Nowo otwarta wystawa pt. „Zachować pamięć. Praca przymusowa i niewolnicza obywateli polskich na rzecz Trzeciej Rzeszy w latach 1939-1945” ma charakter historyczny. Nieprzypadkowo można ją oglądać w Monachium, gdzie mieściła się centrala NSDAP. Dziś w jej dawnej siedzibie znajduje się Centrum Dokumentacji Nazizmu (CDN), ukazujące historię nazistowskiej ideologii i niemieckie zbrodnie. – To niemal cud, że po tym niewyobrażalnym cierpieniu doszło do pojednania między Polską a Niemcami, współpracującymi ze sobą we wspólnotach takich, jak Unia Europejska – twierdzi dr Florian Roth z Rady Miasta Monachium. Projekt wystawy zrealizowano przy współpracy CDN i Konsulatu Generalnego RP w Monachium. – Praca przymusowa jest ciągle zbyt mało obecna w świadomości społecznej. Może właśnie dlatego, że była to zbrodnia, która rozegrała się na oczach wszystkich w latach 1940-1945 w Niemczech  – sądzi prof. Winfried Nerdinger, dyrektor CDN.

Dokumenty, fotografie i prywatne listy

Na powierzchni ponad 200 metrów kwadratowych pierwszego piętra monachijskiego ośrodka można obejrzeć zdjęcia, dokumenty, mapy i indywidualne historie jeńców wojennych oraz cywilnych robotników przymusowych. – Celem wystawy jest upamiętnienie losów tych, których zmuszano do ciężkiej pracy fizycznej we wszystkich sektorach niemieckiej gospodarki wojennej. Symbolicznie chcemy tym ludziom przywrócić utaconą wówczas godność – wyjaśnia Dariusz Pawłoś, przewodniczący Zarządu Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie.

Niemal trzy miliony kobiet, mężczyzn i dzieci zostało wypędzonych ze swoich domów i wywiezionych przez niemieckich okupantów na roboty do III Rzeszy. Pod koniec października 1939 r. generalny gubernator Hans Frank wprowadził obowiązek pracy dla całej ludności polskiej w wieku od 18 do 60 lat. Kilka miesięcy później, 8 marca 1940 r., szef niemieckiej policji Heinrich Himmler ogłosił dziesięć dekretów, dyskryminujących Polaków deportowanych do III Rzeszy.   

Wystawa prezentuje zasięg i rozmiar polityki niemieckiego okupanta wobec Polski oraz organizację pracy przymusowej. Fakty i dane liczbowe obrazują niemiecki terror oparty na aresztowaniach, egzekucjach i deportacjach. Poszczególne tablice dostarczają zwiedzającym szczegółowych informacji o niemieckich obozach, zagładzie Żydów, akcjach wysiedleńczych i germanizacji. Wśród dokumentów znajdują się m. in. zarządzenia i odezwy władz okupacyjnych, ogłoszenia o masowych egzekucjach, a także obwieszczenia i rozporządzenia. Uwagę odbiorcy przyciąga prywatna korespondencja ocalałych, w tym listy dzieci do rodziców, i tych, którzy nigdy nie powrócili do swoich domów. Udostępnione materiały archiwalne, fotografie oraz zapiski przybliżają tragedię pojedynczych osób i ich rodzin. Jednocześnie są dowodem na silny związek sfery duchowej i uczuciowej (obrona człowieczeństwa, miłość, religijność) z życiem człowieka – niezależnie od sytuacji ekstremalnych.

Odrębną część wystawy stanowi historia byłego obozu w Monachium-Neuaubing, w którym Niemcy internowali około tysiąca osób pracujących dla Kolejowego Zakładu Naprawczego Rzeszy (Reichsbahnausbesserungswerk, RAW). Obóz nie istniał w świadomości społecznej aż do 2012 r., gdy w ukraińskiej Jewmynce odszukano Iwana Honta, świadka tamtych czasów. Dzięki przeprowadzonej kwerendzie udało się nawiązać kontakt z kolejnymi byłymi więźniami. Ich biografie, przeprowadzone z nimi wywiady oraz inne dokumenty znajdą swoje miejsce na wystawie, która z inicjatywy CDN powstanie w następnych latach na terenie obozu w Neuaubing.

Wydarzenia towarzyszące ekspozycji

Uzupełnieniem tablic informacyjnych w Centrum są projekcje filmów, rozmowy ze świadkami historii (Bogdan Bartnikowski i Stanisław Zalewski) na temat życia codziennego robotników przymusowych, a także zwiedzanie byłego obozu w Monachium-Neuaubing. Prezentacji materiałów, pochodzących ze zbiorów własnych FPNP oraz prywatnej kolekcji byłych robotników przymusowych, towarzyszy również barwnie ilustrowany katalog. Wstęp jest bezpłatny.

Ekspozycja przygotowana została przez Fundację Polsko-Niemieckie Pojednanie oraz Centrum Dokumentacji Pracy Przymusowej Berlin-Schöneweide. Oglądać ją można w Centrum Dokumentacji Nazizmu w Monachium do 29 października 2017 roku.

Monika Skarżyńska, Monachium