د پاکستان د بهرنیو چارو وزرات د نوامبر میاشتې په ۲۰مه په دغه هیواد کې د متحده ایالاتو شارژدافیر وربللی وو او د ټرمپ د ټویټر د پیغام په هکله یي ورته احتجاج کړی وو. د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت له لوري په یوه خپره شوې اعلاميه کې ویلي شوي دي چې دا د پاکستان له لوري استخباراتي همکاري وه چې د بن لادن د پټنځای معلومولو له پاره یي لومړي شواهد وړاندې کړل. دغه اعلامیه د ترمپ تر ټویټر پیغام وروسته خپره شوه چې پکښې د اسلام آباد له لوري له واشنګټن سره د نه همکارۍ طعنه ورکړل شوې وه.
ترمپ ویلي ول چې پاکستان د اسامه بن لادن او افغانستان په موضوع کې له متحده ایالاتو سره همکاري نه وه کړې. د ترمپ تر دغه ټویټ وروسته د پاکستان لومړي وزیر عمران خان د ترمپ نیوکې رد کړې او ویي ویل چې پاکستان د ترهګرۍ پر وړاندې جګړه کې ځاني او مالي قربانۍ ورکړي دي.
خو ځینې کړۍ په دې نظر دي چې پاکستان ځکه په دې وخت کې دغه اعتراف کړی دی چې پر دغه هیواد باندې فشار مخ پر زیاتیدو دی او ښایي حکومت له زیان سره مخامخ شي. د پاکستان یو پخوانی وزیر او سناتور میر حاصل بزنجو په دې آند دی چې ښایي په راتلونکو میاشتو کې پر پاکستان باندې فشار لا ډیر شي: «څه موده وړاندې چې د ترمپ لومړی ټویټ راڅرګند شو، نو ما هغه وخت ویلي ول چې دا باید جدي نیول شوی وای، خو حکومت د دې هڅه کوي چې وښيي چې د امریکا د فشار پرواه نه کوي او له دې کبله انديښمن هم نه دي.»
نوموړي په خپلو خبرو کې وړاندې ويلي دي چې د ده په آند حکومت د دغه فشار له کبله او د امریکا د ناراضایت له کبله اندیښمن دی: «زما په آند د آی ام اف (نړیوال وجهي صندوق) سره چې مذاکرات نه بریالي کیږي یو علت یي د امریکا نارضایتي او فشار دی.»
په اسلام آباد کې د پریسټن پوهنتون د نړیوالو اړیکو پروفیسر ډاکټر امان میمن، له حاصل بزنجو، سره هم نظره بریښي: «هیواد د سخت اقتصادي کړکیچ ښکار دی. موږ ته د آی ام اف، د مالي مرستې اړتیا ده او پر هغې تر ټولو زیات نفوذ امریکا لري. اسلام آباد محسوسوي که چیرې د نه همکارۍ دغه تصور ختم نه کړل شي نو پاکستان ښایي له سختو اقتصادي او پوځي ستونزو سره مخامخ شي. ښایي پر موږ بندیزونه ولګیږي. لومړی عمران خان سختې څرګندونې وکړې، خو وروسته بیا په دغه اعتراف سره اسلام آباد د خبرو اترو او همکاریو د دروازې د پرانیستو هڅه کړې ده.»
خو ځینې کړۍ بیا په دې نظر دي چې د پاکستان د سټبلشمنټ (واکمنه حکومتي دستګاه) او پنتاګون تر منځ تاریخي اړیکي دي. دواړه هیوادونه د سړې جګړې پر مهال متحدین وو. د پاکستان د پيپلز ګوند سیاستوال سناتور تاج حیدر وایي چې پاکستان یو ځل بیا له امریکا سره د اړیکو د ښه کیدو هڅه کوي: «دا تصور سم نه دی چې د پاکستان سټبلشمنټ او د امریکا اړیکي ختمیدی شي.»
خو کارپوه جنرال امجد شعیب په دې نظر دی چې د اسامه په هکله د معلوماتو په برخه کې پر همکارۍ اعتراف کومه نوې خبره نه ده: «د بهرنیو چارو وزارت به د لومړي ځل له پاره اعتراف کړی وي خو د پاکستان د پوځ مطبوعاتي څانګې پخوا دا خبره کړې ده او پخواني ولسمشر اوباما، هم د پاکستان پر همکاریو اعتراف کړی وو.» د نوموړي په خبره پاکستان د اسامه بن لادن د نزدې کس د تلیفونونو سجیل امریکایانو ته ورکړی وو او کله چې دغه کس «دوهم ځل بیا دغه سم کارت وکاروه، نو امريکايانو ته هغه ته په لاس رسي کې آساني رامنځ ته شوه.»
عبدالستار/ اسلام آباد
زموږ له آرشیف څخه:
د ترهګرۍ نړیوال شاخص، په رپوټ کې راغلي دي چې په پاکستان کې په تیر میلادي کال کې د ۲۰۱۳م کال په پرتله د ترهګرۍ په پيښو کې د وژل شوو کسانو شمیر ۵۹ سلنه لږ شوی. افغانستان تر عراق وروسته دوهم هیواد دی چي تر نورو اغېزمن شوی.
