د ۱۹۱۸ کال د نومبر په نهمه له غرمې مخکې د آلمان د وخت صدراعظم ماکس فون بادن اعلان وکړ: «امپراتور او پاچا تصمیم نیولی چې له تخت لاس په سر شي.»

څو ساعته وروسته، د آلمان د سوسیال دموکراټ ګوند سیاستوال، فلیپ شایدمان، په برلین کې د پارلمان ودانۍ په مخ کې جمهوریت اعلان کړ. له دې پېښې سره د لومړنۍ نړېوالې جګړې په وروستیو کې د آلمان امپراتوري پای ته ورسېده او په ټول آلمان کې د وایمار جمهوریت د بنسټ ستنې کېښودل شوې چې په ټول آلمان کې لومړنی دموکراټیک جمهوریت و.

د ۱۹۱۸م کال د نومبر په ۹مه د جمهوریت اعلانول یوازينۍ او وروستۍ پېښه نه وه چې د آلمان په تاریخ کې په دغه ورځ رامنځ ته شوه. تر دې مخکې د ۱۸۴۸ کال د نومبر په ۹مه شاهي ځواکونو د مارچ انقلاب د سرکوبولو په جریان کې رابرت بلوم چې د آلمان د پارلمان لومړنی سرتاسري استازی و، په ډزو وویشت. د ۱۹۲۳ کال د نومبر په ۹مه آدولف هټلر هڅه وکړه چې د کودتا په کولو، رایش حکومت ړنګ او پارلماني دیموکراسي له منځه یوسي. ۱۵ کاله وروسته د ۱۹۳۸ کال د نومبر په ۹مه، د (ماتو ښيښو شپې» په نوم د یو شورش په جریان کې نازي رژيم ډېر یهودیان ووژل، شکنجه یا تبعید کړل او د یهودیانو کنیسې او مغازې ېې تخریب کړې. تر هغه وروسته د ۱۹۸۹ کال د نومبر په ۹مه د برلین دېوال ونړول شو او د متحد آلمان له پاره لار هواره شوه.

دا چې ولې په آلمان کې مهمې تاریخي پېښې د نومبر په ۹مه رامنځ ته شوي دي، په ډېر احتمال سره یو تصادف و. خو د ماربورګ پوهنتون تاریخ پوه مارتین ګيلن نیتس، وايي چې ځينې دغه تاريخي بهیرونه داخلي تړاوونه هم لري. د بېلګې په توګه، د ۱۹۲۳ کال ناکامه کودتا چې هڅه ېې کوله په ۱۹۱۸ کال کې رامنځ ته شوی جمهوریت ړنګ کړي. هغه زیاتوي: «نازیانو تل د نومبر میاشتې د جنایتکارانو له اصطلاح استفاده کوله، په همدې اساس د کودتا له پاره په نومبر کې نيټه ټاکل طبيعي و.» خو دا چې ولې دقیقاً د نومبر ۹مه نېټه انتخاب شوه، په خپله یو تصادف و.

په مونش پوهنتون کې د تاریخ استاد او د معاصر تاریخ موسسې مشر، ایزابل هاینيمان، د دغو پېښو په منځ کې مشترکات ويني: «په دې ټولو کې، مسئله د حکومت پر شکل او د جوړښت د نوعیت پر سر مبارزه کې دی.»

هغه زیاتوي: «تل ېې په منځ کې د سیاسي تاوتریخوالي مسئله هم موجوده ده.»

ګيل نيتس ټینګار کوي چې دغه ټولې پېښې په اصل کې د تاوتریخوالو په ترسره کولو سره ندي رامنځ ته شوي. خو په کومو کې چې نازیانو نقش درلود، ښکاره تاوتریخوالی و، خو په ۱۹۱۸ کې د امپراتور ګوښه کېدل خو حتی برعکس د تاوتریخوالو د مخنيوي له پاره و. تاوتریخوالی بیا وروسته یوازې د اسپارتاکیستانو په شورش سره پراخ وشو.

د نومبر ۹مه همدارنګه ښيي هغو کسانو چې د آزادي له پاره مبارزه کړې، څومره تکلیفونه او ستونزې ېې زغملي دي.

په ورته وخت کې دغه تاریخ موږ له هغو جنایتونو سره هم مخامخ کوي چې پخوا په خپله آلمانیان ېې د خپلو هېوادوالو پر ضد مرتکب شوي دي. همدارنګه د دې نیکبختۍ یادښت کوي چې د آلمان د وېش مسئله پرته له کومې لويې وېنې تویدنې رامنځ ته شوه، که څه هم رهبري ېې د تاوتریخوالو پر انتخاب فکر کاوه.

په همدې دلیل، په کراتو وړاندیز شوی چې د نومبر ۹مه نېټه دې د اکتوبر د ۳مې (په ۱۹۹۰ کې د آلمان د اتحاد رسمي ورځ) پر ځای د آلمان د ملي ورځې په توګه انتخابه شي. خو هاینمن له دغه نظر سره مخالف دی. هغه وايي: «سمه ده چې دغه ورځ، رسمي عمومي رخصتي ده،» ځکه د دې خطر موجود دی چې د برلین دېوال د نړېدو یادښت، د يهود ضد یورشونو د قربانیانو یاد څنډې ته کړي.

یوه ښکاره او اغیزناکه بېلکه ېې د رابرت بلوم د خدای په امانۍ لیک دی چې له زندان څخه ېې خپلې مېرمنې ته لیکلی او په هغه کې ېې هغو شېبو ته چې جلادان ېې ورنژدې کېدل، اشاره کړې ده. رابرت بلوم د آلمانی سیاستمدار او د دیموکراسۍ مبارز وو چې د ۱۸۴۸ انقلاب کې ېې د خلکو د حقونو او ازادۍ له پاره مبارزه وکړه. هغه د فرانکفورت د ملي پارلمان د استازي په توګه پېژندل کېده. بلوم د ۱۸۴۸ کال د نومبر په ۹مه د سلطنتي ځواکونو له خوا ونيول شو او له عادلانه محکمې پرته اعدام شو. هغه د آزادۍ له پاره د مقاومت پر سمبول بدل شو.

سربېره پر دې، هغه خبرداری ورکوي چې دغه ورځ نه باید یوازې په ساده او تکراري رسمي مراسمو تبدیله شي. برعکس باید په کراتو او حتی په دردونکې توګه د هغې ورځې له پېښو سره مخ شو، له هغې جملې په هغه تريخ واقعیت سره چې د ۱۹۳۸ کال د نومبر په ګډوډيو کې د خلکو لویه برخه چوپه خوله پاته شول او شاوخوا لس سلنې یې د یهودانو په لوټولو او پر ضد ېې تاوتریخوالو کې فعال ګډون وکړ.

ګیل نیتس هم له دې سره مخالف دی چې د نومبر ۹مه دې رسماً د آلمان ملي ورځ ونومول شي. هغه وايي دغه ورځ «دوګونې څېره» لري: «که فرضاً د ۱۹۸۹ کال نومبر ۹مه د یورشونو شپو او د هیتلر په کودتا سره یاده کړو، بیا به هغه روښانه هیله او معنی چې د برلین دېوال نړېدل ېې لري، له لاسه ورکړو.»

له آرشیف څخه: