لس کاله تر مخه د ۲۰۱۱م کال د فيبرورۍ مياشتې په سر کې د يمن خلکو د جمهور رئيس علي عبدالله صالح د مطلق العنان رژيم پر ضد په مظاهرو پيل وکړ. تر دې يو کال وروسته نوموړي استفا وکړه. خو دا استفاد د آرامۍ باعث نه شوه. د حوثيانو او صالح د پلويانو ترمنځ جګړه د لا زيات تاوتريخوالي او ناآرمۍ سبب شوه.

په ۲۰۱۲م کال کې د عبدالله صالح تر استعفا وروسته حوثيانو د هيواد په شمال کې قيام وکړ. هغوی په لومړي سر کې خپلواکي غوښتله خو په جګړه کې تر پرمختګ وروسته يې د واک غوښتونکي شول. حوثي ياغيان چې ایران يې ملاتړ کوي، په څو ځلي له بشري حقونو څخه په سرغړونه هم تورن شوي دي. د روان ميلادي کال په سر کې امريکا متحده ایالاتو دا ډله د ترهګريز سازمان په توګه درجه بندي کړه.

آن کوچنيان هم د جګړې له ناخوالو خوندي نه دي. ډيرو یې ميندې او پلرونه له لاسه ورکړي او بې سرپرسته شوي دي. يوه ځانګړې برخه کې د حوثي ياغيانو له خوا د ماشوم عسکر په توګه کارول کيږي. ځوانان د راتلونکي له پاره هیڅ ليد لوری نه لري.

لوږه، بې وزلي او مهاجرت. په يمن کې جګړه يوه ستره انساني فاجعه ده. دې جګړې درې نيم میليونه کسان په خپل هيواد کې بې کوره کړي دي. څه نا څه دوه میليونه ماشومان له سختې خوارځواکۍ کړيږي. ۲۴ ميليونه يمني وګړي بشري مرستو ته اړتيا لري.

جګړې د يمن د پولي واحد ارزښت را کم کړی دی چې دا د بيو د لوړوالي سبب ګرځيدلی او پايلې یې بې وزلي او لوږه ده. د يمن د وګړو ستره برخه خپلې اړتياوې نه شي پوره کولی.

جګړې د يمن وګړي بشري مرستو ته اړ کړي دي. خو له سرحدونو څخه په ځانګړي توګه د سمندري سرحدونو څخه چې د ياغيانو په کنترول کې دي، تیريدل آسان کار نه دی. مرسته کوونکي ډېر په مشکل سره د اړتيا وړ شيان خلکو ته رسوي.

د يمن ښکلې پلازمينې صنعا ته د جګړې له کبله سخت زيان رسيدلی دی. په ۲۰۱۵م کال کې د سعودي عربستان په مشرۍ ائتلافي ځواکونو د يمن په رسميت پيژندل شوي حکومت په ملاتړ، پر صنعا هوايي بريدونه وکړل. دا چې صنعا د حوثي ياغيانو پوخ سنګر دی، نو پر دې ښار سخت بمبار وشو.

د يمن جګړه د ډېرو مرګونو باعث شوه. د ملګرو ملتونو د معلوماتو په حواله د يمن په جګړه کې تر اوسه ۲۳۰ زره کسان مړه شوي دي. له دوی نيمايي يې ملکيان دي چې د جګړې له کبله د رامنځته شوې بې وزلي او بدبختيو له کبله مړه شوي دي. په زرونه کسان د ښکيلو خواو ترمنځ د لاس په لاس جګړې قرباني شوي. په وژل شويو کې کابو ۲۰۰۰ ماشومان هم شامل دي.

د يمن جګړه لا دوام لري. په همدې حال کې د هيواد په ځينو سيمو کې اوس هم کرهنیزې ځمکې لا شته او کرل کيږي. دا سړی چې [ په انځور کې] د يمن په جنوب لويديځ کې د تعز په بازار کې هر شی چې په لاس ورځي، پلوري دلته د قات د پلورلو په حال کې ليدل کيږي. قات د يمن يو مشهور بوټی دی چې د مخدره موادو په توګه ترې استفاده کيږي.

يمن څو پيړۍ د هند او عربي نړۍ ترمنځ د مصالحو د تجارت مرکز وو. خو هندوستان ته د سمندري لارو تر کشف وروسته یې خپل دغه مهم تجارتي نقش له لاسه ورکړ. د يمن «جاده ادويه» يا د مصالحو جاده د يادګار په توګه پاتې ده. پاسنې انځور په ۲۰۲۰م کال کې د تعز په يوه دوکان کې اخيستل شوی دی.

جنګ پرته له ويجاړيو بل څه نه راوړي. خو د مطلقې ويرانۍ په منځ کې هم د ژوند نخښې پر ځای پاتې دي. د تعز ښار د لامبو دا حوض له جګړو په امان پاتې شوی. دلته اوس هم د پخوا په څير د وزګار وخت د تیرولو امګان شته او د خلکو له پاره د خوښۍ د يو څو شيبو د ترلاسه کول زمينه برابروي.