انځور: STR/AFP/Getty Imagesعراق د ترهګرۍ له کبله د اغیزمنو شوو هیوادونو په نوملړ کې له تیرو دریالسو کلونو راهیسې په سر کې ځای لري. د «ګلوبل تروریزم اندکس» په وینا په تیر میلادي کال کې په عراق کې د ترهګرۍ کابو درې زره پیښې رامنځ ته شوي چې په پایله کې یې نزدې لس زره کسان وژل شوي او ۱۳ زره ټپیان شوي دي. ترهگره ډله داعش د زیاتو پیښو مسئله بلل کیږي.
افغانستان د هغو هیوادونو په نوملړ کې چې ترهګرۍ تر ټولو زیات اغیزمن کړی، په دوهم ځای کې دی. په تیر میلادي کال کې په دغه هیواد کې په ۱۳۰۰ بریدونو کې تر۴۵۰۰ زیات انسانان وژل شوي او تر پنځو زرو زیات ټپیان شوي دي. د زیاتو پيښو پړه پر طالبانو ده.
له ترهګرۍ څخه د اغیزمنو شوو هیوادونو په نوملړ کې دریم ځای بیا نایجیریا خپل کړی. په دغه افریقایي هیواد کې د ۴۴۶ ترهګریزو حملو رپوټ ورکړل شوی دی، چې په پایله کې یې تر۱۸۰۰ زیات انسانان وژل شوي او شا او خوا زر تنه ټپیان دي. په ۲۰۱۴م کال کې د دغه ډول بریدونو په پایله کې د وژل شوو کسانو شمیر تر اووه نیم زرو کسانو زیات وو.
د ترهګرۍ د نړیوال شاخص د نوې رپوټ له مخې له کورنۍ جګړې سره لاس او ګریوان هیواد سوریه، له تروریزم څخه د اغیزمنو شوو هیوادونو په نوملړ کې څلورم ځای لري. په سوریه کې د ترهګریزو پیښو زيات مسئولیت ګوته داعش او النصره جبهې ته نیول کیږي. په ۲۰۱۶م کال کې په سوریه کې د ترهګرۍ د ۳۶۶ پيښو رپوټ ورکړل شوی چې په پایله کې یې ۲۱۰۰ تنه وژل شوي او تر۲۵۰۰ زیات ټپيان شوي ول.
پاکستان په دغه نوملړ کې پنځم ځای لري. په تیر میلادي کال کې په دغه هیواد کې په ۷۳۶ ترهګریزو پيښو۹۵۰ کسان وژل شوي او تر ۱۷۰۰ زیات ټپیان شوي ول. د ترهګرۍ د زیاتو پيښو مسئوليت پر تحریک طالبان پاکستان، د داعش د خراسان څانګه او لشکر جنګوي ډلې اچول کيږي. د رپوټ له مخې په پاکستان کې د ترهګرۍ په پيښو کې د وژل شوو کسانو شمیر د ۲۰۱۳م کال په پرتله ۵۹ سلنه لږ سوی دی.
یمن د جنګي ډلو او د حوثي یاغیانو پر ضد د سعودي عربستان په مشرۍ د پوځي ائتلاف پر هوایي بریدونو سربیره له ترهګریزو پيښو سره هم لاس او ګریوان دی. په ټوله کې د ترهګرۍ په ۳۶۶ پيښو کې کابو۶۵۰ کسان وژل شوي دي. په دغه هیواد کې پر نورو ډلو ټپلو سربیره د ترهګرې ډلې القاعدې د یوې څانګې موجودیت رپوټونه هم ورکول کیږي.
له ترهګرۍ څخه تر ټولو زیاتو اغیزمنو شوو لسو هیوادونو په ليست کې سومالیا پر اووم مقام دی، چیرې د الشباب په نوم تندلارې ډلي تر۹۰ سلني د زیاتو بریدونو مسئولیت پر غاړه اخیستی دی.
هند، هم په دغه نوملړ کې پر اتم مقام دی. په تیر میلادي کال کې په دغه هیواد کې تر۹۰۰ زیاتو ترهګريزو پيښو کې ۳۴۰ تنه وژل شوي او شپږ سوه نور ټپیان شوي دي. دغه شمیر د ۲۰۱۵م کال په پرتله اتلس سلنه زیات دی. زیاتې پيښې د هیواد په ختیځي څنډه کې شوې او د ترهګرۍ د زیاترو پيښو پړه ماویستي یاغیانو ته ورګرځي. په ۲۰۱۶م کال د لشکر طیبه په ترهګریزو بریدونو کې پنځه هندي اتباع وژل شوي دي.
ترکیه هغه هیواد دی چې د لومړي ځل له پاره د لسو اغیزمنو شوو هیوادونو په کتار کې شامل شوی او په نهم مقام کې دی. په تیر میلادي کال کې په ترکیه کې د ۳۶۴ ترهګریزو حملو کې۶۵۰ کسانو خپل ژوند له لاسه ورکړی او کابو ۲۳۰۰ کسان ټپیان شوي دي.
لیبیا د معمرالقذافي د واکمنۍ له ختمیدو راهیسې له ګډوډیو سره مخامخ دی او په وروستیو کې د ترهګرۍ له پیښو سره هم لاس او ګریوان دی. د دغه نړیوال شاخص د درجه بندۍ له مخې په تیر میلادي کال کې په دغه هیواد کې د ترهګرۍ ۳۳۳ پيښې شوي چې څه کم د څلورو سوو کسانو ژوند یې اخیستی دی. په لیبیا کې هم د ترهګرۍ د زیاتره پيښو مسئوليت په اصطلاح «اسلامي دولت» یا داعش ډلي باندي اچول کيږي.
