Praca tajnych służb polega na tym, że działają potajemnie. To leży w ich naturze. Dlatego zapiski z początku lat sześćdziesiątych ówczesnego szefa Federalnej Służby Wywiadowczej (BND) Reinharda Gehlena, właściwie nigdy nie powinny się dostać w ręce osób postronnych. Gehlen napisał np. o byłym kanclerzu: „Polityk SPD Willy Brandt był „wielkim pracusiem”, ale był również „niezłym karierowiczem”. „To alianci wpakowali go berlińczykom jako rządzącego burmistrza”.

Klaus-Dietmar Henke zapoznał się z tymi materiałami. Henke jest historykiem i rzecznikiem niezależnej komisji historyków, która ma zbadać przeszłość Federalnej Służby Wywiadowczej BND. Komisję interesowało na przykład, ilu nazistów zatrudniono po wojnie w BND, albo, w jakiej mierze BND było zaskoczone wybuchem powstania ludowego w NRD, 17 czerwca 1953 roku.

Pierwsze pytanie zostało już wyjaśnione

„W czasie kontroli wewnętrznej w BND ujawniono w rejestrze pracowników w 1965 roku blisko 200 nazistów. Około 70 z nich uznano za nie do zaakceptowania i zwolniono ich z pracy. Dalsze szczegóły są na razie nie znane, ale powinny ujrzeć one światło dzienne, bo przez następne cztery lata zespół historyków ma przeczesywać dokumenty z początków działalności BND (1945-1968), czyli z tzw "ery Gehlena”.

Kontrolowanie wrogów i przyjaciół

Komisję historyków interesuje też wykorzystywanie BND przez ówczesny rząd kanclerza Konrada Adenauera. Ten polityk chadecki rządził w Niemczech w latach 1949-1963. Właściwie to Urząd Kanclerski miał nadzorować pracę BND. Z dokumentów wynika, że Adenauer wykorzystywał ten wywiad zagraniczny do celów wewnątrzpolitycznych: kanclerz wydał BND polecenie zbierania informacji na temat wrogów i przyjaciół, opozycji i koalicji; na temat polityka SPD Willy Brandta, ale też i ż konserwatywnego chadeka bawarskiego Franza-Josefa Straussa.

Kilkuset informatorów (niem. V-Mann), którzy pracowali we wszystkich ważnych dziedzinach życia politycznego i społecznego, donosiło według Henkego tajnym służbom, a szef BND przekazywał te informacje dalej do Urzędu Kanclerskiego. W ten sposób powstawały raporty na temat polityków, naukowców i dziennikarzy.

Nad BND po dziś dzień nadzór sprawuje Urząd Kanclerski. Dlatego historyk Henke zażądał w wywiadzie dla radia Deutschlandfunk wprowadzenia niezbędnych zmian. Uważa, że jedyną możliwością skutecznego kontrolowania tajnych służb jest ich odpowiedzialność przed parlamentem, a nie Urzędem Kanclerskim.

Pod kontrolą?

Również konstytucjonalista Gerhard Robbers z Uniwersytetu w Trewirze uważa, że trzeba przeciwstawić się nadużyciom. W jego przekonaniu przesłanki ku temu zostały już spełnione: Zgodnie z niemiecką Ustawą Zasadniczą parlament powołuje Parlamentarne Gremium Kontrolne, które nadzoruje tajne służby.

To gremium obraduje naturalnie niejawnie. Jego członkowie są nawet wobec innych posłów zobowiązani do zachowania tajemnicy.

- Gremium kontrolne ma prawo wglądu do wszystkich akt, do wzywania na rozmowę pracowników tajnych służb i ich kierownictwa oraz ministrów - wyjaśnia Robbers.

Na razie owiane tajemnicą

Przypuszcza się, że tajne raporty wewnętrzne z początków Republiki Federalnej zostały zniszczone na polecenie Urzędu Kanclerskiego w latach 1969/70. Historykom udało się zrekonstruować tylko niektóre z nich.

Czy po Adenauerze również inni kanclerze Niemiec wykorzystywali BND do własnych celów, jest dotąd owiane tajemnicą. Bo komisji historyków wolno na razie badać tylko początkowe lata działalności BND, od 1945 do 1968 roku.

Monika Griebeler DW / Iwona D. Metzner

red. odp.: Małgorzata Matzke