Według szacunków Organizacji Narodów Zjednoczonych 1,6 miliarda ludzi na całym świecie żyje obecnie w nieodpowiednich warunkach mieszkaniowych lub nie posiada stałego miejsca zamieszkania. Szacuje się, że w samych Niemczech jest prawie 50 000 osób bezdomnych  (stan na 2018 rok). Pandemia koronawirusa pokazała, jak szybko ludzie mogą popaść w bezrobocie nie z własnej winy. Niektórzy z nich w końcu trafiają na ulicę. Wystawa „Kto następny? Bezdomność, architektura i miasto" w Muzeum Architektury na Uniwersytecie Technicznym w Monachium opowiada o tym, jak ta kwestia stała się problemem globalnym i jak zmusza rządy do działania.

– Bezdomność jest problemem globalnym, ale dzięki naszej wystawie chcieliśmy dokładniej zrozumieć, jak poszczególne miasta radzą sobie z tym wyzwaniem – mówi kurator Daniel Talesnik. Wystawa prezentuje różne koncepcje megamiast takich jak Nowy Jork, Bombaj, Santiago de Chile, Moskwa czy Tokio. Podczas gdy w Chile państwo walczy z bezdomnością, udzielając pożyczek na czynsze, w Moskwie problem ten jest całkowicie ignorowany. Poprzez filmy dokumentalne, serie zdjęć i innowacyjne modele mieszkań autorzy wystawy chcą skłonić ludzi do myślenia.

Bezdomność obnaża nierówności

Bezdomność to prywatny los, często wynik traumy, zażywania narkotyków, utraty pracy lub choroby psychicznej. Powody są różne, ale jedno jest pewne: obnaża to słabości społeczeństwa, jest świadectwem nierówności i skrajnych podziałów społecznych. Malejąca liczba budynków z mieszkaniami socjalnymi, liberalizacja rynku mieszkaniowego z gwałtownie rosnącymi czynszami i cenami gruntów – wszystko to może prowadzić do tego, że ludzie nie z własnej winy lądują w parku czy pod mostem. Kryzys spowodowany pandemią oznaczał dla bezdomnych  dramatyczne pogorszenie i tak już niepewnej sytuacji życiowej – uważa Federalne Stowarzyszenie Pomocy Bezdomnym.

Winny kapitalizm?

Niedobór mieszkań nie jest zjawiskiem XXI wieku: Friedrich Engels już w latach 1872/73 napisał esej „O kwestii mieszkaniowej". Jako teoretyk społeczny analizuje w nim strukturalny niedobór mieszkań w kapitalizmie i dochodzi do wniosku, że odpowiedzią na problem nie są koncepcje urbanistyczne, lecz obalenie systemu społecznego. Kurator wystawy w Monachium widzi sprawę inaczej: uważa, że architektura może stanowić część rozwiązania.

– Nie postrzegamy architektury jako zbawiciela czy jedynej dyscypliny, która może rozwiązać problem. Może jedynie pomóc w złagodzeniu sytuacji ludzi. Bo jako taki, jest to problem społeczny, a nawet więcej: problem systemowy – mówi Talesnik.

Według szacunków ONZ co roku około 15 milionów ludzi jest przymusowo eksmitowanych ze swoich domów. Coraz częściej narażeni na ryzyko bezdomności są ludzie młodzi. Z tych powodów w lutym 2020 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych przyjęła pierwszą rezolucję w sprawie bezdomności, wzywając rządy do podjęcia szybkich i zdecydowanych działań. Celem UE jest położenie kresu bezdomności do 2030 r.

Bezdomność – wyzwanie globalne

– To wstyd, że tu, w Niemczech, istnieje bezdomność. Jeśli porównać same liczby, to są one wprawdzie niższe niż gdzie indziej na świecie, ale nie musimy porównywać się z Bombajem – tłumaczy organizator wystawy. Problem należy analizować w kontekście czynszów i cen gruntów w miastach. – Mamy miasta, w których ludzie muszą płacić za mieszkanie 50 procent swojej pensji – podkreśla.

Niektórzy politycy już dawno dostrzegli ten problem i umieścili go w swoim programie. Na przykład burmistrz Londynu Sadiq Kahn już trzy lata temu krytykował: „To hańba, że w naszym kraju ludzie umierają z powodu bezdomności. Rząd musi przestać ignorować przyczyny bezdomności i pilnie zainwestować w usługi, których potrzebujemy, aby położyć kres temu narodowemu źródłu wstydu."

Kahn apelował, by bogate kraje, takie jak Niemcy, Wielka Brytania czy USA stworzyły lepsze struktury i zagwarantowały prawo do mieszkania, które zostało przez Organizację Narodów Zjednoczonych zapisane w art. 11 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

Monachijską wystawę „Kto następny? Bezdomność, architektura i miasto" można oglądać od 3 listopada 2021 do 6 lutego 2022.

Chcesz skomentować ten artykuł? Dołącz do nas na facebooku! >>