Autor eseju opublikowanego w najnowszym wydaniu tygodnika „Der Spiegel”, Romain Leick, nawiązuje do trwającej od sześciu tygodni fali protestów we Francji, którą określa mianem „wojny, która wstrząsnęła całą Europą”.

W swoich rozważaniach niemiecki dziennikarz powołuje się między innymi na najnowszą publikację francuskiego autora Christophe’a Guilluy „No Society”. 

„Narody Zachodu rozpadają się na dwa światy: tych na górze i tych na dole, na zamożnych i potrzebujących, zadowolonych z siebie i nieszczęśliwych, kosmopolitycznych i mocno osadzonych w swoim środowisku, mobilnych i osiadłych, progresywnych, otwartych i – nie da się obejść bez tego strasznego słowa – populistów”, czytamy w „Spieglu”.

Populizm nowym proletariatem

„Populizm jest tym, czym przez dziesięciolecia był proletariat: zagrożeniem dla jednych, nadzieją dla innych. Walka klasowa stała się walką o kulturę”, pisze Leick.

Jego zdaniem wydarzenia prowadzące do skrajnej polaryzacji społeczeństw mnożą się. Autor wymienia brytyjskie referendum na temat wystąpienia z Unii Europejskiej, zwycięstwo Donalda Trumpa nad jego liberalną konkurentką w USA, implozję klasycznego systemu partyjnego we Francji, sukcesy Alternatywy dla Niemiec w RFN, nową koalicję rządową we Włoszech oraz polityczne blokady w Holandii, Belgii, Skandynawii czy Hiszpanii.

Pęknięcie dzielące społeczeństwa pod względem socjalnym i politycznym jest jeszcze stosunkowo świeże, jest skutkiem globalizacji postępującej od połowy lat 90.

Polaryzacja: metropolie kontra peryferie

Naprzeciw siebie stoją dwa obozy, które mają ze sobą niewiele wspólnego, pisze Leick. Po jednej stronie znajdują się „metropolie, błyszczące wystawy globalizacji i jej brata bliźniaka – wielokulturowości, gdzie obok siebie mieszkają nowa burżuazja i kolorowa różnorodność migrantów”. 

„A po drugiej stronie są peryferie małych i średnich miast, dawnych obszarów przemysłowych i dalekich regionów wiejskich. Tam koncentrują się środowiska, które dawniej niewiele łączyło: robotnicy, zwykli urzędnicy, zatrudnieni na śmieciowych umowach, rolnicy, drobni  przedsiębiorcy i emeryci; wszyscy złączeni wspólnym poczuciem podwójnej niepewności – finansowej i kulturowej”, czytamy w „Spieglu”.

Członkowie tej drugiej grupy „są niewidoczni, o nich się nie mówi, żyją świadomi ironicznego i pogardliwego spojrzenia ze strony tych, którzy posiadają większy intelekt, są lepiej wykształceni, bardziej mobilni i nowocześni, lub przynajmniej za takich się uważają”.

Leick zaznacza, że to właśnie oni stanowią większość społeczeństwa. We Francji stanowią 60 proc. – powtarza za Guilluy.

Od Skandynawii do Morza Śródziemnego, od USA do Europy Środkowej dostrzec  można podobne symptomy rewolucji. „Karta zdrowia pacjenta pokazuje śmiertelne zagrożenie – kres liberalnej demokracji, takiej, jaką znamy”, ostrzega autor.

Zanik klasy średniej

Powołując się na Guilluy, Leick zwraca uwagę, że rosnącą polaryzacja między „prostym narodem” a elitami prowadzi do zaniku klasy średniej, która dotychczas stanowiła „solidny fundament” demokracji.

„Upadek klasy średniej jest wielką brudną tajemnicą globalizacji” – cytuje dalej Leick, dodając, że dotyczy to całego Zachodu. Bez warstw średnich nie ma spoiwa, które cementuje społeczeństwo. 

Dziennikarz „Spiegla” zwraca uwagę, że dawniej rewolucje wybuchały zawsze w miastach. Dziś rewolucyjny potencjał gromadzi się poza metropoliami: „bez świadomości klasowej, bez przywództwa i organizacji” i stanowi największe od końca II wojny światowej zagrożenie dla liberalnej demokracji. 

Leick wyjaśnia, że część dawnej klasy średniej, przede wszystkim osoby z wyższym wykształceniem, przyłączają się do warstwy górnej społeczeństwa, jeśli nie pod względem ekonomicznym, to przynajmniej moralnie i kulturowo. To ta warstwa dominuje kulturowo, a ich bronią jest stawiany przeciwnikom zarzut faszyzmu, rasizmu i ksenofobii.

Większa część klasy średniej, borykająca się z lękiem przed degradacją swoją i swoich dzieci, „stapia się stopniowo z warstwami ludowymi, dziś nazywanymi populistycznymi”. „Naród piętnowany jest przez elitę jako plebs. Niedoinformowany, nieuświadomiony, nieracjonalny i moralnie podejrzany”, pisze Leick. 

Migracja zaostrzyła kryzys

Migracja zaostrzyła „dramatycznie” sytuację, uważa autor eseju. Jak zaznacza, kontrola granic i przepływu migrantów spotyka się z powszechną akceptacją. Sondaże są jednoznaczne: we Francji tylko 11 proc. pytanych dostrzega pozytywne skutki migracji, w Niemczech 18 proc. Około połowa badanych jest zdania, że przyjęto za dużo obcych.

A przecież powodzenie integracji migrantów zależy od gotowości niższych warstw społeczeństwa do ich przyjęcia, pisze Leick. Przybysze nie wchodzą przecież do warstwy wyższej. Ta dysponuje środkami by stworzyć „niewidzialne granice” i odgrodzić się od obcych w swoich dzielnicach, szkołach i zawodowych karierach, co nie przeszkadza im propagować ideału otwartego społeczeństwa, czytamy w „Spieglu”.

Otwarte społeczeństwo mitem

Otwarte społeczeństwo jest zdaniem Leicka „największym fake newsem ostatnich dziesięcioleci”. Jego zdaniem nie istnieje coś takiego jak „open society”. Paryż uważa się za miasto otwarte, ale miasto, gdzie metr kwadratowy mieszkania kosztuje 10 tys. euro nie jest miastem otwartym, tylko zamkniętym.

Politycznym wyzwaniem na przyszłość jest „integracja własnego narodu”, a nie dyskusje o integracji imigrantów. „Uważam, że problemem zachodnich demokracji i zachodnich elit jest to, że zapomniały one o własnym narodzie”, pisze Guilluy, cytowany przez Spiegla”. „Na tym polega zdrada”, dodaje.

Intelektualna rewolucja, której domaga się Guilluy, musi się rozpocząć od „przywrócenia politycznego zaufania”. „To oznacza po prostu troskę o własny naród. Poszukiwanie nowego stabilnego kompromisu pomiędzy otwartym a zamkniętym społeczeństwem – między metropoliami i peryferiami”, tłumaczy autor. 

Żółte kamizelki we Francji pokazały, jak szybko i z jakim skutkiem może rozlać się po ulicach przemoc i jak poważnie może ona zagrozić pałacom. By uniknąć wojny domowej, konieczny jest powrót do „common decency” a więc do dobrych obyczajów lub „przyzwoitego populizmu”. „W XXI wieku elity muszą ponownie nauczyć się współżyć ze swoim narodem”, konkluduje Romain Leick w najnowszym „Spieglu”.