Okazją do 32. posiedzenia Polsko-Niemieckiego konwersatorium Grupa Kopernika w Warszawie była tym razem 50. rocznica wymiany listów przez polskich i niemieckich biskupów podczas Soboru Watykańskiego II i 25 lat od momentu ostatecznego uznania granicy na Odrze i Nysie przez zjednoczone Niemcy oraz podpisania dwustronnego Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy oraz ponad 10 lat od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Jednak postępy zarówno integracji europejskiej, jak i polsko-niemieckiego partnerstwa stoją dziś pod znakiem zapytania.

Opublikowany dzisiaj (11.12.2015 r.) raport dotyczy „Perspektywy relacji polsko-niemieckich pod rządami Prawa i Sprawiedliwości“.

Strategiczne znaczenie relacji Polski i Niemiec w UE

Na wstępie raportu Grupa Kopernika wskazuje na znaczenie relacji polsko-niemieckich dla przyszłości Unii Europejskiej, która obecnie znajduje się w kryzysie. Polscy i niemieccy eksperci wyliczają obszary, które kryzys ten obejmuje: polityka wobec uchodźców, Partnerstwo Wschodnie wraz z wojną na Ukrainie i trudnymi stosunkami z Rosją, kryzys euro z nadal niewyjaśnionym problemem dotyczącym pozostania Grecji w unii walutowej, możliwe opuszczenie UE przez Wielką Brytanię, które może wywołać dezintegrację kraju oraz wzmocnić dalsze dążenia separatystyczne w Europie Zachodniej i Południowej.

Oprócz konkretnych obszarów zagrożone są też podstawowe wartości UE. Nieodwracalność procesu integracji europejskiej są obecnie stawiane pod znakiem zapytania, piszą polscy i niemieccy uczestnicy Grupy Kopernika. A w takiej sytuacji bilateralne relacje mają strategiczne znaczenie - zwłaszcza wtedy, kiedy rządy obu krajów przyjmują różne stanowiska, jak na przykład w podejściu do kwestii uchodźców, polityki energetycznej i klimatycznej czy polityki bezpieczeństwa (stała obecność militarna NATO w Europie Środkowo-Wschodniej).

Trwała sieć powiązań w relacjach dwustronnych

Grupa Kopernika przypomina w opublikowanym raporcie o ogromnych postępach, jakie Polacy i Niemcy poczynili w ciągu ostatnich 25 lat. Rozbudowali trwałą sieć powiązań państwowych, regionalnych, lokalnych i społecznych, które muszą być stale i na nowo uzasadniane dla kolejnych pokoleń, zaznaczają i wskazują na wymienione na wstępie kryzysy europejskie oraz rozwój sytuacji wewnętrznej po zmianie rządów w Polsce, które niepokoją wielu obywateli obu krajów.

Eksperci podkreślają, że „słusznym prawem demokratycznie wybranego rządu jest nowe zdefiniowanie kursu w polityce wewnętrznej i zagranicznej”. Ale, jak zaznaczają, nie może przy tym zostać naruszony podział władz, który jest "powszechnie uznaną podstawową zasadą demokratycznej konstytucji”. Niepokój, pisze Grupa Kopernika w raporcie, budzą rządowe próby strukturalnego i stałego oddziaływania na instytucje, które powinny działać niezależnie od egzekutywy, jak i przejęcie nad nimi kontroli, co zagraża podziałowi władz. Niezawisłe sądy i niezależne media stanowią fundament demokratycznego porządku prawnego, podkreślają eksperci.

Krytyka mediów i wypowiadania partnerstwa

Autorzy raportu podkreślają, że mają zaufanie do instytucji demokratycznych i społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Uważają, że to przede wszystkim ich zadaniem jest wskazanie wątpliwych zmian politycznych i szukanie rozwiązań.

Grupa Kopernika wzywa natomiast polskie media „do wzmożenia wysiłków na rzecz ucywilizowania sporów politycznych oraz poniechania retoryki obrazu wroga – zarówno w kraju jak i za granicą”.

