Niemcy: Jest sposób na obniżkę cen żywności
18 stycznia 2023
Inflacja utrzymuje się niezmiennie na wysokim poziomie. Od listopada 2021 do listopada 2022 roku ceny wzrosły o dobre 21 procent. Aby odciążyć gospodarstwa domowe, w Niemczech rozgorzała ponownie debata na temat obniżki podatku VAT na wybrane artykuły. Na początku stycznia minister rolnictwa Cem Oezdemir z Zielonych opowiedział się kolejny raz za zniesieniem VAT na zdrową żywność. Również Federalna Agencja Środowiska (UBA) oraz Federacja Niemieckich Organizacji Konsumenckich (VZBV) domagają się likwidacji podatku VAT na produkty spożywcze pochodzenia roślinnego.
Dotychczas obniżoną stawką VAT w wysokości siedmiu procent opodatkowane były podstawowe produkty spożywcze. W przypadku pozostałej żywności pobierany jest VAT w wysokości 19 procent. Zniesienie podatku na owoce, warzywa, produkty zbożowe i oleje roślinne oznaczałoby dla gospodarstw domowych ulgę rzędu czterech miliardów euro rocznie – wynika ze wstępnych szacunków szefa UBA Dirka Messnera.
Kto skorzysta na obniżeniu podatku VAT
Gospodarstwa domowe o niższych dochodach wydają stosunkowo dużą część zasobów finansowych na żywność. Oznacza to, że bardziej niż zamożniejsze rodziny skorzystałyby one z obniżki stawki VAT.
Ale dzięki takiemu rozwiązaniu skorzystałyby także osoby o wysokich dochodach – uważa Sebastian Dullien z Fundacji Hansa Boecklera. – Francuski ser z delikatesów za 5,99 euro za 100 gramów byłby o 40 centów tańszy, gdy opakowanie sera gouda za 60 centów byłoby tańsze zaledwie o cztery centy – wylicza ekonomista. Zatem ulga dla osób zamożniejszych byłaby większa, ale niekoniecznie w odniesieniu do całkowitych dochodów.
Ponadto zamożne gospodarstwa domowe w porównaniu z gospodarstwami o niższych dochodach wydają na żywność nawet dwukrotnie więcej pieniędzy w wartościach bezwzględnych. I nie dlatego, że zjadają więcej, ale dlatego, że spożywają żywność droższą i wyższej jakości – wskazuje Stefan Bach z Niemieckiego Instytutu Badań Gospodarczych (DIW).
Jeść taniej, żyć zdrowiej
Zdaniem Anne Markwardt z organizacji konsumenckiej VZBV niższe ceny niektórych artykułów spożywczych miałyby również efekt stymulujący. – Celem takiej obniżki VAT byłoby zwiększenie motywacji do przejścia na zdrową zrównoważoną dietę, gdyż owoce i warzywa stałyby się tańsze od żywności pochodzenia zwierzęcego, takiej jak mięso – przekonuje ekspertka.
Marcel Fratzscher, prezes Niemieckiego Instytutu Badań Gospodarczych (DIW), uważa, że nawet, jeśli wiele osób niechętnie tego słucha „trzeba znacznie ograniczyć spożycie mięsa i innych produktów zwierzęcych”. Zatem zwolnienie z VAT owoców, warzyw i zbóż jest ważną i zaległą decyzją rządu federalnego, zarówno z perspektywy społecznej, ekologicznej, jak i zdrowotnej.
Obniżka cen przyszłaby w sukurs także żywności ekologicznej. Gdyż sklepy ze zdrową żywnością oraz innymi produktami ekologicznymi odczuwają ogromny spadek sprzedaży. Umacnia się w tym segmencie trend zmierzający w kierunku sprzedaży dyskontowej – wskazuje Joachim Rukwied, prezes Niemieckiego Związku Rolników.
Czy ceny faktycznie spadają?
Jednak korzyści wynikające z obniżki podatku VAT byłyby odczuwalne dopiero wtedy, gdyby został on przeniesiony przez przedsiębiorców na konsumentów. – Zasadniczo w handlu detalicznym artykułami spożywczymi mamy dużą konkurencyjność, więc w dłuższej perspektywie można się spodziewać, że obniżka VAT zostanie przeniesiona na gospodarstwa domowe – mówi Stefan Bach z DIW. Wątpi jednak, że dojdzie do tego w krótkim czy średnim okresie, z powodu inflacji, kosztów energii i innych czynników.
Reakcje przedsiębiorstw na zmianę VAT można zaobserwować na przykładzie z 2020 roku. Wtedy w drugiej połowie roku podatek VAT obniżono z 19 do 16 procent przy stałej stawce podstawowej i z 7 do 5 procent przy stawce obniżonej. Badania Bundesbanku wykazały, że patrząc na całość gospodarki, 60 procent obniżki podatków zostało przekazane konsumentom. Według monachijskiego Instytutu Ifo 70-80 procent z tego przypadło na sektor spożywczy. Jednak obniżka VAT w 2020 roku objęła nie tylko żywność, poza tym nie było takiej inflacji jak obecnie i wiadomo było, że ulgę podatkową wprowadzono na czas określony.
Zdaniem Stefana Bacha trudno jest przewidzieć efekt obniżki VAT. Podatek od wartości dodanej jest stosunkowo młodym podatkiem i w przeszłości zwykle go podwyższano, a nie na odwrót.
Koszty dla państwa
Co można jednak oszacować, to wynikające z obniżki VAT straty dla państwa. Obowiązujący siedmioprocentowy podatek VAT od żywności przynosi budżetowi państwa dochód w wysokości 15 mld euro rocznie. – Jego utrata musiałaby zostać zrekompensowana innymi dochodami lub doszłoby do dalszego wzrostu deficytu w budżecie – wyjaśnia Stefan Bach.
Tych pieniędzy, których państwo nie otrzyma, zabrakłoby wówczas na ważne inwestycje w najbliższych latach - takie jak odnowa infrastruktury, wzmocnienie systemu edukacji czy dekarbonizacja – krytykuje Sebastian Dullien z Fundacji Hansa Boecklera.
– Z drugiej strony ulga podatkowa w przypadku owoców i warzyw zachęca do zdrowego odżywiania i w dłuższej perspektywie prowadzi do redukcji kosztów, na przykład w systemie opieki zdrowotnej – argumentuje Anna Markwardt z VZBV.
Obniżka VAT miałaby niewielki wpływ na stosunkowo wysoką inflację. Przecież według Federalnego Urzędu Statystycznego żywność stanowi prawie dziesięć procent koszyka dóbr służącego do pomiaru inflacji w 2022 roku. Działanie to może zmniejszyć inflację o 0,6 do 0,7 procent – mówi Bach.
Hiszpania obniżyła VAT
Podczas gdy debata o obniżce VAT w Niemczch trwa w najlepsze, inne kraje poczyniły już pewne kroki. Polska i Turcja obniżyły w ubiegłym roku podatek VAT na artykuły spożywcze w tym mięso.
Z kolei w Hiszpanii od 1 stycznia 2023 na pół roku zniesiono VAT na artykuły podstawowe, takie jak owoce, warzywa, chleb i mleko. Nie dotyczy to mięsa i ryb.
Generalnie spowodowało to spadek cen. Jednak w pierwszym tygodniu stycznia hiszpańska organizacja ochrony konsumentów FACUA złożyła do Krajowej Komisji Konkurencji doniesienie na siedem sieci handlowych, które nie przeniosły obniżki VAT na konsumentów.