Są miejsca, do których nie trzeba sprowadzać eksponatów, by stały się muzeum. Do takich z pewnością należy fabryka niemieckiego przemysłowca Oskara Schindlera. To fabryka pamięci. Symbol innego oblicza Niemców w czasach, gdy dokonywali najbardziej brutalnych zbrodni w historii świata.

Fabrykę dla zwiedzających otwarto na wiosnę 2009 roku. Dotychczas znajdowała się tam mała wystawa o historii tego miejsca. Od piątku (11.06) znajduje się w niej stała ekspozycja o czasach okupacji Krakowa przez nazistowskie Niemcy. Stała wystawa zmienia charakter fabryki, w ten sposób miejsce otrzymuje status muzeum pod egidą Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Od wiosny ubiegłego roku fabrykę odwiedziło 45 625 osób, z czego 32 325 to cudzoziemcy, głównie Amerykanie żydowskiego pochodzenia. Młodzi nie stanowią dużej ilości zwiedzających, do tej pory jedynie 7 766 nastolatków do 18 roku życia na żywo obejrzało fabrykę Schindlera.

Kraków – czas okupacji 1939 -1945

Wystawa jest opowieścią o Krakowie i o losach jego polskich i żydowskich mieszkańców w czasie II wojny światowej, ale też o Niemcach – okupantach, którzy pojawili się tam 6 września 1939 roku i brutalnie przerwali wielowiekową historię polsko-żydowskiego Krakowa. Historia II wojny światowej krzyżuje się tu z życiem codziennym, życie prywatne z tragedią, która dotknęła cały świat. Zespół złożony z krakowskich specjalistów (Katarzyna Zimmerer, Grzegorz Jeżowski, Edyta Gawron, Barbara Zbroja), kierowany przez kuratorkę wystawy Monikę Bednarek, przygotował narrację złożoną z dokumentalnych zdjęć, relacji świadków historii, filmów dokumentalnych i prezentacji multimedialnych, które razem tworzą chronologicznie ułożoną wizję dziejów miasta. Wystawa ukazuje tragedię wojny w wymiarze indywidualnym i zbiorowym, ale też codzienność okupowanego Krakowa, utrwaloną w zwykłych przedmiotach, fotografiach, gazetach, dokumentach osobistych i urzędowych.

Wystawa została zrealizowana przy użyciu środków wykraczających poza ramy tradycyjnej ekspozycji muzealnej. Autorzy aranżacji plastycznej: scenograf Michał Urban i reżyser Łukasz Czuj nadali ekspozycji charakter opowieści teatralno-filmowej. Scenograficzne rekonstrukcje autentycznych przestrzeni miejskich są zderzone z instalacjami rzeźbiarskimi, metaforycznie ujmującymi historię wojennego Krakowa. Widz wędruje przez miasto: idąc wybrukowanymi ulicami wchodzi do fotografa, autentycznego fotoplastykonu działającego niegdyś przy ulicy Szczepańskiej, wsiada do tramwaju, przez okna którego ogląda film z życia miasta, przechodzi przez ciasny labirynt getta ze znajdującym się w nim mieszkaniem żydowskim, by potem wraz z jego mieszkańcami znaleźć się w obozie w Płaszowie. U fryzjera podgląda zamach na Koppego, a za chwilę, przez okno mrocznej piwnicy, obserwuje uliczną łapankę. W końcu, w ufortyfikowanym mieście, oczekuje na wkroczenie Armii Czerwonej.

Pięć kluczowych momentów dla historii miasta zostało oznaczonych przez „maszyny pamięci” – stemplownice, w których każdy zwiedzający może odbić pieczęć związaną z danym wydarzeniem, zabierając ze sobą „dokument czasu”. Puentą wystawy jest instalacja rzeźbiarska – „Sala wyborów” – symbol etycznych dylematów i postaw w czasie wojny. W 45 przestrzeniach wystawienniczych przeszłość Krakowa została wykreowana w taki sposób, by każdy ze zwiedzających mógł bezpośrednio dotknąć historii, poczuć emocje mieszkańców miasta okresu wojny. Rozbudowane multimedia (30 interaktywnych stanowisk z monitorami dotykowymi, 70 ścieżek dźwiękowych, 15 wideoprojektorów), tworzą nowoczesną i atrakcyjną dla widza formę przekazu muzealnego.

Honorowy patronat nad wystawą objęli Ambasador Izraela Zvi Rav-Ner, Ambasador Niemiec Michael H. Gerdts, Konsul Generalny Stanów Zjednoczonych w Krakowie Allen S. Greenberg oraz minister kultury i dziedzictwa narodowego Bogdan Zdrojewski.

Przemysłowiec

Oskar Schindler przyjechał do Krakowa po tym jak Niemcy po 1 września 1939 roku zajęły Polskę. Był jednym z wielu niemieckich przedsiębiorców, którzy szukali zysków na nowych terytoriach. Za niewielkie pieniądze kupił fabrykę emalii w Krakowie przy ul. Lipowej 4. Początkowo produkował tylko emalię, potem także amunicję. Przyjął do pracy ponad 1000 żydowskich robotników, nad którymi roztoczył opiekę. Wielu twierdzi, że początkowo jego motywacje wynikały z chęci pomnożenia zysków. Ale z czasem zaczął ich aktywnie bronić, grożąc wniesieniem pozwów o odszkodowania do niemieckiego rządu. Gdy naziści likwidowali krakowskie getto w 1942 roku i wywozili Żydów do obozu koncentracyjnego w Płaszowie, Schindler postanowił bronić swoich ludzi. Uratował ponad tysiąc Żydów. Do historii przeszła lista Schindlera. To także późniejszy tytuł filmu Stevena Spielberga z 1993 roku. Postać Schindlera oraz historie ocalonych przez niego krakowskich Żydów są przedstawione na wystawie jako część skomplikowanej wojennej historii miasta. O bohaterskim czynie Oskara Schindlera przypomina jego gabinet, szczęśliwie zachowany w budynku administracyjnym fabryki, w którym znajduje się symboliczna „arka ocalonych”, stworzona z tysięcy garnków przypominających te produkowane przez jego pracowników w czasie wojny.

Marcin Antosiewicz

red. odp.: Bartosz Dudek