Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, który jest sądem Rady Europy, ogłosił we wtorek (12.12.2023) wyrok w sprawie zapoczątkowanej w 2017 roku skargą pięciu polskich par jednopłciowych. Trybunał uznał, że Polska łamie artykuł ósmy (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, bo „nie wywiązała się ze swego obowiązku zapewnienia skarżącym” dostępu do „ram prawnych zapewniających uznanie i ochronę ich związków jednopłciowych”. „To uchybienie spowodowało niezdolność skarżących do uregulowania podstawowych aspektów ich życia. A także stanowiło naruszenie ich prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego” – ogłoszono w Strasburgu.

Pięć par z Polski przed złożeniem skargi do Strasburga musiało przejść drogę przez wszystkie instancje sądowe w Polsce, które odmówiły im prawnego uregulowania ich związków. Skarga była koordynowana przez powstałą w 2015 roku Koalicję na rzecz Związków Partnerskich i Równości Małżeńskiej. Celem tej koalicji było doprowadzenie do przełomowego wyroku przez Trybunał Strasburski, który jednak dziś nie był już żadnym zaskoczeniem. Opierając się na poprzednim orzecznictwie Strasburga, zwłaszcza ze stycznia tego roku, można było w pełni przewidzieć dzisiejszy wyrok w sprawie „Przybyszewska i inny przeciw Polsce” oraz jego uzasadnienie.

„W odniesieniu do argumentu rządu Polski, że państwa Rady Europy mają szeroką swobodę w zakresie rozstrzyganego sporu, a tradycyjna koncepcja małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny stanowi społeczne i prawne dziedzictwo Polski, Trybunał zauważył, że niniejsza sprawa nie dotyczyła małżeństw osób tej samej płci” – podkreślono w Strasburgu. Dzisiejszy wyrok dotyczy bowiem prawnego uregulowania dla ochrony związków par tej samej płci, choć niekoniecznie w formie małżeństwa.

„Trybunał stwierdził, że nie można powiedzieć, by polskie ramy prawne zapewniały wymagane uznanie i ochronę par tej samej płci w stabilnym związku. Partnerzy tej samej płci nie byli w stanie uregulować podstawowych aspektów ich wspólnego życia, takich jak kwestie majątkowe, alimentacyjne, podatkowe i spadkowe. Ponadto w większości sytuacji ich związek nie miały znaczenia w kontaktach z organami sądowymi lub administracyjnymi.władzami sądowymi lub administracyjnymi” – stwierdzili strasburscy sędziowie.

Trybunał od Austrii po Rosję

Trybunał Strasburski po raz pierwszy badał kwestię, czy dwie osoby tej samej płci mogą domagać się prawa do zawarcia małżeństwa w sprawie „Schalk i Kopf przeciwko Austrii” z 2010 roku. Uznał, że instytucja małżeństwa przeszła poważne zmiany społeczne od czasu przyjęcia Europejska Konwencji Praw Człowieka (weszła w życie w 1953 roku), ale wobec „nadal istniejącego braku europejskiego konsensusu” co do małżeństw osób tej samej płci Trybunał stwierdził, że Konwencja nie nakłada na państwa Rady Europy obowiązku wprowadzenie małżeństw tej samej płci. Ale jednocześnie uznał, że Konwencja jako „żyjący instrument” może oznaczać, że prawo do małżeństwa nie we wszystkich przypadkach musi być ograniczone do par heteroseksualnych. Rozstrzygnięcie pozostawił poszczególnym krajom Rady Europy.

Jednocześnie w odniesieniu do różnych ustawodawstw krajowych Trybunał orzekał w ostatniej dekadzie, że już istniejące „związki cywilne” dawały lub powinny dawać parom homoseksualnym możliwość uzyskania statusu prawnego równego lub pod wieloma względami podobnego do małżeństwa. W 2015 roku Trybunał Strasburski w sprawie „Oliari przeciwko Włochom” stwierdził naruszenie Konwencji przez Włochy z powodu – sędziowie odwoływali się do włoskiej konstytucji i ustaw – braku „ram prawnych zapewniające uznanie i ochronę ich związków jednopłciowych”, czyli brak jakiejś formy rejestrowanych „związków cywilnych” czy też „partnerskich”.

Natomiast dopiero w styczniu tego roku Europejski Trybunał Praw Człowieka, orzekając w składzie swej Wielkiej Izby, po raz pierwszy zajął się wprost pytaniem, czy Europejska Konwencja Praw Człowieka pociąga za sobą ogólny obowiązek zapewnienia parom tej samej płci formy uznania prawnego (jako małżeństwa lub równoważnego bądź zbliżonego związku uznawanego i chronionego prawnie). Przy okazji to była także pierwsza decyzja Wielkiej Izby wobec Rosji jako kraju już spoza Rady Europy, ale chodziło o spór zapoczątkowany jeszcze przed napaścią na Ukrainę z 2022 roku.

Wielka Izba w sprawie rosyjskiej potwierdziła i skonsolidowała swoje poprzednie orzecznictwo co do prawnego uznawania związków osób tej samej płci (niekoniecznie małżeństw). I potwierdziła istnienie ogólnego obowiązku wprowadzenia regulacji dla par jednopłciowych, który jest w istocie wiążący dla każdego państwa Rady Europy, które obecnie nie przewiduje ani równych małżeństw, ani związków cywilnych. Trybunał Strasburski odwołał się do konsensusu europejskiego, a konkretnie do „wyraźnego stałego trendu w państwach członkowskich Rady Europy” w odniesieniu do prawnego uznawania związków osób tej samej płci (przez 30 z 46 członków Rady Europy wedle stanu na styczeń 2023 roku).

Polska w unijnej mniejszości

Polska jest obok Litwy, Słowacji, Rumunii oraz Bułgarii jednym z zaledwie pięciu państw Unii Europejskiej, w których nie ma żadnej formy prawnego umocowania dla związków jednopłciowych. Latem tego roku Estonia stała się pierwszym państwem Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie (wcześniej były tam związki partnerskie) przyjęto prawo o dostępności małżeństwa również dla par jednej płci. Przepisy wejdą w życie w 2024 roku. Estonia dołączyła do Holandii (od 2001 roku), Belgii (2003), Hiszpanii (2005), Szwecji (2009), Portugalii (2010), Danii (2012), Francji (2013), Luksemburga (2015), Irlandii (2015), Finlandii (2017), Malty (2017), Niemiec (2017), Austrii (2019) i Słowenii (2022).

Natomiast większość pozostałych państw UE uznaje związki podobne do małżeństwa lub jakąś formę umowy lub rejestracji, co przed miesiącem uchwalono na Łotwie (ustawa wejdzie w życie w 2024 roku), a obowiązuje od 2016 roku w Grecji, która dostosowała swoje przepisy do wyroku Trybunału Strasburskiego z 2015 roku, na Cyprze (2015), w Chorwacji (2014), Węgrzech (2009) i Czechach (2006). Włochy przyjęły ustawę uznającą związki cywilne par tej samej płci w maju 2016 roku po wyroku Trybunału Strasburskiego dotyczącym włoskiego ustawodawstwa. Pełna wspólna adopcja przez pary tej samej płaci jest możliwa w 15 państwach UE. Ponadto w niektórych krajach przewiedziano adopcję biologicznego dziecka partnera.

Unijny sąd TSUE rozpatruje obecnie pytanie prejudycjalne od polskiego sądu administracyjnego, czy Polska powinna co najmniej uznawać związki jednopłciowe swych obywateli zawarte w innych państwach UE.

Chcesz skomentować nasze artykuły? Dołącz do nas na facebooku! >>