Świadkowie Holokaustu. Coraz rzadziej można ich wysłuchać
22 stycznia 2023
Jest ich coraz mniej: ocalałych, tych, którzy doświadczyli okrucieństw hitlerowskich Niemiec. Nowy sondaż pokazuje, że Miejsca Pamięci coraz rzadziej mogą organizować spotkania z tymi, których głos jest tak ważny.
Zdjęcie: Christoph Strack/DW
Reklama
Nowe badanie przeprowadzone przez ewangelicką agencję prasową EPD uwidacznia, że instytucje zajmujące się edukacją, ale i Miejsca Pamięci mają coraz mniejszy dostęp do naocznych świadków, którzy jeszcze dziś mogą mówić o okrucieństwach, których doświadczyli podczas II wojny światowej. Od jej zakończenia mija 78 lat – wiele świadków odeszło. Nawet ci, którzy byli wtedy dziećmi, są teraz w podeszłym wieku i często nie są już w stanie podróżować, lub tylko w ograniczonym zakresie, jak informują Miejsca Pamięci.
Wiele z tych miejsc zaprasza obecnie potomków ocalałych z Holokaustu. Większe Miejsca Pamięci, jak te w Dachau, Sachsenhausen czy Bergen-Belsen oferowały w 2022 roku spotkania z udziałem naocznych świadków, ale te mniejsze w Niemczech, jak np. Hadamar –Miejsce Pamięci Akcji „Eutanazja” w Hesji czy Miejsce Pamięci o byłym niemieckim obozie koncentracyjnym w Woebbelin (Meklemburgia-Pomorze Przednie) odwiedzają wyłącznie krewni świadków.
Również w Miejscu Pamięci Flossenbuerg (Bawaria) coraz częściej pracuje się nad formatami spotkań, w których krewni byłych więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych rozmawiają z młodymi ludźmi.
Reklama
„Drudzy świadkowie”
„Drudzy świadkowie” to z kolei nazwa pewnego stowarzyszenia w Essen. Udostępnia ono dzieciom i młodzieży relacje naocznych świadków i chce, by młode pokolenie stało się niejako „drugimi świadkami” – tymi, którzy będą podtrzymywać pamięć o ofiarach Holokaustu.
Należąca do stowarzyszenia Ruth-Anne Damm przyznaje, że nic nie zastąpi osobistej relacji ocalałej osoby. Dodaje jednak, że niemniej ważne jest, aby przekazać historię Holokaustu poprzez ludzkie losy. – Musimy uważać, by pamięć nie uległa odczłowieczeniu wraz z odchodzeniem naocznych świadków historii – mówi Damm. Stowarzyszenie podaje, że pozyskało juz 20 tys. dzieci i młodych ludzi jako „drugich świadków”.
Inny sondaż EPD pokazuje, że po pandemicznych latach, w 2022 wzrosły liczby osób odwiedzających Miejsca Pamięci. Jedną z najważniejszych placówek upamiętniających zbrodnie III Rzeszy – Topografię terroru w Berlinie – odwiedziała rekordowa liczba osób (ponad 2 miliony odwiedzających). Miejsce Pamięci w byłym niemieckim obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen w Dolnej Saksonii, gdzie zginęła Anne Frank, odwiedziło w 2022 roku ok. 195 tys. osób (rok wcześniej ok. 110 tys.), jak podała jedna z rzeczniczek prasowych tego miejsca. Podobną tendencję zaobserwowano w innych Miejscach Pamięci w Niemczech, choć często liczby odwiedzających nie przekroczyły tych sprzed pandemii, co częściowo wynikało z ograniczeń związanych z koronawirusem. Miejsca Pamięci zakładają jednak, że najpóźniej w przyszłych roku odwiedzających będzie tak wielu, jak przed pandemią.
(EPD/gwo)
Miejsca pamięci o ofiarach Trzeciej Rzeszy
27 stycznia 1945 roku wyzwolony został obóz koncentracyjny Auschwitz. Od 1996 roku 27 stycznia jest Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Miejsca pamięci w Niemczech upamiętniają ofiary wojny i prześladowań.
Zdjęcie: picture-alliance/AP Photo/M. Schreiber
Obóz koncentracyjny Dachau
Jeden z pierwszych obozów pracy przymusowej w Trzeciej Rzeszy powstał w Dachau, niedaleko Monachium. Zaledwie kilka tygodni po przejęciu władzy przez Hitlera więziono tam już głównie przeciwników politycznych narodowych socjalistów, byli torturowani przez SS i mordowani. Dachau posłużyło za wzór dla kolejnych nazistowskich obozów koncentracyjnych.
Zdjęcie: picture-alliance/dpa
Dom Konferencji w Wannsee
Willa Marlier nad berlińskim jeziorem Wannsee uważana jest za jedno z centrów planowania Holokaustu. 20 stycznia 1942 r. spotkało się tam piętnastu członków rządu Rzeszy i SS, aby uzgodnić dalsze postępowanie w sprawie ludobójstwa Żydów. Od 1992 roku w pomieszczeniach willi znajduje się centrum pamięci i edukacji.
