Swoim apelem o wstrzymanie wydawania wiz dla obywateli Rosji, prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski wywołał gwałtowną dyskusję w Europie. Czy można pozwolić, aby obywatele państwa, które dokonało zbrojnej agresji na sąsiedni kraj, mogli nadal podróżować po Unii Europejskiej, jakby nic się nie stało?

Nie, jak mówią przedstawiciele Finlandii, Polski, Czech i krajów bałtyckich. Państwa te wstrzymały już wydawanie wiz krótkoterminowych dla Rosjan. Natomiast Niemcy, Grecja, Cypr i Komisja Europejska są sceptyczni wobec tego pomysłu i odrzucają generalny zakaz wjazdu dla Rosjan. Kanclerz  Olaf Scholz powiedział w ubiegłym tygodniu, że to jest wojna władcy Rosji Putina, a taki zakaz wjazdu do UE dotyczyłby także ludzi, którzy nie ponoszą za to żadnej winy.

Czechy przewodzące teraz Radzie UE poddały ten problem pod obrady nieformalnego spotkania ministrów spraw zagranicznych Unii, które odbędzie się dziś (30.08.22) w Pradze. Oczekuje się, iż wymówiona zostanie co najmniej umowa z Rosją z 2007 roku dotycząca ułatwień w procedurze wizowej. Potwierdzili to dyplomaci Unii na łamach „Financial Times”. Krok ten zwiększyłby opłaty za wizy krótkoterminowe dla obszaru Schengen i skomplikował całą procedurę. Nie jest natomiast przewidziane wprowadzenie w ramach sankcji totalnego zakazu wydawania wiz Rosjanom. Takie zakazy wprowadzone przez pojedyncze kraje członkowskie niewiele dadzą, ponieważ wiza turystyczna jest ważna zasadniczo we wszystkich 26 krajach strefy Schengen, bez względu na to, w jakim kraju przekroczono granice Unii.

Jest problem, ale jak duży?

Według agencji ochrony granic Unii Frontex od momentu wybuchu wojny z Ukrainą do UE wjechało prawie milion posiadaczy rosyjskich paszportów. Większość z nich przekraczała granice w Finlandii (330.000), Estonii (234.000) i Litwie (132.000). Byli to głównie turyści przybywający na kilka dni. Nie oznacza to jednak, że wydano milion wiz, ponieważ obywatele Rosji z dziewięćdziesięciodniową wizą mogą kilkakrotnie przekraczać granice strefy Schengen. Przed wybuchem pandemii kraje Schengen wydawały Rosjanom rocznie około 500.000 wiz.

Dokąd jadą Rosjanie?

Tak wysoką liczbę wjazdów obywateli Rosji przez granice lądowe wschodnich krajów Unii tłumaczy się tym, że nie ma już bezpośrednich połączeń lotniczych między Rosją i UE. W tej sytuacji trudniej jest dostać się do takich krajów jak Niemcy czy Francja. Według danych niemieckiego ministerstwa spraw zagranicznych, konsulaty RFN w Rosji wydały w pierwszym półroczu 14.000 wiz krótkoterminowych. W pierwszej połowie 2019 roku, a więc przed pandemią i wybuchem wojny, było ich prawie dziesięć razy więcej. Także po Champs-Elysee będzie w tym roku spacerowało dużo mniej rosyjscy turystów. Do Francji Rosjanie mogą bowiem wjeżdżać tylko z krajów trzecich, a nie tranzytem z innych państw Unii. Możliwy jest obecnie np. lot z Moskwy przez Stambuł do Paryża, ale już z Helsinek do stolicy Francji – nie.

Duże grupy urlopowiczów z Rosji odnotowują Grecja i Cypr. W tym roku jedna czwarta wszystkich turystów na Cyprze przyjechała z Rosji. Około 50.000 Rosjan mieszka na stałe w tym kraju. Natomiast północna Grecja jest ulubionym celem podróży obywateli Rosji, którzy wjeżdżają do tego kraju przez Serbię i Turcję. Czarnogóra, kandydat na członka UE i także ulubiony cel rosyjskich turystów, odnotował w tym roku mniejszą ich liczbę – wielu Rosjan wybiera teraz Turcję, która mimo członkostwa w NATO, nie bierze udziału w sankcjach nałożonych na Rosję przez Zachód i nadal zezwala na bezwizowy wjazd obywateli Rosji.

Czy wydawanie wiz może zostać ograniczone?

