120 tys. zwiedzających to jedna trzecia więcej, niż poprzednim razem. Organizatorzy wystawy przyznali, że przyczyniło się do tego także zniesienie opłat za wstęp. Zdaniem obserwatorów było to najbardziej polityczne Biennale w historii tej imprezy.

Za dużo polityki, za mało sztuki

Jednak krytycy nie pozostawili na Biennale suchej nitki. Po wielu komentarzach w czasie trwania imprezy jej zakończenie przeszło bez echa. Część poważnych mediów zrezygnowała w ogóle z bilansu - jakby z ulgą, że już po wszystkim.

Ostatniego dnia Biennale (1.07.12) niemiecki malarz Andreas Fasbenber wydał natomiast oświadczenie prasowe. Jeszcze w trakcie imprezy wycofał się z niej, a w oświadczeniu wytłumaczył: „Ocuppy Biennale chciało z polityki zrobić sztukę, a sztuki się pozbyć zamieniając ją na politykę. Nie mogę się na to zgodzić”.

Tego zdania jest też wielu niemieckich krytyków. Jest za dużo polityki a za mało niezależnej sztuki i przesłania - pisali komentatorzy jeszcze w czasie trwania imprezy.

Dobre pomysły, ale z realizacją gorzej

Felietonista Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) Niklas Maak napisał jeszcze w maju: „Günther Grass i Auschwitz >>na wynos<< oraz obóz ruchu Occupy na pokaz: posługując się cynizmem i kiczem tegoroczne Bienale zaprzepaściło swoją najważniejszą ideę”.

Maak zaznaczył, że choć kuratorzy Bienale mieli dobre pomysły, nie zastanowili się nad ich realizacją. zabrakło przemyśleń i wiedzy i przesłania. „Słabe przygotowanie, czy cynizm?”, pyta FAZ i pisze, że niektórym akcjom Biennale można wręcz zarzucić „głęboko zakorzenioną głupotę”. „Gdyby studenci w latach 60tych byli tak roztargnienii i w tak nijaki sposób prezentowaliby swoje programy, to dzisiaj rok 1968 nic by nam nie mówił”, oceniła felietonista FAZ.

„Occupy rzucała hasłami - kapitalizm, banki, ,change' - jakby same hasła gwarantowały, że powstanie coś ciekawego”, napisał felietonista, „nikt nie mówił, jakich przemian żądano w Egipcie, w Niemczech, czy we Włoszech? Przesłanie artysty wymaga wyjaśnienia, a to poprzedza wysiłek, precyzja i refleksja nad pojęciami i narzędziami, którymi operujemy”.

"Cynizm" na Biennale

Część obserwatorów podkreśliło, że pytania Artura Zmijewskiego były „nurtujące i warte zgłębienia”. Z ciekawością przyjęto jego zarzut, iż sztuka często jest prowokacją bez konsekwencji i utopią, której nikt nie chce realizować. Po „przerażająco niewinnym szóstym wydaniu Bienale” Berlin był ciekawy imprezy w wydaniu Polaka. Przyszło rozczarowanie.

Z ostrą krytyką i niesmakiem spotkała się wypowiedź Żmijewskiego nawiązująca do choroby córki polskiej artystki Joanna Rajkowskiej. Rajkowska urodziła w Berlinie dziecko z ciężką chorobą oczu. Polski kurator skomentował to pytaniem retorycznym: „A może Rosa nie chciała widzieć miasta, w którym żyje...?”. Zdaniem FAZ „to kicz i cynizm”.

Auschwitz „na wynos"

Krytycznie opisano też pomysł przesadzenia brzóz z Auschwitz-Birkenau do Berlina. Początkowo prasa pisała pozytywnie o pomyśle polskiego artysty Łukasza Surowca, ale gdy zaczęto zgłębiać ten temat - pojawiły się wątpliwości. Niektórzy krytycy byli zniesmaczeni tym, że sadzonki brzóz z Auschwitz-Birkenau, rozdawano w Berlinie w ... kubkach od kawy.

O akcji „Auschwitz to go” felietonista FAZ napisał: „Fotografia zamordowanej w obozie Zagłady rodziny jest czymś konkretnym. Drzewo jest natomiast abstrakcją, ono jest przeciwieństwem absolutnego końca, przeciwieństwem wizerunku zbrodni. Drzewo nie przeszkadza, lecz symbolizuje cykliczność, uzdrowienie, nadzieję – jakby nie działo się zło, skoro trawa i las tam rośnie”.

Prowokacje i kicz

Równie szeroko dyskutowaną ekspozycją był tzw. „mur pokoju” w dzielnicy Kreuzberg. Artystka z Londynu Nada Prlja postawiła tam ogromną ścianę dzielącą ładną, turystyczną część dzielnicy od tej biednej, gdzie żyją przede wszystkim migranci. Mur blokował przejazd i reakcje mieszkańców oraz krytyków były mieszane.

Jedni byli zdania, że Nada Prlja trafiła w sedno sprawy, bo zwróciła uwagę na podziały społeczne, a protest mieszkańców dowodzi udanej prowokacji. Inni, że jest to sztuka płytka i banalna oraz, że „ignoruje potrzeby mieszkańców, zwłaszcza tych, którzy codziennie muszą jeździć do pracy i z powodu bariery w formie sztuki nie są punktualni” - pisał dziennik Die Welt.

Zdaniem Die Welt 7. Bienale było „wysoko subwencjonowanym kiczem”. „Sztuka jeszcze nigdy nie była tak bardzo piłką establishmentu i rzadko w swojej instytucjonalnej błogości aranżowała się w taki sposób z władzą, aby potem jako bulwarowy teatr ją zbesztać. Jest to śmieszne i smutne”, podsumowała gazeta.

Odważnie i sympatycznie

Pozytywnych elementów dopatrzyła się natomiast w Biennale Berliner Zeitung. Siódma edycja dużo bardziej niż poprzednie „chciała zmienić świat - to było odważne i sympatyczne”, pisze dziennik i przypomina o akcjach przeciwko koncernom zbrojeniowym, o kongresie Ruchu Odrodzenia Żydowskiego i „murze pokoju”.

Gazeta krytycznie natomiast oceniła, że zabraknie tym razem wspomnień „wizualno-zmysłowych”, ponieważ polscy twórcy zdecydowali się na „akcję demonstracyjną, której celem było pokazać Berlinowi, Niemcom, Zachodowi lustrzane odbicie – odbicie świata odpolitycznionego i wykolejonego”. Te akcje "pozyskały wielu, ale wykluczyły wszystkich, których można było osiągnąć sztuką empatii”.

Róża Romaniec, Berlin

red. odp. Bartosz Dudek