Prezydent Czech Milosz Zeman, w nietypowych okolicznościach zaprzysiężenia, mianował konserwatystę Petra Fialę nowym szefem rządu. Siedząc na wózku inwalidzkim i oddzielony od Fiali plastikową ścianą, Zeman, który cierpi na COVID-19, oficjalnie mianował lidera centroprawicowego sojuszu Spolu (Razem) na premiera. Ceremonia odbyła się w rezydencji Zemana, w zamku Lany pod Pragą. 

Na tle innych czeskich polityków Petr Fiala jest pod wieloma względami ewenementem: 57-latek jest praktykującym katolikiem w kraju, w którym zaledwie dwanaście procent z 10,7 mln mieszkańców wyznaje jakąś religię. Jest pierwszym profesorem uniwersyteckim, który objął najwyższe stanowisko polityczne w państwie od czasów jego założenia przez Tomasa Masaryka. Fiala nie spełnia wymogów ubiegającego się o urząd w dobie komunikacji na Twitterze i kampanii wyborczych, które przypominają marketingowe show. Mimo to udało mu się jednak wygrać wybory parlamentarne 8 i 9 października 2021 roku. Fiala kandydował z ramienia centroprawicowego sojuszu wyborczego Spolu (Razem), składającego się z jego własnej liberalno-konserwatywnej Obywatelskiej Partii Demokratycznej ODS, liberalnej partii TOP 09 i chadeckiej unii KDU-CzSL.

Fiala pokonał w ten sposób dotychczasowego premiera i miliardera Andreja Babisza, który przez ostatnie osiem lat dominował w czeskiej polityce, oraz jego partię ANO. Udało mu się stworzyć koalicję rządzącą, złożoną ze Spolu, ruchu Burmistrzowie i Niezależnych (STAN) oraz Czeskiej Partii Pirackiej, zdobywając większość, czyli 108 z 200 mandatów w Izbie Poselskiej. Ten jednoznaczny polityczny układ sił zmusił prezydenta Milosza Zemana, który w rzeczywistości jest zwolennikiem Babisza, do powierzenia Petrowi Fiali funkcji szefa rządu 9 listopada 2021 roku i mianowania go premierem w ubiegły piątek (26 listopada 2021 roku).

Katolik o żydowskich korzeniach

Historia rodzinna Fiali jest wzruszająca. Jego dziadek był prawnikiem i wysokim rangą urzędnikiem państwowym w pierwszej Republice Czechosłowackiej (1918-1938). Jego babcia ze strony ojca była Żydówką. Cała jej rodzina, łącznie ze zmarłym kilka miesięcy temu ojcem Fiali, Igorem, została deportowana do niemieckich obozów koncentracyjnych podczas okupacji Czech przez hitlerowskie Niemcy (1939-45). Po wojnie ojciec Fiali początkowo wstąpił do partii komunistycznej, ale potem wystąpił z niej w proteście przeciwko stłumieniu rewolucji węgierskiej w 1956 roku. Z tego powodu został wyrzucony z uczelni i przez długi czas musiał utrzymywać rodzinę jako niewykwalifikowany robotnik.

Urodzony w 1964 roku Fiala studiował język czeski i historię. Przed 1989 rokiem był zaangażowany w działalność Kościoła katolickiego przeciwko dyktaturze komunistycznej. Religia jest ważną częścią jego życia. „Do wiary dojrzałem sam. Zostałem ochrzczony w wieku 22 lat i od tego czasu wiara jest dla mnie czymś bardzo fundamentalnym” –  powiedział Fiala w wywiadzie dla portalu internetowego Prostor X.

Z uniwersytetu do polityki

Po 1989 roku Fiala stał się jednym z ojców założycieli odnowionej czeskiej politologii. Był profesorem, a w latach 2004-2011 rektorem Uniwersytetu Masaryka w Brnie, który wraz z Uniwersytetem Karola w Pradze jest jednym z najlepszych uniwersytetów w Czechach. W 2012 roku wszedł do rządu ODS premiera Petra Necasa jako minister edukacji. Po upadku gabinetu i miażdżącej porażce wyborczej partii, w 2014 roku został przewodniczącym ODS. Wiosną tego roku Fiala wraz z innymi politykami centroprawicy założył sojusz Spolu i został również jego przewodniczącym.

– Jego sukces jako politologa w świecie polityki jest czymś wyjątkowym w Czechach – mówi DW Stanislav Balik, dziekan Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Masaryka, który zna Fialę od wielu lat osobiście. – Jednym z darów, które posiada Petr Fiala, jest umiejętność poszukiwania i znajdowania kompromisu – kontynuuje Balik. – Jednym z rezultatów tej zdolności było powstanie Spolu – zauważa.