Całkowity zakaz wydawania wiz Rosjanom byłby bardzo trudny do przeprowadzenia, jak twierdzi Komisja Europejska, ponieważ prawo międzynarodowe dopuszcza wjazd z powodów humanitarnych czy w ramach łączenia rodzin. Można za to znacznie ograniczyć wydawanie wiz do strefy Schengen. Każdy kraj członkowski ma tutaj spore pole manewru w kwestii sprawdzania takich wniosków. Istnieją także  możliwości cofania wydanych już wiz. Praktykuje to już na przykład Estonia. Wizy do strefy Schengen muszą być akceptowane w każdym kraju. Estonia nie może więc, tak po prostu odmówić uznania wizy wydanej w Niemczech czy w Szwecji. Poza tym jest to prawie niewykonalne ze względu na brak kontroli granicznych. Według uzupełniających przepisów Unii turysta z wizą Schengen powinien właściwie przebywać na terenie kraju, który wystawił mu wizę. Odmowę wydania wizy można także uzasadnić zmianą sytuacji politycznej lub kwestiami bezpieczeństwa.

Jakie ograniczenia już wprowadzono?

Obok Estonii, Litwy, Łotwy, Finlandii, Polski i Czech także Dania chce ograniczyć wydawanie takich wiz. Według informacji firmy pośredniczącej w uzyskiwaniu wiz „Fragomen” również Holandia, Belgia, Hiszpania i Rumunia znacznie ograniczyły wydawanie tych pozwoleń na wjazd. Wiele państw  zmniejszyło także liczbę personelu w swoich konsulatach i ambasadach na terenie Rosji, co powoduje że wizyta w tych urzędach w sprawie wizy jest bardzo utrudniona. Umowa Unii z Rosją dotycząca ułatwień wizowych została unieważniona w stosunku do dyplomatów, urzędników rządowych i biznesmenów, ale nadal pozostaje w mocy. Gdyby umowę tę zerwano całkowicie, wówczas obywatele rosyjscy mieliby duże trudności ze złożeniem takiego, o wiele wtedy droższego, wniosku. Rosjanie nie mogą teraz używać ani zachodnich kart kredytowych, ani kont bankowych, stąd brak odpowiednich środków finansowych może być najczęstszym powodem odmowy wydania wizy.

Co to jest „wiza narodowa”?

Kraje Unii Europejskiej mogą wydawać wizy na pobyt stały na własnym obszarze. Takie pozwolenie, wydawane ludziom pracującym, studiującym czy prowadzącym badana naukowe, nie upoważnia jednak do wjazdu na teren innego państwa członkowskiego. O taką wizę mogą też starać się opozycjoniści rosyjscy, którzy z powodu wybuchu wojny chcą opuścić swój kraj. W pierwszym półroczu 2022 Niemcy wstawiły około 10.000 takich wiz.

Co mogą postanowić ministrowie spraw zagranicznych Unii?

Ralph Bossong, ekspert niemieckiej Fundacji Nauka i Polityka (SWP), zaleca lepszą koordynację i zmniejszenie liczby wiz nie poprzez ich zakaz, lecz wykorzystanie istniejących już przepisów, a kraje członkowskie nie powinny działać tu na własną rękę. – Potrzebna jest wspólna europejska linia, w ramach której Niemcy mogły bardziej przybliżyć się do stanowiska krajów wschodnioeuropejskich i bałtyckich – powiedział ten ekspert w podcaście SWP. – Istnieje tutaj pole manewru na płaszczyźnie narodowej. My Niemcy poruszamy się bardziej w kierunku restrykcji, usiłujemy, tak jak Finowie, oddzielać podróże turystyczne od innych. Dla zachowania równowagi otwieramy inne możliwości, na przykład w postaci wiz humanitarnych, w celach emigracji zarobkowej czy też jeszcze innych.

Czego żąda parlament Unii?

W liście otwartym do pełnomocnika UE ds. polityki zagranicznej Josepa Borella parlamentarzyści domagają się ograniczenia wydawania wiz oraz wprowadzenia całkowitego zakazu wjazdu dla co najmniej 6.000 osób należących do rosyjskiej elity władzy. Szef frakcji chadeckiej w parlamencie Unii Manfred Weber (CSU) uważa za niedopuszczalne, że Rosjanie spędzają urlop na wyspie Sylt i w restauracjach są obsługiwani przez ukraińskich kelnerów. – Trudno mi zaakceptować, że przyjmujemy uciekinierów z Ukrainy i jednocześnie Rosjan, którzy korzystaj u nas z życia – powiedział Weber w państwowej telewizji ARD.

Co robią inne państwa?

USA zaprzestały wydawania wiz krótkoterminowych w Rosji. Takie wnioski mogą być teraz kierowane do ambasady amerykańskiej w Warszawie. Prezydent Joe Biden wezwał młodych rosyjskich naukowców, przedsiębiorców i usługowców do opuszczenia Rosji. Ten „brain drain” ma być wspierany przyznawaniem długotrwałego prawa do pobytu.

Zjednoczone Królestwo nie chce wprowadzić generalnego zakazu wjazdu dla Rosjan, ale znacznie ograniczy wydawanie wiz, jak w jednym z wywiadów powiedział minister obrony Ben Wallace.