Na polsko-niemieckiej wyspie Uznam rozpoczynają się w tym tygodniu Uznamskie Dni Literatury 2017 (26-29.04.2017). Dziewiątej już edycji tego renomowanego spotkania z literaturą towarzyszy w tym roku motto „Tożsamość – pilnie poszukiwana”.

Trudno o bardziej aktualne, uniwersalne przesłanie. – Zależało nam na naświetleniu tematów, które tak poruszają dzisiaj ludzi: napływ uchodźców, nacjonalistyczne tendencje w Europie, Brexit. Tym bardziej, że jesteśmy na wyspie, na której żyją dwa narody, Polacy i Niemcy – tłumaczy w rozmowie z DW szef festiwalu Thomas Hummel.

Jeden z najważniejszych tematów definiujący też poszukiwanie tożamości, to wędrówka ludów. Miała i ma miejsce także na wyspie Uznam – po wojnie po polskiej stronie osiedlili się Polacy z dzisiejszej Ukrainy, w ostatnich latach Ukraińcy przybywają do Polski za chlebem. W samym Świnoujściu pracuje ich kilka tysięcy, z czego zresztą, jak mówi Thomas Hummel, wielu Niemców nie zdaje sobie sprawy, tak jak nie uświadamia sobie fantastycznych możliwości po polskiej stronie, z centralnym ośrodkiem całego regionu, Szczecinem. 

– Akurat na takim pograniczu ludzie zastanawiają się, kim właściwie jestem? Niemcem, Polakiem, wyspiarzem, człowiekiem pogranicza, Europejczykiem? Myślę, że powinniśmy o tym rozmawiać, przypominać, że patrzenie na czubek własnego nosa nie wystarczy, że nie można zwracać się tylko na lewo czy prawo, tylko myśleć globalnie, bo tylko wspólnie jesteśmy w stanie rozwiązać te wszystkie aktualne problemy – dodaje Hummel.

Uniwersalne wartości

W takim duchu utrzymane są też książki Joanny Bator, tegorocznej laureatki Uznamskiej Nagrody Literackiej. Bator jest „znakomitą obserwatorką relacji społecznych” a tematy, jakie porusza, są „niepokojąco uniwersalne i jako takie stają się ważnym apelem o czujność, otwarte społeczeństwo obywatelskie i tolerancję” – czytamy w uzasadnieniu jury.

Nagroda w wysokości 5 tys. euro i stypendium na miesięczny pobyt studyjny na wyspie Uznam zostały przyznane Joannie Bator za całkoształt jej twórczości. Nagroda zostanie wręczona w sobotę, 29 kwietnia. Tego samego dnia pisarka będzie czytała fragmenty swojej powieści „Ciemno, prawie noc”, uhonorowaną w 2013 r. najważniejszą nagrodą literacką w Polsce NIKE.

Obok laureatki gośćmi literackiego święta na Uznam będą też tak renomowani autorzy jak pionier francusko-niemieckiego pojednania i Europejczyk z przekonania Alfred Grosser, który w swojej najnowszej książce „Le Mensch: Etyka tożsamości” radzi, by nie robić tego, co tak zatruwa ludzi na całym świecie – nie pokazywać palcem na innych.

„Kto chce zachować Europę, musi ratować Afrykę“

Fragmenty swojej, zdaniem krytyków „może najbardziej radykalnej i intensywnej publikacji” („Statt etwas oder Der letzte Rank”), miał czytać Martin Walser, jednak ze względów zdrowotnych 90-letni pisarz w ostatniej chwili musiał odwołać przyjazd. W zamian goście Dni bądą mieli okazję poznać pióro etiopskiego księcia Asfy-Wossen Asserate, dyplomaty i publicysty, założyciela stowarzyszenia Pactum Africanum, którego celem jest chronienie młodych ludzi przed religijną radykalizacją. Asfa-Wossen Asserate przedstawi wyjątki ze swojej książki „Nowa wędrówka ludów. Kto chce zachować Europę, musi ratować Afrykę“ („Die neue Völkerwanderung. Wer Europa bewahren will, muss Afrika retten“).

Już po raz drugi przyjedzie też na Uznam autorka kultowych powieści kryminalnych Donna Leon, tym razem z książką „Ewige Jugend” („The Waters of Eternal Youth”). Również w niej wątkiem przewodnim jest kwestia tożsamości.

Poszukiwanie tożsamości w Europie będzie też tematem dyskusji z udziałem m.in. Alfreda Grossera i konsul generalnej Niemiec w Gdańsku Cornelii Pieper, a swoje rozmyślenia na ten temat przekażą uczniowie Europejskiej Szkoły Wyspy Uznam.

Sztuka tolerancji i integracji

Tożsamość, niepodzielnie wydawałoby się związana z pojęciem ojczyzny i przynależności, jako taka powoli przechodzi do przeszłości. Czym jest więc dzisiaj? Członek jury Manfred Osten przypomina tezę jednego z najważniejszych myślicieli postmodernizmu Zygmunta Baumana, iż czy nam się podoba czy nie, dawno już żyjemy w kosmopolitycznym świecie z nieszczelnymi granicami, a mimo to ciągle jeszcze nie wyrobiliśmy sobie tej kosmopolitycznej świadomości („Tożsamość” – Rozmowy Zygmunta Baumana z Benedetto Vecchim).

– Według Baumana naszą tożsamość w osobliwy sposób zawsze definiował wspólny wróg. Dziś mamy globalną migrację, obcy jest wśród nas i już z nami zostaje. Pojęcie „ojczyzny”, „domu” powoli znika i musimy starać się o nowe zrozumienie sztuki tolerancji i integracji. To jest myślę to, co problematyzujemy Uznamską Nagrodą Literacką – mówi DW Manfred Osten. Ta kosmopolityczna myśl pojawia się w powieściach wszystkich zaproszonych na Uznam autorów. – Bauman powiedział, że tożsamość jest bliźniaczym bratem, z którym pielęgnujemy nienawiść do wspólnego wroga. Dziś musimy dbać o to, by tym bliźniaczym bratem była przyjaźń. Inaczej nie przeżyjemy, prawda? – podsumowuje członek jury Manfred Osten.

Uznamskie Dni Literatury trwają od 26 do 29 kwietnia. W ubiegłym roku odwiedziło je rekordowe 1,5 tys. gości. Pierwszą laureatką przyznawanej od 2011 r. Uznamskiej Nagrody Literackiej była czeska pisarka, autorka „Przyczynku do radości” i „Pieniędzy od Hitlera” Radka Denemarková, rok później otrzymała ją Olga Tokarczuk.

Elżbieta Stasik