Jednocześnie ekspertów niepokoją uogólniające oraz uprzedzające rozwój wypadków reakcje niemieckiej opinii publicznej i mediów. Są to na przykład wypowiedzi typu: "prawdziwi demokraci nie powinni już jeździć do Polski" lub "Polskę należy zmusić do zawrócenia na właściwą drogę poprzez zabranie jej funduszy europejskich".

Grupa Kopernika krytykuje też pomysły wypowiadanie partnerstwa – czy to pomiędzy szkołami, miastami czy organizacjami pozarządowymi – i uznaje za podważenie zaufania i odmowę kooperacji w czasie, kiedy są one szczególnie potrzebne i kiedy powinno się inspirować młode pokolenia do wzmacniania kontaktów.

Zaufanie łatwo jest pogrzebać

W opublikowanym raporcie eksperci z Polski i Niemiec przypominają, że zbudowane w ciągu ostatnich 20 lat wzajemne zaufanie między Polakami a Niemcami może zostać szybko pogrzebane, jeśli oba kraje, ich społeczeństwa i rządy zbyt pochopnie będą podejmować decyzje i reagować emocjonalnie. Odzyskanie straconego zaufania będzie kosztować wiele czasu i energii, podkreślają eksperci. Chwalą oni przy tym rząd Niemiec za to, że słusznie w tym okresie przejściowym wstrzymuje się z publicznym zajmowaniem stanowiska. Wypowiedzieć powinien się wówczas, kiedy bliski i sprawdzony partner faktycznie złamałby europejskie prawo, zauważają autorzy raportu.

Zbliżający się jubileusz Traktatu siły polityczne i społeczne obu krajów powinny wykorzystać do udowodnienia strategicznych korzyści polsko-niemieckiej współpracy na rzecz stabilności i rozwiązywania problemów Unii Europejskiej – nie tylko podsumowując ostatnie 25 lat, ale przede wszystkim do tworzenia wspólnej europejskiej przyszłości - uważają uczestnicy ostatniego posiedzenia Grupy Kopernika.

Polska potrzebuje Niemiec, a Niemcy Polski

W konkluzji najnowszego raportu uczestnicy Grupy Kopernika podkreślają, że w celu odgrywania ważnej roli w Europie i w relacjach transatlantyckich Polska potrzebuje Niemiec. A Niemcy potrzebują Polski, jeśli chcą pozostać siłą kształtującą europejską jedność – to znaczy być otoczonymi przez przyjaciół. Jak groźne jest dla Niemiec pozostawanie w UE w osamotnieniu, pokazuje kryzys uchodźczy. I w tym zakresie powodzenie polityki Niemiec zależy od Polski, zaznaczają. Właściwie rozumiana solidarność, chroniona jako korzyść własna w najlepszym tego słowa znaczeniu, pomoże obu krajom: Polsce i Niemcom.

Deutsches Polen Institut / opr. Barbara Cöllen

Najważniejszym zadaniem projektu Grupa Kopernika*, od jego powstania w roku 2000 do roku 2014, finansowanego przez Fundację im. Roberta Boscha, jest dyskusja nad aktualnym stanem i różnymi wariantami rozwoju relacji polsko-niemieckich w ramach integracji europejskiej i sąsiedztwa wschodniego. Gremium zwraca szczególną uwagę na często pomijane punkty widzenia i wzory zachowań polskich i niemieckich uczestników dialogu, jak i na wpływ czynników międzynarodowych, analizuje złożone procesy społeczne i polityczne, wyciąga wnioski i formułuje zalecenia dla polityków obu krajów. W ten sposób członkowie grupy identyfikują aktualne i potencjalne różnice interesów, punkty sporne i konflikty w relacjach polsko-niemieckich. Następnym krokiem jest dyskusja możliwych sposobów ich uregulowania lub rozwiązania. Wynikiem każdej dyskusji jest publikacja wspólnego dokumentu strategicznego.