Wojna gospodarcza. Jak działają sankcje?
10 sierpnia 2022
Embargo na broń, zakaz podróżowania, blokada handlowa: karuzela sankcji kręci się coraz szybciej. Najnowszymi przykładami są zakazy eksportowe Chin wobec Tajwanu oraz szeroko zakrojone sankcje wobec Rosji po inwazji na Ukrainę.
Podczas gdy Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) ogranicza sankcje do 14 krajów, Unia Europejska ma na swojej liście 35 państw. USA karzą w ten sposób 38 krajów i organizacji.
Czy jednak ta alternatywa wobec konfliktu zbrojnego działa? Czy wykracza ona poza wysłanie sygnału politycznego? W swoim najnowszym raporcie dotyczącym pokoju Niemiecki Instytut Studiów Globalnych i Terenowych (Giga) wystawia mieszaną ocenę.
„Mniej niż połowa wszystkich sankcji kończy się pełnymi ustępstwami państw, których one dotyczą" – czytamy w analizie. „Wynika z tego jasno, że sankcje są ambiwalentnym instrumentem polityki pokojowej i podobnie jak interwencje wojskowe muszą być osadzone w ogólnej strategii politycznej, dyplomatycznej i gospodarczej".
Według Giga są jednak także „wyraźne sukcesy". Należy do nich zakończenie programu broni jądrowej Libii (sankcje w latach 1978-2006), działania antykorupcyjne wobec Bułgarii (2007-2009) oraz sankcje ONZ dotyczące wojny domowej na Wybrzeżu Kości Słoniowej (2003-2016). Za sukces uważa się również sankcje wobec apartheidu w RPA w latach 90. Z długiej listy krajów objętych sankcjami, z których większość znajduje się na globalnym Południu, DW wybrała sześć państw, aby przyjrzeć się efektom sankcji.
Turcja
UE nałożyła na Ankarę sankcje 14 października 2019 roku. Powodem są odwierty gazu we wschodniej części Morza Śródziemnego u wybrzeży Cypru. Sankcje obejmują zakazy podróżowania lub zamrożenie aktywów poszczególnych osób i firm zaangażowanych w wydobycie gazu.
Także USA objęły Turcję sankcjami od grudnia 2020 roku. Powodem był zakup sprzętu wojskowego od rosyjskiego państwowego eksportera broni Rosoboronexport. Ankara naruszyła w ten sposób sankcje wtórne USA, które zabraniają prowadzenia interesów z krajami objętymi sankcjami przez USA, np. z Rosją. Sankcje zaostrzyły kryzys gospodarczy w Turcji, ale nie doprowadziły jeszcze do ustąpienia prezydenta Recepa Tayyipa Erdogana.
Wenezuela
Wiele krajów nałożyło sankcje rodki karne na wenezuelski rząd prezydenta Nicolasa Maduro – przede wszystkim USA, Kanada, Meksyk, Panama i Szwajcaria.
USA utrzymują szerokie sankcje wobec rządu w Caracas od 2015 roku, a wobec państwowego koncernu naftowego PDVSA od 2019 roku. W świetle obecnego kryzysu energetycznego niektóre ograniczenia zostały złagodzone. Od listopada 2017 roku UE nakłada również środki restrykcyjne w odpowiedzi na łamanie praw człowieka i demokracji. Sankcje odizolowały Wenezuelę politycznie i doprowadziły do zwiększenia zależności tego kraju od Chin i Rosji. Dotąd nie udało się doprowadzić do pożądanej zmiany reżimu.
Kuba
Embargo handlowe wobec Kuby nałożone przez prezydenta USA Johna F. Kennedy'ego 3 lutego 1962 roku jest najdłużej trwającą sankcją w historii. Embargo miało doprowadzić do upadku Fidela Castro i reżimu komunistycznego.
Od 1992 roku Kuba co roku zgłasza na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ wniosek o potępienie i zniesienie amerykańskiego embarga handlowego. Tymczasem zdecydowana większość krajów opowiada się za jego zakończeniem, zwłaszcza kraje Ameryki Łacińskiej. UE zniosła swoje sankcje wobec Kuby w 2008 roku.
Po tym jak prezydent USA Donald Trump przywrócił sankcje złagodzone przez jego poprzednika Baracka Obamę, Joe Biden chce teraz ponownie osłabić amerykańskie restrykcje. Sankcje wzmocniły reżim w Hawanie, ponieważ mógł on obwiniać USA za wszystkie kryzysy.
Mali
Zachodnioafrykański kraj Mali jest objęty wieloma sankcjami: przez Radę Bezpieczeństwa ONZ (rezolucja z 5.09.2017 r.), przez Zachodnioafrykańską Wspólnotę Gospodarczą Ecowas, przez UE i USA.
Ze względu na powtarzające się naruszenia porozumienia o zawieszeniu broni, traktatu pokojowego z 2015 roku, działalność terrorystyczną, a także ataki na misję pokojową ONZ „MINUSMA" USA zdecydowały 26 lipca 2019 roku o nałożeniu dodatkowych sankcji na ten kraj.
Zachodnioafrykańska Wspólnota Gospodarcza Ecowas, która również nałożyła sankcje na Mali po przewrocie wojskowym w sierpniu 2020 roku, zniosła je 7 lipca br. Jako powód podano, że zapowiedź wyborów parlamentarnych w listopadzie 2023 roku i prezydenckich w 2024 roku spełniła podstawę do zniesienia sankcji.
Libia
Lista sankcji wobec Libii jest również długa. Po raz pierwszy Rada Bezpieczeństwa ONZ nałożyła serię ograniczeń w 1993 roku po zamachu bombowym na amerykański samolot pasażerski nad Lockerbie w Szkocji. Zostały one zniesione w 2003 roku po tym, jak ówczesna głowa państwa Muammar al-Kaddafi przyznał się do winy, a 270 rodzin ofiar otrzymało odszkodowania.
Podczas wojny domowej w 2011 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła pakiet sankcji, w tym strefę zakazu lotów. Zakaz eksportu ropy, który miał być zniesiony 30 lipca 2022 roku, został przedłużony do 30 października 2023 roku. UE nałożyła dodatkowe sankcje 21.09.2020 roku za łamanie praw człowieka i naruszanie embarga na broń. Działania te zakończyły się częściowym sukcesem, szczególnie uznaje się za sukces strefę zakazu lotów.
Iran
Żaden kraj nie jest objęty tak złożonym systemem sankcji jak Iran. Powodem jest nie tylko program jądrowy Iranu, ale także łamanie praw człowieka i wspieranie terroryzmu.
Sankcje ONZ wobec Iranu zostały zniesione w dwóch etapach. 16 stycznia 2016 r. po zakończeniu międzynarodowego programu jądrowego, a w październiku 2020 r. po zniesieniu embarga ONZ na broń. Jest to uznawane za dowód skuteczności sankcji.
UE dołączyła do ONZ, ale utrzymała niektóre sankcje ze względu na zarzuty dotyczące łamania praw człowieka i terroryzmu. USA – mimo złagodzenia sankcji – również utrzymują skomplikowany reżim sankcyjny.
Sankcje mają ogromne konsekwencje gospodarcze w Iranie. Po wizycie w tym kraju w maju tego roku wysłanniczka ONZ Alena Douhan wyraziła „wielkie zaniepokojenie" problemami humanitarnymi w tym kraju.