„Pozwólcie powstać Europie“ – te słowa byłego premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla zdobią dzisiaj witrynę internetową pierwszej międzyrządowej organizacji wszystkich krajów europejskich. Winston Churchill przewodził w 1948 roku w Hadze spotkaniu 16 państw europejskich, znanemu jako „Kongres Europy". Miało ono za zadanie przedyskutowanie projektu zintegrowanej Europy oraz powołanie czegoś na kształt unii europejskiej, rodzaju doradczego zgromadzenia oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Rok później, w maju 1949 roku, powstała w Londynie, w wyniku podpisania Traktatu Londyńskiego, Rada Europy.

Sygnatariuszami Traktatu było 10 państw: Belgia, Dania, Francja, Wielka Brytania, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Norwegia i Szwecja. Obecnie Rada Europy liczy 47 członków. RFN została jej członkiem w lipcu 1950 roku, Polska w listopadzie 1992 roku.

Pierwsze posiedzenie

10 sierpnia 1949 roku Francuz Eduard Herriot otworzył w auli uniwersytetu w Strassburgu pierwsze posiedzenie Zgromadzenia Doradczego – ciała obradującego Rady Europy. Belgijski dyplomata, Pail Henri Spaak, wybrany został jednogłośnie na przewodniczącego tego gremium. Spaak uchodził za jednego z architektów współpracy europejskiej i transatlantyckiej. W skład Zgromadzenia wchodzą parlamentarzyści delegowani przez parlamenty narodowe.

Oprócz tego organu doradczego kluczową rolę w Radzie Europy odgrywa Komitet Ministrów. Jego członkami są z reguły szefowie dyplomacji państw członkowskich lub ich zastępcy. Przewodnictwo Komitetu rotuje co pół roku. W chwili obecnej (sierpień 2009) na czele Rady stoi Słowenia.

Ideały i działania

Od samego początku głównym zadaniem Rady Europy było wspieranie współpracy na kontynencie europejskim i – jak głosi zapis w Traktacie Londyńskim - krzewienie „ideałów i zasad europejskiej wspólnoty narodów”. Zaliczają się do nich: pokojowe współistnienie, umacnianie praw człowieka, pluralistycznej demokracji oraz praworządności.

Jako pierwsza zachodnioeuropejska instytucja Rada Europy posłużyła do wypracowania wspólnego porozumienia w kwestiach ekonomicznych, prawnych, społecznych i kulturalnych i przez to stała się platformą wymiany opinii na naszym kontynencie. Dzisiaj kluczowymi sferami działalności Rady Europy są prawa człowieka oraz umacnianie demokratyzacji w Europie. To pod auspicjami tego gremium w listopadzie 1950 roku doszła do skutku Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a do dzisiaj blisko 200 innych umów międzynarodowych. Organizacja ta z siedzibą w Strasburgu określiła ponadto fundamentalne zasady demokracji w Europie.

Platforma zintegrowanej Europy

Na samym początku Rada Europy była ekskluzywnym klubem państw zachodnioeuropejskich. Po przełomie politycznym w 1989 roku stała się ona gremium integrującym wszystkie państwa kontynentu europejskiego poza Białorusią. Białoruś, która ubiegała się o członkostwo w Radzie Europy (1993), utraciła status specjalnego gościa za ograniczanie swobód obywatelskich.

Status obserwatora mają przy instytucjach Rady Europy kraje pozaeuropejskie jak Izrael, Meksyk i USA. Znaczenie organizacji odzwierciedla od samego początku skład jej członków. Nawet Turcja stała się w 1949 roku członkiem tego gremium, mimo, że nie jest państwem europejskim.

Rada Europy używa wprawdzie tych samych symboli: flagi i hymnu, co Unia Europejska, ale de facto to UE je przejęła. Obie instytucje nie działają razem.

Jednak bez Rady Europy nie do pomyślenia byłby ruch integracji europejskiej. Ważną funkcję organizacja ta odegrała także w integracji zachodnich Niemiec w strukturach powojennej Europy. Rada Europy uczestniczyła na przykład w pracach zmiany statutu okupacyjnego RFN i zaproponowała jej członkostwo w swoim międzynarodowym gremium.

Najmłodszym członkiem Rady Europy jest Czarnogóra (2007).

Barbara Cöllen

Red.: Bartosz Dudek