Zdjęcie: picture-alliance/dpa
Centrum Dokumentacji Terenu Zjazdów Partyjnych NSDAP
Teren zjazdów partyjnych NSDAP w Norymberdze był miejscem największych wydarzeń propagandowych nazistów od 1933 r. do rozpoczęcia II wojny światowej. Na obszarze obejmującym jedenaście kilometrów kwadratowych odbywały się na dorocznym kongresie partii marsze z udziałem do 200 tys. osób.
Zdjęcie: picture-alliance/Daniel Karmann
Obóz koncentracyjny Bergen-Belsen
Obóz koncentracyjny Bergen-Belsen w Dolnej Saksonii służył najpierw jako obóz jeniecki. W ostatnich latach wojny przebywali tu głównie chorzy więźniowie z innych obozów. Większość z nich została zamordowana lub zmarła z powodu choroby. Jedną z 50 tys. ofiar była żydowska dziewczynka Anne Frank, która zyskała światową sławę dzięki swoim pośmiertnie opublikowanym pamiętnikom.
Zdjęcie: picture alliance/Klaus Nowottnick
Obóz koncentracyjny Buchenwald
Buchenwald w pobliżu Weimaru w Turyngii był jednym z największych obozów koncentracyjnych w Niemczech. Od 1937 r. do kwietnia 1945 r. deportowano do niego ok. 270 tys. osób z całej Europy. 64 tys. z nich zamordowano.
Zdjęcie: Getty Images/J. Schlueter
Centrum Pamięci Niemieckiego Ruchu Oporu
W berlińskim Bendlerblock było centrum zbrojnego oporu przeciwko Adolfowi Hitlerowi. Grupa oficerów Wehrmachtu skupiona wokół pułkownika hrabiego von Stauffenberga podjęła nieudaną próbę zamachu na Hitlera 20 lipca 1944 roku. Niektórzy z nich zostali zastrzeleni tej samej nocy w Bendlerblock. Dziś upamiętnia to Centrum Pamięci Niemieckiego Ruchu Oporu.
Zdjęcie: picture-alliance/dpa
Hadamar: Miejsce Pamięci Akcji "Eutanazja"
W Hadamar w Hesji od 1941 roku zabijano osoby chore psychicznie i niepełnosprawne. Zamordowano tu przy użyciu gazu lub trucizny prawie 15 tys. osób, które naziści uznali za "niegodne życia". Łącznie około 70 tys. osób padło ofiarą "eutanazji". W pomieszczeniach dawnego ośrodka zabijania znajduje się obecnie miejsce pamięci.
Zdjęcie: picture-alliance/dpa
Pomnik Pomordowanych Żydów Europy
W Berlinie Pomnik Pomordowanych Żydów Europy jest centralnym miejscem pamięci w Niemczech. Jego inauguracja nastąpiła 10 maja 2005 r. w bezpośrednim sąsiedztwie Bramy Brandenburskiej. Architekt Peter Eisenman stworzył pole z 2711 betonowymi stelami o różnych rozmiarach. Uzupełnieniem kompleksu jest podziemna wystawa.
Zdjęcie: picture-alliance/dpa
Berlin: pomnik pamięci osób homoseksualnych prześladowanych przez nazizm
Pomnik ku czci osób homoseksualnych prześladowanych w okresie narodowego socjalizmu wzorowany jest na Pomniku Pomordowanych Żydów Europy. Jego inauguracja odbyła się 27 maja 2008 roku w berlińskim Tiergarten. Przeszklony otwór zapewnia widok na wnętrze, gdzie w ciągłej pętli wyświetlany jest film całujących się par kobiet i mężczyzn.
Zdjęcie: picture alliance/Markus C. Hurek
Berlin: Pomnik Sinti i Roma
Naprzeciwko budynku Reichstagu w Berlinie od 2012 roku znajduje się ogród upamiętniający 500 tys. Sinti i Romów zamordowanych w czasach Trzeciej Rzeszy. Na brzegu fontanny można przeczytać wiersz "Auschwitz" Santino Spinelli'ego w języku angielskim, niemieckim i romskim: Zapadła twarz / Zgasłe oczy / Zimne usta / Cisza / Rozdarte serce /Bez tchu / Bez słów / Bez łez.
Zdjęcie: picture-alliance/dpa
Kamienie pamięci
W latach 90. niemiecki artysta Gunter Demnig rozpoczął projekt mający na celu rozliczenie się z Holokaustem. Przed dawnymi domami ofiar umieścił pokryte mosiądzem kamienie, na których wyryte są nazwiska i okoliczności śmierci. Ponad 45 tys. kamieni pamiątkowych w Niemczech i w 17 innych krajach Europy jest do tej pory częścią największego zdecentralizowanego miejsca pamięci o Holokauście.
Zdjęcie: picture-alliance/dpa
Centrum Dokumentacji Nazizmu w Monachium
W 70. rocznicę wyzwolenia Monachium, 30 kwietnia 2015 r., na historycznym terenie otwarto nowe centrum dokumentacji. W miejscu, gdzie kiedyś była siedziba NSDAP, teraz wznosi się biały sześcian. Obok niego Hitler miał swoje biuro. Po Berlinie i Norymberdze także Monachium dokumentuje najciemniejszy rozdział swojej historii.
