Literacka Nagroda Nobla 2022 trafiła do Francuzki Annie Ernaux. 82-letnia autorka pochodzi z Normandii, gdzie dorastała w skromnych warunkach. W swoich książkach wielokrotnie wykorzystywała wątki autobiograficzne. Od lat uważana była za faworytkę do Nagrody Nobla.

Niespodzianką 2021 roku był tanzański pisarz Abdulrazak Gurnah (ur. 1948 r.). Dorastał na Zanzibarze i pod koniec lat 60. jako uchodźca przybył do Wielkiej Brytanii, gdzie mieszka do dziś. Chociaż suahili jest jego językiem ojczystym, Gurnah pisze swoje książki po angielsku. Jego czwarta powieść „Raj utracony” (1994) przyniosła mu międzynarodowe uznanie.

Amerykańska poetka i eseistka otrzymała już wiele nagród w swojej ojczyźnie, w tym Nagrodę Pulitzera, Narodową Nagrodę Książki oraz Narodowy Medal Humanistyczny, który wręczył jej Barack Obama w 2016 roku. Do jej najsłynniejszych dzieł należą „Triumf Achillesa” (1985) i „Dziki Irys” (1992).

Austriak zasłynął z eksperymentalnych sztuk, takich jak „Zniewaga publiczności” z 1966 roku. Napisał też scenariusze wspólnie z Wimem Wendersem, m.in. „Niebo nad Berlinem”. Nagroda dla Handkego była kontrowersyjna ze względu na jego stosunek do wojen jugosłowiańskich. Ponadto w 2015 roku wezwał do zniesienia Nagrody Nobla w dziedzinie literatury i określił ją jako „cyrk”.

Polska pisarka otrzymała Nagrodę Nobla 2018 dopiero w 2019, ponieważ przyznanie nagrody zostało przesunięte o rok po różnego rodzaju skandalach w Szwedzkiej Akademii, która przyznaje to wyróżnienie. Dwukrotna laureatka Nagrody Nike, najważniejszej polskiej nagrody literackiej, została uhonorowana Międzynarodową Nagrodą Man Booker w 2010 roku za powieść „Bieguni”.

Urodzony w Japonii brytyjski powieściopisarz, scenarzysta i autor opowiadań został uhonorowany w 2017 roku. Najsłynniejsza powieść Kazuo Ishiguro z 1989 roku, „Okruchy dnia”, została zaadaptowana do filmu z udziałem Anthony'ego Hopkinsa. Prace Ishiguro dotyczą pamięci, czasu i samooszukiwania się.

Amerykański pieśniarz folkowy i autor tekstów otrzymał nagrodę w 2016 roku za „nowe poetyckie kreacje w wielkiej tradycji amerykańskiej piosenki”, jak głosiło uzasadnienie, gdy ogłoszono werdykt. Jego kariera muzyczna rozpoczęła się w latach 60., a w trakcie ruchów protestacyjnych wraz z Joan Baez stał się ikoną hippisów i ruchów praw obywatelskich w USA.

Przyznając nagrodę tej białoruskiej pisarce, Komitet Noblowski uznał nową formę autorstwa: w swoich reportażach i esejach Swiatłana Aleksijewicz wypracowała własny styl literacki. Prowadziła wywiady i kondensowała je w emocjonalne kolaże codzienności. Nikt inny nie dokumentował rozpadu ZSRR tak jak ona, jako kronikarka ludzkiego cierpienia.

Wojna, miłość, okupacja, śmierć: to tematy, którymi zajmuje się francuski pisarz Patrick Modiano, aby pogodzić się ze wspomnieniami swojego nieszczęśliwego dzieciństwa w powojennym Paryżu. Jury uhonorowało go za tę „szczególną sztukę pamięci”. Od dawna bardzo ceniony we Francji, Modiano był do tej pory jednym z wielkich nieznanych na arenie międzynarodowej.

W 2013 roku Alice Munro zdobyła literacką Nagrodę Nobla. Dla Akademii Szwedzkiej, która przyznaje tę nagrodę corocznie od 1901 roku, ta kanadyjska pisarka jest „mistrzynią krótkiej formy, która doskonale potrafi przedstawić ludzi”. Przez krytyków nazywana jest „kanadyjskim Czechowem”.

Komitet Noblowski uznał Guana Moye, lepiej znanego pod pseudonimem Mo Yan, za autora, który „łączy bajki, historię i teraźniejszość z halucynacyjnym realizmem”. Decyzja została skrytykowana przez innych chińskich artystów, takich jak Ai Weiwei. Mo Yan jest zbyt blisko reżimu komunistycznego.

W 2011 roku jury uzasadniło swoją decyzję na korzyść Tomasa Gösty Tranströmera jego „skompresowanymi, pouczającymi obrazami, które pokazują nowe drogi do rzeczywistości”. W latach 60. szwedzki poeta pracował jako psycholog w zakładzie dla młodocianych przestępców. Jego wiersze zostały przetłumaczone na ponad 60 języków.

