Franz Kafka (1883-1924) jest wspaniałym poetą absurdu - uważa prof. Thomas Anz z Uniwersytetu w Marburgu. Jego "zagadkowa" literatura jest odzwierciedleniem gąszczu biurokracji sądowej czy zhierarchizowanego świata władzy, z którym konfrontowani są jego bohaterzy. Tak jest na przykład w jego dwóch słynnych powieściach. Kafka opisuje tam bezsilność jednostki wobec wyższej instancji - czy to sądu cywilnego w "Procesie" czy wojskowego w "Kolonii karnej". Wobec bohaterów Kafki wysuwane są bezzasadne oskarżenia. Dlaczego oskarżeni są winni? Sami tego nie wiedzą. Stąd w języku niemieckim przyjęło się określenie "kafkaesk", podobnie jak w języku polskim istnieje określenie "jak u Mrożka". "Jak u Kafki" oznacza poczucie bezsilności - jedno z centralnych doświadczeń jednostki we współczesnym społeczeństwie masowym.

Lęk przed współczesnością

W tekstach Kafki odzwierciedlony jest niepokój społeczeństwa początku XX wieku wobec wyzwań współczesności - tłumaczy germanista Michael Braun. Rozrastanie się miast, nowe środki lokomocji, nowe techniki produkcji i rosnący wpływ państwa - to wszystko było nowe i niepokoiło ludzi tamtych czasów. Ten niepokój, przekonuje Braun, odczuwalny jest do dziś. - Dlatego Kafka często traktowany jest jak prorok, który około roku 1900 przewidział to, co stanie się rzeczywistością w połowie wieku - a więc dręczony człowiek objęty totalną kontrolą - mówi literaturoznawca.

Pochwała wieloznaczności

U podstaw wieloznaczności tekstów Kafki leży jego złożona osobowość, co także jest charakterystyczną cechą moderny - przekonuje Michael Braun. - Kafka był Żydem, Kafka był adwokatem, Kafka był pisarzem. Kafka pochodził z Pragi, był Czechem i Niemcem. Znalezienie w tej złożoności tożsamości Kafki, który mówi jasno, będzie zawsze trudne - dodaje. A jednak "właśnie to sprawia, że jego teksty są takie intrygujące. Bo gdyby nie było tego problemu, to co skłaniałoby nas do czytania Kafki?".

Kersten Knipp / Bartosz Dudek

red. odp.: Elżbieta Stasik