Także ten szczyt nazywany będzie historycznym, przypuszczają dyplomaci NATO u progu dwudniowego spotkania w walijskim Newport. Historyczny, bo ze względu na kryzys na Ukrainie i rosnącą konfrontację z Rosją Sojusz Północnoatlantycki nastawia się na całkowitą zmianę swoich priorytetów. W ostatnich 13 latach NATO koncentrowało się głównie na pokonywaniu kryzysów poza obszarem Sojuszu, jak choćby w Afganistanie, teraz znowu chodzi o obronę państw w Europie. Pod koniec 2014 misję NATO w Afganistanie ma zastąpić znacznie mniejsza liczebnie misja szkolenia i kształcenia tam żołnierzy.

– Przygotowujemy się do następnej fazy działalności NATO – opisuje sytuację naczelny dowódca sił NATO w Europie generał Philip Breedlove. – Z wojsk zaangażowanych za granicą staniemy się wojskiem w gotowości bojowej. Stacjonujący poza granicami żołnierze wrócą do domów, co pozwoli nam oczywiście zaoszczędzić pieniądze, których część zainwestujemy w kształcenie i ćwiczenia – wyjaśnia Breedlove. Kończący kadencję szef Sojuszu Anders Fogh Rasmussen w ostatnich tygodniach raz po raz bardzo ostro wypowiadał się na temat Rosji. Przyszłą rolę NATO widzi w taki sposób: „Nie jesteśmy naiwni, ani nie ulegamy iluzjom. Musimy obchodzić się z faktem, że Rosja uważa nas za wrogów. I do tego się dostosujemy”.

NATO chce być „mobilne i gotowe do mocnego uderzenia”

Szefowie państw i rządów Sojuszu podejmą w Newport decyzję o wzmocnieniu sił szybkiego reagowania i prawdopodobnie utworzeniu magazynów broni i materiałów wojskowych w państwach bałtyckich i w Polsce. Dodatkowo powstanie „szpica” sił szybkiego reagowania NATO, czyli siły w stanie natychmiastowej gotowości bojowej, zapowiedział Rasmussen w Brukseli. – Taka grupa może poruszać się z lekkim bagażem, mimo to, w razie potrzeby, jest w stanie mocno uderzyć – mówił sekretarz generalny NATO. „Szpica” wojskowa ma liczyć tylko kilkuset żołnierzy i być gotowa do akcji w ciągu zaledwie dwóch-trzech dni. Taki oddział natychmiastowej interwencji stawiałyby do dyspozycji kolejno poszczególne państwa członkowskie Sojuszu. Po nich do akcji wkraczałyby liczące kilka tysięcy żołnierzy multinarodowe siły reagowania NATO, które dziś potrzebują na przygotowanie się do akcji wiele tygodni.

– Wierzymy, że będące w stałej gotowości takie siły natychmiastowego reagowania miałyby ogromne działanie odstraszające – powiedział Anders Fogh Rasmussen żonglując dawno zapomnianymi, wydawałoby się, sformułowaniami z lat zimnej wojny. – Problemem był dotąd czas reakcji – uważa generał Harald Kujat, były naczelny inspektor Bundeswehry i były przewodniczący komisji militarnej NATO. Właśnie czas reakcji ma zostać teraz radykalnie skrócony, tak by istniała przeciwwaga dla rosyjskich wojsk, które mogłyby zagrażać wschodnim członkom Sojuszu. – Oczywiście trzeba też zawsze pamiętać, że do krajów tych musiałyby zostać przemieszczone dalsze siły wojskowe. Ale także Rosja potrzebuje pewnego czasu, by w ogóle była zdolna do ataku. Dysponowanie skutecznym systemem wczesnego ostrzegania pozwala na wyrównanie sił – stwierdził Kujat w rozmowie z Deutsche Welle.

Przestrzeganie układu NATO-Rosja

Państwa bałtyckie i Polska domagały się permanetnej obecności sił NATO na ich terytorium. Prezydent Estonii Thomas Hendrik Ilves ostrzegł we wtorek przed „NATO dwóch klas”, o ile także wschodnioeuropejscy członkowie nie doczekają się baz NATO u siebie. Zachodnie państwa członkowskie odrzucają tę opcję. NATO dotrzyma postanowień zawartych w układzie z Rosją, powiedział Rasmussen. W 1997 roku NATO zobowiązało się, że większe jednostki NATO nie będą stacjonowały na stałe na terytorium państw byłego Układu Warszawskiego. Rasmussen zauważa jednak, że agresywne postępowanie Rosji i zaanektowanie przez nią Krymu pokazuje, że Moskwa gwiżdże na układ z NATO. – Niestety zaobserwowaliśmy, że Rosja w rażący sposób narusza podstawy układu NATO-Rosja. Z naciskiem domagamy się od Rosji, by to zmieniła – zaznaczył Rasmussen.

