнев

Турската влада, според сопствени наводи, во меѓувреме во регионот испратила околу 400.000 шатори. Се подигаат монтажни контејнери, стигнува храна, облека, топли покривки, хигиенски производи. Со тони. И тоалети, тушеви, генератори се итно потребни. Редица држави ветија помош. А сепак, и две недели потоа овде среќаваме луѓе кои спијат на студот надвор, пред оган запален од насобрано ѓубре и дрва. Некои преспиваат во своите автомобили.

Хуманитарната криза ја потресе целата земја. Илјадници доброволци од Истанбул, Измир, Анкара и други градови дојдоа да помогнат. Готват топли оброци, помагаат на спасувачите, играат со децата кои сега немаат веќе дом. Солидарноста и пожртвуваноста на многу луѓе во Турција се впечатливи. Луѓето си помагаат во маката, што дава надеж. Сепак, мојот впечаток е дека уште многу недостига.

Турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган вети брза обнова на уништените земјотресни региони. Нови станови, нови градови, нова егзистенција. Но, загубени се толку многу човечки животи, закопани толку многу спомени. „Никој не може тоа да го надополни“, велат многумина. И прашуваат, како воопшто можеше да дојде до ова масовно уништување. Зошто цели станбени блокови паднаа како кули од карти? Кој потфрлил? Зошто десетици илјади објекти во регионот не биле градени според прописи за отпорност на земјотреси? Се знаеше за опасноста. Кој го вртел погледот при применувањето на градежните прописи? Куп прашања кои бараат итен одговор. А него треба да го дадат локалните власти, турската влада.

Надеж во нов почеток

Мислам и на Рабија и Ѓул, двете девојчиња кои ги запознав на периферијата на Кахраманмараш. Заедно игравме со топка во училишниот двор, кој сега е камп за итна помош. Доброволци овде се грижат да ги одвратат мислите од катастрофата, да обезбедат топли оброци, малку нормалност. Рабија сака фудбал, ми раскажуваше. Многу деца овде се чини не можат да сфатаат што предизвика земјотресот. Тоа им е тешко и на возрасните. „Сакаме пак да одиме во училиште“, велат девојчињата и се смеат кога топката ни избега далеку. Никој не знае кога тоа ќе биде можно, никој не се осудува да фрли поглед во иднината.

Известував од други конфликти, од други кризни области. Гледав дека раните можат да заздрават, Дека онаму каде имало очај, повторно е можно да се врати живот, дека надежта не е попуста. Обновата на овој регион е вековна задача, ќе ја следам како новинар. А на Рабија и Ѓул, на Зибејде и Мејса и стотици илјади, чии приказни не можат да бидат запишани, им посакувам нов почеток. Онаму каде сега има само урнатини и солзи.