Ten peruwiański pisarz otrzymał Nagrodę Nobla za „kartografię struktur władzy i energetyczne obrazy indywidualnego oporu, buntu i porażki”. W Ameryce Łacińskiej jest najbardziej znany ze swojego telewizyjnego oświadczenia z 1990 roku „Meksyk to idealna dyktatura” oraz legendarnej bójki z byłym już przyjacielem, Gabrielem Garcíą Márquezem w 1976 roku.

Ta niemiecko-rumuńska pisarka rysuje „krajobrazy bezdomności poprzez koncentrację poezji i obiektywizm prozy”, głosi uzasadnienie jury. W swoich pracach krytykuje autorytarny reżim Ceaușescu, który rządził Rumunią do 1989 roku. Jej powieść „Huśtawka oddechu” (1990) została przetłumaczona na ponad 50 języków.

Le Clézio jest „autorem otwierającym nowe perspektywy poetyckich podróży i zmysłowych uniesień, badaczem człowieczeństwa w oderwaniu od uwarunkowań cywilizacyjnych” – tak akademia uzasadniła przyznanie nagrody. Pisarz pochodzi z bretońskiej rodziny, która wyemigrowała do dawnej francuskiej, a następnie brytyjskiej kolonii Mauritius. Nazywa to państwo na Oceanie Indyjskim swoją „małą ojczyzną”.

W dorobku tej brytyjskiej autorki znajdują się powieści, sztuki teatralne i opowiadania. Akademia wyróżniła ją, uzasadniając, że jej „epicka proza jest wyrazem kobiecych doświadczeń; przedstawia je z pewnym dystansem, sceptycyzmem, ale też z ogniem i wizjonerską siłą". Doris Lessing zdecydowanie sprzeciwiała się energii jądrowej i reżimowi apartheidu w RPA.

Ferit Orhan Pamuk, „który w poszukiwaniu melancholijnej duszy rodzinnego miasta znalazł nowe symbole konfliktu i przenikania się kultur”, był pierwszym tureckim laureatem literackiej Nagrody Nobla. Z jedenastoma milionami sprzedanych książek w 35 językach jest najpoczytniejszym tureckim pisarzem na świecie. Literacki hołd dla swojego miasta, Stambułu.

Brytyjski dramaturg zmarł na raka płuc trzy lata po otrzymaniu nagrody. W swoich dramatach Harold Pinter „odkrywał przepaści pod codzienną gadaniną i wymuszanie wejścia do zamkniętych przestrzeni opresji”, głosi uzasadnienie jury. W wielu swoich sztukach sam wcielał się w role i je reżyserował.

W uzasadnieniu werdyktu Szwedzka Akademia oświadczyła, że Elfriede Jelinek została wyróżniona za demaskowanie w swoich powieściach i dramatach absurdalności stereotypów społecznych. Centralnym tematem u Jelinek jest kobieca seksualność. Jej powieść „Pianistka” (1983) jest podstawą adaptacji filmowej o tym samym tytule z 2011 roku z Francuzką Isabelle Huppert w roli głównej.

John Maxwell Coetzee „przejrzał na wylot obsceniczne pozy i fałszywą pompę historii, użyczając swego głosu pogardzanym i tym, których go pozbawiono” – uzasadniła Akademia Szwedzka. Oprócz Literackiej Nagrody Nobla, pisarz z RPA już dwukrotnie otrzymał słynną Nagrodę Bookera. Jego najbardziej znana powieść „Hańba” (1999) dotyczy ery post-apartheidu w RPA.

Żydowsko-węgierski ocalały z Auschwitz otrzymał nagrodę za swoją pracę, w której „przeciwstawia kruche doświadczenie jednostki przeciwko barbarzyńskiej arbitralności historii”. W swoich powieściach Kertész opisał horror obozów koncentracyjnych. Przez ponad 13 lat pracował nad „Losem utraconym”, jedną z najbardziej wstrząsających opowieści o Holokauście.

Naipaul otrzymał nagrodę za swoją narrację, „w której łączy szczególnie wrażliwą percepcję z nieprzekupną dokładnością, aby zmusić nas do rozpoznania obecności stłumionych historii”. Indyjsko-brytyjski pisarz skupił się na wolności jednostki w upadającym społeczeństwie, w różnych regionach i kulturach świata.

Pierwszym laureatem literackiej Nagrody Nobla nowego tysiąclecia był chiński pisarz, dramaturg i malarz, który od 1987 roku mieszka w Paryżu. Został uhonorowany za „dzieło o uniwersalnym znaczeniu”, charakteryzujące się „gorzkimi spostrzeżeniami i bogactwem języka”, które otworzyło nowe drogi dla chińskich powieści oraz dramatów.