„NATO popełnia błędy“

Na przedostatnim szczycie NATO w Lizbonie w 2010 roku prezydent Rosji był jeszcze obecny. Na najwyższym szczeblu spotykała się Rada NATO-Rosja. Teraz wydaje się to niemożliwe. Z powodu kryzysu ukraińskiego NATO nie zaprosiło na szczyt prezydenta Rosji. Na pytanie dziennikarki, czy Rosjanie powinni być zaskoczeni, że nie zostali zaproszeni, sekretarz generalny Rasmussen odpowiedział ze śmiechem: „Nie, nie przypuszczam”. Stosunki NATO i Rosji sięgnęły krytycznego punktu. Były generał NATO Harald Kujat ostro to krytykuje. Zarzuca NATO skandaliczne błędy. Rada NATO-Rosja, specjalnie powołana do dialogu także w krytycznych sytuacjach, nie została nawet zwołana. – Właściwie jest to całkiem skuteczny środek do zapobiegania konfliktom i także do pokonywania kryzysów. Niestety NATO w ogóle nie sięgnięło po ten instrument. A można było przy jego pomocy wnieść ogromny wkład w uspokojenie i stabilizację sytuacji na Ukrainie – uważa Kujat.

Na szczyt zaproszony został natomiast prezydent Ukrainy Petro Poroszenko. Ale – ostrzegają dyplomaci NATO – nie powinien oczekiwać zbyt wiele. Ukraina nie jest członkiem NATO i nie będzie nim w przewidywalnym czasie, mimo teoretycznych zapewnień, że drzwi pozostają otwarte. – Członkostwo Ukrainy w NATO nie jest tematem – już w marcu, po aneksji Krymu przez Rosję, podkreślił podczas wizyty w Brukseli prezydent USA Barack Obama. Większość państw członkowskich Sojuszu odrzuca też możliwość dostaw broni na Ukrainę. – Pomożemy przy kształceniu i reformowaniu wojska, ale bronimy tylko państw członkowskich – podkreślił w Brukseli wysoki rangą dyplomata NATO.

Nowa misja w Afganistanie

Mimo, że Afganistan nie ma jeszcze zdolnego do działania prezydenta, sekretarz generalny NATO wychodzi z założenia, że możliwe będzie podpisanie na czas umowy dotyczącej nowej misji w Afganistanie. – Jestem dobrej myśli, bo obydwaj kandydaci na prezydenta zapewnili, że podpiszą odpowiednie umowy, kiedy tylko obejmą stanowisko. Dlatego jestem przekonany, że zgodnie z planem, 1 stycznia 2015 będziemy mogli rozpocząć misję szkoleniową – zaznaczył Rasmussen. W Afganistanie jest dziś już tylko około 30 tys. żołnierzy misji ISAF, wśród nich 1900 żołnierzy Bundeswehry. Według NATO wycofywanie żołnierzy przebiega planowo.

Na szczycie w Walii mowa będzie też naturalnie o pieniądzach. Stany Zjednoczone od lat narzekają, że pominąwszy kilka wyjątków, państwa europejskie zdecydowanie za mało wydają na swoją obronę. Wręcz przeciwnie: wydatki na zbrojenia kurczą się, europejskie armie zostały zreformowane, ich uzbrojenie radykalnie zredukowane. Dziś to się mści, bo NATO znowu potrzebuje w Europie sił do obrony krajów członkowskich, uważa emerytowany generał Kujat. Rasmussen tymczasem jest optymistą, także w kwestii finansów. Bo też wzmocnione siły szybkiego reagowania muszą być też z czegoś opłacone. – W Walii spodziewam się podjęcia zobowiązań do zwiększenia budżetów obronnych, sytuacja ekonomiczna się bowiem poprawia – uważa kończący kadencję sekretarz generalny NATO.

Bernd Riegert / Elżbieta Stasik