Nie jest trybunem ludu

Czeski senator Mikulasz Bek, który zastąpił Fialę na stanowisku kierującego Uniwersytetem Masaryka w 2011 roku, powiedział DW, że Fiala musi teraz wykazać się przede wszystkim cierpliwością i dalekowzrocznością, jak również umiejętnością słuchania i szukania kompromisu. Zaznaczył także, że nowemu premierowi, jako człowiekowi, który przez dziesięciolecia pracował w środowisku akademickim, brakuje natomiast "bliskości ze społeczeństwem", która utorowała drogę do władzy prezydentowi Miloszowi Zemanowi, a także poprzednikowi Fiali, Andrejowi Babiszowi.

– Petr Fiala jest typowym człowiekiem należącym do świata akademickiego, co widać zwłaszcza w jego silnej skłonności do racjonalnych rozwiązań – mówi Jaroslav Miller, były rektor Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu, a obecnie rektor Anglo-Amerykańskiego Uniwersytetu w Pradze. – Widziałem go na spotkaniu wyborczym w jednym z  mniejszych miast. Fiala stał na placu w garniturze i przemawiał do ludzi w swoim akademickim stylu, którego kobiety z reklamówki, które właśnie były na zakupach, najwyraźniej nie mogły zrozumieć – mówi. Miller uważa jednak, że to, czego brakuje mu jako politykowi, Fiala nadrabia wysokimi kompetencjami zawodowymi i umiejętnością podejmowania decyzji w oparciu o dostępne informacje i dane.

Bez kolorowania trudnej sytuacji

Po latach chaotycznych rządów populistycznego oligarchy Babisza wiele rzeczy, które na pierwszy rzut oka nie wydawały się przyciągać wyborców, okazało się zaletą. – Sukces Fiali jako polityka, który jest zasadniczo grzeczny i ubiera się jak angielski dżentelmen, wynikał z nietypowej sytuacji po rządach Babisza – mówi DW Pavel Maskarinec, politolog z Uniwersytetu Jana Ewangelisty Purkyniego w Uściu nad Łabą.  – Bez lat rządów Babisza, które ostatecznie doprowadziły także do powstania sojuszu wyborczego Spolu, polityk w stylu Fiali miałby w Czechach problem z przekonaniem do siebie tak wielu wyborców – uważa.

Nowy premier obejmuje urząd w wyjątkowo trudnej sytuacji zdrowotnej – w czwartek (25.11.2021) w Czechah ogłoszono stan wyjątkowy z powody pandemii, ponieważ gwałtownie rosną liczby zakażeń, a szpitale są całkowicie przeciążone. Fiala nie ukrywa, że sytuacja jest trudna. „Republika Czeska przechodzi przez najtrudniejszy etap w swojej postsowieckiej historii. Nasz kraj zmaga się nie tylko z kryzysem spowodowanym przez koronawirusa, ale także z konsekwencjami nieodpowiedzialności poprzedniego rządu” – powiedział kilka dni temu. Jest to aluzja do chaotycznego zarządzania sytuacja pandemiczną za czasów byłego premiera Andreja Babisza.

Konserwatywny i eurorealistyczny

Nawet w byłej partii rządzącej ANO i nowej opozycji parlamentarnej niektórzy dostrzegają zalety Fiali. – To konserwatywny polityk o konsekwentnym stanowisku, spokojnym języku i bez silnych emocji – mówi DW europosłanka ANO i wiceprzewodnicząca Parlamentu Europejskiego Dita Charanzova. – To mu się teraz opłaciło w wyborach – dodaje.

W polityce europejskiej i zagranicznej Fiala może polegać na swojej szczegółowej wiedzy na temat funkcjonowania Unii Europejskiej. – Doskonale rozumie integrację europejską, napisał kilka wysoko ocenianych książek na ten temat i może w pełni wykorzystać swoje umiejętności negocjacyjne i wypracowywania kompromisów UE – mówi Stanislav Balik. Dodaje, że Fiala jednocześnie utrzymuje swoje konserwatywne i eurorealistyczne stanowisko.

– Jestem większym eurooptymistą niż Petr Fiala – komentuje senator Bek i dodaje: „ale zawsze mieliśmy przyjacielskie spory, z którymi dobrze się żyje i pracuje". Politolog Pavel Maskarinec ocenia, że Fiala jako premier raczej nie wprowadzi euro w Czechach. „Ale jest on w stanie przywrócić Czechy do głównego nurtu europejskiej polityki” – podsumowuje.