Filiżanka po przebudzeniu. Spotkanie przy kawie z przyjaciółmi. Kawa relaksuje, dodaje energii i jest towarzyskim łącznikiem. Krótko mówiąc, kawa jest częścią życia wielu ludzi. – I zdecydowanie może uzależniać – mówi Carsten Schleh, toksykolog i autor książki „Prawda o naszych narkotykach”.

Wiele badań również doszło do takiego wniosku, dlatego lekarze diagnozują już zaburzenia związane z używaniem kofeiny.

Możliwe, że w nadchodzących latach konsumpcja spadnie, ponieważ zmiany klimatyczne zagrażają produkcji i zbiorom kawy oraz powodują wzrost cen. Jak dotąd jednak trend zmierza w przeciwnym kierunku. W 2023 roku najwięcej kawy spożywano w Luksemburgu – rocznie 8,5 kg na osobę. W Niemczech sprzedaż wyniosła 4,8 kg na mieszkańca, a w Brazylii – 4,5 kg.

Co zawiera kawa?

Kawa to złożona mieszanka ponad tysiąca różnych składników. Należą do nich polifenole, które występują w roślinach jako barwniki lub środki aromatyzujące, witamina B2 i magnez.

Jednak tym, co sprawia, że kawa jest tak popularnym napojem, jest inny składnik – kofeina. Kofeina jest naturalną substancją występującą w ziarnach kawy i kakao oraz w niektórych liściach herbaty (teina). Także napoje energetyzujące są pełne kofeiny.

Jak działa kofeina w organizmie?

Około 15-30 minut po wypiciu pierwszego łyka kawy zawarta w niej kofeina dociera do mózgu. – Tam wiąże się z receptorami adenozyny – mówi toksykolog Schleh.

Adenozyna blokuje uwalnianie aktywujących neuroprzekaźników, takich jak dopamina czy noradrenalina. – Adenozyna odgrywa rolę strażnika w mózgu. Stajemy się zmęczeni i ospali – wyjaśnia Schleh.

Kofeina blokuje receptory adenozyny i w ten sposób zajmuje jej miejsce. Zatraca się uspokajający i kojący efekt. Innymi słowy: kto pije kawę, jest rozbudzony. – Kawa stymuluje ciśnienie krwi i sprawia, że jesteś sprawniejszy, zwinniejszy i pobudzony do działania – mówi Schleh o pozytywnych aspektach picia kawy.

Kiedy mówimy o uzależnieniu?

Według analizy opublikowanej w czasopiśmie „Psychopharmacology” kofeina jest najczęściej spożywanym środkiem psychoaktywnym na świecie.

Podobnie jak wiele innych substancji tego typu kofeina również zwiększa uwalnianie dopaminy. Dopamina ma pozytywny efekt stymulujący w organizmie i dlatego jest również nazywana „hormonem szczęścia”. Adenozyna hamuje wydzielanie dopaminy, gdy tylko zwiąże się z receptorami. Jeśli jednak są one już zajęte przez kofeinę, wysoki poziom „hormonu szczęścia” jest niekontrolowany.

Ma to również konsekwencje fizyczne. – Jeśli pijesz dużo kawy, powstaje więcej receptorów adenozyny – mówi Schleh. Oznacza to z kolei, że jeśli nie pijesz kawy, adenozyna nagle ma wiele wolnych łączników. Może to powodować silne zmęczenie i drażliwość. Są to objawy odstawienia kofeiny. Inne objawy to: bóle głowy, trudności z koncentracją, przygnębienie i niezadowolenie. – Wspaniałe, relaksujące uczucie podczas pierwszej filiżanki kawy rano wynika również z faktu, że łagodzimy objawy odwyku – mówi Schleh.

Jest zdrowa czy nie?

Mimo że kofeina zawarta w kawie ma potencjał uzależniający, umiarkowane spożycie kawy nie jest szkodliwe dla zdrowych osób dorosłych. – To dawka czyni truciznę – mówi toksykolog Schleh.

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) zaleca dzienne spożycie 400 mg kofeiny. To – w zależności od wielkości – od dwóch do pięciu filiżanek kawy. Kobiety w ciąży nie powinny przekraczać 200 mg kofeiny dziennie.

W ramach tych limitów kawa może mieć pozytywny wpływ na zdrowie. Wiąże się ją z mniejszym prawdopodobieństwem wystąpienia cukrzycy typu 2, chorób serca, raka wątroby i macicy, choroby Parkinsona i depresji.

Każdy, kto reaguje na odstawienie kawy objawami takimi, jak drżenie, pocenie się lub depresyjny nastrój, może cierpieć na uzależnienie od kofeiny. Ponieważ uzależnienie to przez długi czas nie było uznawane za nałóg, osoby nim dotknięte często nie są traktowane wystarczająco poważnie.

Carsten Schleh zaleca, aby każdy, kto spożywa kofeinę powyżej zalecanego dziennego limitu, powoli zmniejszał spożycie kawy. – Kofeina jest jednym z najmniej szkodliwych narkotyków – mówi. Całkowite odstawienie kawy rzadko jest konieczne i może powodować bardzo nieprzyjemne objawy. Ryzyko nawrotu jest wtedy szczególnie wysokie.

Artykuł ukazał się pierwotnie nad stronach Redakcji Niemieckiej DW.