-"Przez całe lata nie pisnęłam na ten temat słowa. I nie byłam w tym osamotniona. Wielu byłych więźniów nie chciało o tym opowiadać. Chcieliśmy żyć, byliśmy głodni życia, radości. Każdy z nas wolał myśleć o czymś innym, a o tym wszystkim co się stało, woleliśmy szybko zapomnieć" - opowiada Helena Bojle-Szacki.

Cztery lata temu przerwała wreszcie milczenie i przed kamerą opowiedziała historię swego życia. - "Im człowiek starszy, tym bardziej staje się refleksyjny i zaczyna rozmyślać o tym, co było złe" - mówi była więźniarka obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Przypomina się jej praca w hali produkcyjnej. Mówi, że z zamysłem pracowała niedokładnie - był to w pewnym sensie sabotaż. Wspomina także, jak młodym więźniarkom opowiadała treść znanych jej powieści. Helene Bohle-Szacki godzinami snuła przed kamerą opowieści o tamtych czasach. Takie nagrania zrobiono na zlecenie Fundacji "Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość" z ogółem 590 osobami z różnych krajów.

-"Te relacje pozwalają nam poznać ówczesne realia pracy przymusowej w obozach, u bauerów, w niemieckich rodzinach, ale także w barakach na terenie obozów koncentracyjnych" - podkreśla Gertrud Pickhan z berlińskiego Freie Universität. To ona zadbała o archiwizację przeprowadzonych rozmów, ich zamianę na format cyfrowy oraz transkrypcję.

Rozmowy, które przeprowadzono w 26 językach, pozwolą zachować na zawsze pamięć o dwunastu milionach ludzi, którzy w III Rzeszy zmuszani byli do prac przymusowych i niewolniczych.

W zarchiwizowanych relacjach, które można wysłuchać w wirtualnym archiwum, mowa jest o terrorze i nienawiści, o głodzie, sadyzmie i ludziach tamtych strasznych czasów. Jest tam też dużo o nadziei i o nieoczekiwanie niesionej pomocy przez Niemców i Niemki.

Narodowość ofiar nie jest ważna

O pracach przymusowych relacjonują przede wszystkim osoby z Europy środkowo-wschodniej, i to nie tylko Żydzi, którzy zmuszani byli w obozach koncentracyjnych do prac niewolniczych. O swoich losach opowiada też 48 Romów, którzy tak jak Felix Kolmer przeżyli Auschwitz.

-"Dla nas, robotników niewolniczych, jest sprawą wielkiej wagi, aby w tym archiwum nie hierarchizować ofiar, żeby nie podkreślać, że jedni są Żydami a inni nie, że jedni to Polacy, Rosjanie, a inni to Włosi. Wszyscy robotnicy przymusowi i niewolniczy, opowiadając o swoich losach, mówią jednocześnie o historiach cierpienia i ocalenia milionów innych ludzi, które dzięki temu będą wpisane w ogólnoludzką pamięć historyczną".

Nowo odkryte losy

Losy byłych robotników przymusowych i niewolniczych niemiecka opinia publiczna poznała dopiero pod koniec lat 90-tych. Stało się to po przełomie politycznym - po dojściu do władzy rządu SPD i Partii Zielonych. Szczególnie ta ostatnia, będąc jeszcze w opozycji, konsekwentnie domagała się zadośćuczynienia dla zapomnianych ofiar III Rzeszy. W latach 2000-2006 Fundacja Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość wypłaciła symboliczne odszkodowania 1,6 milionom kobiet i mężczyzn w blisko 100 krajach dokumentując w ten sposób przejęcie odpowiedzialności Republiki Federalnej Niemiec i niemieckich przedsiębiorstw za krzywdy wyrządzone w okresie narodowego socjalizmu.

Tworząc wirtualne archiwum poświęcone pracom przymusowym w okresie 1939-1945 Fundacja Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość oddaje losy byłych robotników przymusowych w ręce naukowców na całym świecie. Oprócz dźwiękowych i filmowych nagrań wspomnień, w archiwum znajduje się także bogaty materiał fotograficzny i dokumentalny, który może być również wykorzystywany w pracy edukacyjnej. "Fundacja Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość" nie może zbudować byłym robotnikom przymusowym i niewolniczym pomnika z kamienia - mówi Günter Saathof, członek zarządu Fundacji - "Tym archiwum i jego zawartością oraz umożliwieniem ludziom na całym świecie łatwego dostępu do tych materiałów, czcimy pamięć o robotnikach przymusowych w inny sposób". (bc)