پر اسرائيل د حماس د ناڅاپي تروریستي بریدونو په دوام، دغه هیواد هم پر غزه هوايي بریدونه وکړل چې د حماس ډلي په کنترول کي ده. اروپايي ټولنه، امریکا متحده ايالات او ځيني نور هیوادونه حماس تروريستي ډله ګڼي. د اکتوبر پر نهمه دوشنبه د اسرائيل لومړي وزیر بنیامین نتانیاهو وویل: «کوم څه، چي به موږ په راتلونکو ورځو کي له خپلو دوښمنانو سره کوو د دوی د راتلونکو نسلونو له پاره به لکه زنګ داسي وي.»

د ملګرو ملتونو د بشري مرستو د همږغۍ دفتر(OCHA) په وینا نژدې ۸۰۰ تعمیرونه یومخ ویجاړي سوي دي او په سونو نور د اسرائيل په هوايي بریدونو کي تاواني سوي دي. راپورونه وايي، چي په سونو زره کسان اوبه نه لري.

د اسرائيل په هوايي بریدونو کي د غزې تراډي په شمال کي د جبالیه کډوالو پنډغالي له منځه تللي او ژغورونکي کوښښ کوي، چي پاته سوي ژوندي کسان وژغوري. هغه شمیرې چي د پنجشنبې په ورځ خپرې سوي دي، د دواړو لوریو قربانیان تر۲۵۰۰ زیات دي. لږ تر لږه ۱۲۰۰ اسرائيليان او ۱۳۰۰ فلسطینیان وژل سوي دي په زرهاوو کسان ټپیان دي.

مړي په یوه موټر کي وړل کیږي او یوه فلسطینۍ ښځه بوغاري وهي . په غزه کي د روغتیا مسؤلان وايي تر ۱۴۰ ډېر کوچنیان او ۱۰۰ ښځي وژل سوي دي.

فلسطینیان په یوه زاړه مني بس موټر کي د اسرائيل له انتقامي هوايي بریدونو څخه تښتي. د ملګرو ملتونو د یو راپور پربنسټ په غزه کي ۱۸۷ زره کسان بې ځایه سوي دي. ۱۳۷ زره کسانو د ملګرو ملتونو په ښوونځیو کي او ۴۰ زره په شخصي کورونو کي پنا اخیستې ده. امکان نه لري، چي د غزې تراډه دي یومخ پرېږدي. اسرائيل دغه سیمه محاصره کړې او د مصر لار يې هم تړلي دي.

د اسرائيل ځواکونه د غزې تراډي پر پوله ګزمه کوي. د حماس ډلي وسله والو د اکټوبر مياشتي پر اوومه پر پوله د اسرائيل درول سوی کټارې ماتي او دغه هیواد ته له ور اوښتلو سره یې عملیات شروع کړل، چي ډېری قربانیان يې ولسي وګړي ول. اسرائيل په ۱۹۹۴م کال کي د غزې پر پوله اغزن تار وغځاوه. په غزه کي د مصر سره پر پوله هم اغزن سیم درول سوی دی.

اسرائيل ۳۰۰ زره ریزرف ځواکونه چمتو کړي دي. د غزې اوسیدونکي ویره لري چي اسرائيل به مځکني عملیات شروع کړي. د غزې پولي ته د اسرائيل زغروال موټر او پوځي تجهیزات لېږل سوي او پولي ته څېرمه د اسرائيل ښارګوټي یومخ تش سوي دي.

جان ایګلنډ د ناروې د کډوالو د شورا (NRC) عمومي منشي له CNN سره په مرکه کي خبرداری ورکړ، چي په غزه کي یو انساني ناورین سترګي په لار دی. «د بېلګي په ډول که چیري په روغتونونو کي د برېښنا د نشتوالي او لوږي له لاسه کوچنیان ومري، دا به جنګي جنایتونه وشمېرل سی.»

یحیی له ۲۰۱۷م کال راهیسي په غزه کي د حماس تروریستي ډلي مشر دی. هغه پر اسرائيل د برید له طراحانو څخه ګڼل کیږي. سنوار، چي د کډوالو په پنډغالي کي لوی سوی دی، ویلي دي: «موږ دا غوره ګڼو، چي شهیدان سوو، د دې پرځای، چي تر ظلم او سپکتیا لاندي ومروو.»

د حماس ویاند خبري اژانسونو ته ویلي دي چي هر واري چي اسرائيل بیله خبرتیا پر غزه بمبار وکړي یو نیول سوی اسرائيلی به وژل کیږي. په داسي حال کي چی د اسرائيل د باندنیو چارو وزیر الی کوهن ګواښ وکړ چي دا ډول کړنی به هیڅ ونه بخښل سي. حماس پر اسرائيل باندی د برید پرمهال په لسهاوو اسرائيليان له ځان سره ژوندي بیولي دي.