Profesor literatury, Kjell Espmark nie tylko odświeżył podstawy literaturoznawstwa w Szwecji. Ale ten skromny z natury i powściągliwy człowiek był przez 17 lat także przewodniczącym kapituły przyznającej nagrody Nobla. Dzisiaj jest jednym z jej pięciu członków. Każdego roku jurorzy muszą z 400 nominacji wybrać 5 potencjalnych kandydatów do literackiej nagrody Nobla.

Szpiegowski system

Propozycje nominacji pochodzą najczęściej od byłych laureatów nagrody, od związków literatów, akademii naukowych i innych pokrewnych instytucji. Taki system ma swoje zalety i wady. „Do zalet należy m.in. to, że propozycje nadchodzą od ekspertów z całego świata. O jego słabości świadczy fakt, że kandydatów szuka się głównie wśród starszego pokolenia. „Dlatego, aby dotrzeć do młodszych pisarzy, rozbudowaliśmy „system szpiegowski” – tłumaczy Kjell Espmark. Polega on na tym, że Akademia zleca regularnie tłumaczenia z różnych języków i w ten sposób pozostaje na bieżąco z tendencjami literackimi w krajach na całym świecie. Do przyznania najważniejszej międzynarodowej nagrody literackiej predestynuje Szwecję fakt, że jest otwarta na nowości literackie i  50 procent ukazujących się w Szwecji książek to właśnie tłumaczenia literatury obcej. We Francji czy Wielkiej Brytanii tłumaczenia stanowią tylko ułamek tego, co ukazuje się na rynku księgarskim.

Alfred Nobel i kryteria przyznawania nagrody

Kiedy w styczniu 1897 roku Alfred Nobel w swoim testamencie powołał do życia przy Królewskiej Akademii Szwedzkiej nagrodę literacką,  zamierzał uhonorować nagrodą „wyjątkowe” dzieło literackie. Jej laureatami zostawali już autorzy bestsellerów: Sinclair Luis i Paul Bac, ale także nieznany szerokiemu światu Henryk Sienkiewcz, piszący po polsku. Po II wojnie światowej zaczęto faworyzować lewicowych pisarzy-wizjonerów: Hermanna Hesse, Andre Gide'a, T.S. Eliota lub Wiliama Faulknera. Natomiast w latach 70. ubiegłego stulecia wyłaniano nieznanych nikomu mistrzów” – uważa Kjell Espmark.

Nowe kryteria? 

W latach 80. ubiegłego wieku dominował wielki język literatury, w latach 90. do głosu doszła natomiast literatura świadków tamtych czasów i laureatami nagrody Nobla zostali: Imre Kertesz, V.S. Naipaul, Guenther Grass czy potem Herta Müller. Dlatego odnosi się wrażenie, że pojęcie „wyjątkowości” nagradzanego dzieła zależy w dużym stopniu od aktualnego politycznego klimatu na świecie. Ale można to stwierdzić dopiero post factum. Bowiem protokoły z obrad kapituły nagrody pozostają pod kluczem przez 40 lat. Tymczasem Kjell Espmark nie chce zdradzić, czy pojawią się nowe kryteria przyznawania nagrody Nobla. „Ważne jest to, że stale się one zmieniają i dlatego trudno jest przewidzieć, jaka będzie następny decyzja jurorów” – mówi.

Daphne Springhorn/Alexandra Jarecka

red.odp.: Andrzej Paprzyca