W ubiegłym tygodniu szwedzki państwowy koncern wydobywczy LKAB poinformował o wielkim znalezisku. W pobliżu Kiruny, miasta w północnej części Szwecji, odkryto ponad milion ton metali ziem rzadkich.

Złoże o nazwie Per Geijer znajduje się w obrębie szwedzkiej części koła podbiegunowego. Od wielu dekad region ten znany jest z bogatych złóż metali. LKAB posiada w Kirunie największą kopalnię rudy żelaza na terenie Unii Europejskiej.

Metale ziem rzadkich to grupa 17 pierwiastków chemicznych, które są niezbędne w zaawansowanej technologicznie produkcji odnawialnych źródeł energii i – szerzej – całej gospodarki zeroemisyjnej. Te surowce są niezbędne do produkcji m.in. turbin wiatrowych czy baterii stanowiących podstawę pojazdów elektrycznych.

Sama nazwa może być myląca, bo metale ziem rzadkich występują w dużych ilościach w wielu zakątkach naszej planety. Ich wydobycie jest skomplikowane, kosztowne i – o czym warto pamiętać – szkodliwe dla środowiska.

Zależni od Chin

Unijna gospodarka jest w znacznym stopniu zależna od metali rzadkich. Jednak dotychczas ich wydobycie i przetwarzanie nie odbywało się w UE na skalę przemysłową. Surowce są importowane, głównie z Chin.

Chińska Republika Ludowa posiada zdecydowanie największe rezerwy metali ziem rzadkich na świecie. Ogromne złoża znajdują się również na terenach Wietnamu, Brazylii i Rosji. Chiny są liderem także w rafinacji i przetwarzaniu metali.

Według amerykańskiej państwowej agencji US Geological Survey w styczniu 2022 r. Chiny odpowiadały za ok. 60 proc. całkowitej produkcji metali ziem rzadkich. Na dalszych miejscach znalazły się USA (16 proc.), Mjanma (9 proc.) i Australia (8 proc.).

Za wcześnie na euforię

„To znalezisko to dobra wiadomość dla Europy i klimatu” – przekonywał dyrektor LKAB Jan Mostroem. Firma uważa, że nowo odkryte złoże jest jednym z największych tego typu w Europie i może stać się fundamentem zeroemisyjnej gospodarki UE.

Sceptyczna jest natomiast Julie Klinger, profesor geografii na Uniwersytecie Delaware. Superlatywy padają za każdym razem, gdy dojdzie do odkrycia nowych złóż metali ziem rzadkich. Ważne jest, aby dokładnie przyjrzeć się danym – mówi w rozmowie z DW.

– Jeśli spojrzeć na nagłówki o złożach na Grenlandii, w Korei Północnej, Afganistanie, Turcji, na dnie morza i na Księżycu, to zawsze się twierdzi, że są to największe lub jedne z największych złóż – zauważa. – Znalezisko w Szwecji trzeba przeanalizować – podkreśla.

Długa i kręta droga do pozwoleń

Ostrożny w reakcji na wiadomości ze Szwecji pozostaje również Nabeel Mancheri, sekretarz generalny Stowarzyszenia Światowego Przemysłu Ziem Rzadkich, organizacji zrzeszającej firmy sektora. – Z ekonomicznego punktu widzenia nie można jeszcze mówić o dostępnych rezerwach – przekonuje w rozmowie DW. – Potrzebnych jest jeszcze wiele nawiertów i testów. Nie mamy jeszcze wszystkich informacji o jakości tych rud – tłumaczy.

Julie Klinger szacuje, że uruchomienie kopalni może potrwać od 10 do 15 lat. – To nie jest tylko kwestia procedur udzielania zezwoleń, choć to im często przypisuje się winę. Otwarcie nowej kopalni to po prostu ogromny wyczyn budowlany i techniczny – tłumaczy.

W UE stworzono wysokie progi regulacyjne dla wydobycia i produkcji strategicznych surowców. Dlatego szwedzki koncern LKAB po ogłoszeniu odkrycia złóź, natychmiast wezwał UE do przyspieszenia procesu wydawania pozwoleń.

– Jeśli naprawdę chcemy rozwinąć produkcję przyjazną dla klimatu, to musimy znaleźć sposoby na znaczne przyspieszenie tego procesu – powiedział Jan Mostroem z LKAB.

Czy surowce trafią w dobre ręce?

Nabeel Mancheri uważa, że otwarcie kopalni to dopiero połowa sukcesu. – Trzeba również zbudować przemysł przetwórczy – mówi, odnosząc się do skomplikowanych i wysoce energochłonnych procesów izolacji i rafinacji metali ziem rzadkich.

Eksperci przyznają, że metale ziem rzadkich są wykorzystywane także w wielu wysokoemisyjnych branżach. – Opinia publiczna zawsze podkreśla znaczenie metali ziem rzadkich dla zielonych technologii, ale surowce te są też ważne dla rafinacji ropy naftowej i zastosowań wojskowo-przemysłowych – mówi Julie Klinger.

– Ani w UE, ani nigdzie indziej na świecie nie ma przepisów, które chroniłyby wydobyte surowce przed zawłaszczeniem ich przez inne, mniej przyjazne klimatowi sektory – wyjaśnia ekspertka. Nawet szwedzki LKAB czy inne firmy wydobywcze nie są zobowiązane do sprzedaży swojej produkcji wyłącznie firmom zajmującym się energią odnawialną – podkreśla.