د بخښنې نړیوال سازمان په برلین کې د خپل رپوټ د وړاندې کولو پر مهال وویل چې په دغه سرغړونو کې د کورونو چور کول، په خپلسري توګه د خلکو بندي کول، شکنجه او په اصطلاح د خلکو لادرکه کول شامل دي. عفرین هغه سیمه ده چې یو وخت یي زیاتره اوسیدونکي کردان ول.
د بخښنې د نړیوال سازمان په یوه څیړنه کې ویل شوي دي چې زیاتره تیري سوریایي وسله والو ډلو کړي دي. دغه ډلي ترکیې بیا منظمې او مجهزي کړي دي. زیاته شوې ده ځینې ملیشو ښوونځي اشغال کړي دي او په دې سره یي د زرونو ماشومانو د زده کړو مخه نیولې ده.
«تر اوسه په بشپړه توګه پاتې راغلې»
د ایمنسټي انټرنیشنل تحقیق کوونکي لاین ملوف، په انتقادي ډول ویلي دي: «د ترکیې پوځي عملیاتو او اشغال د عفرین د خلکو کړاو لا پسې سخت کړی دی، چې له کلونو راهیسې د خونړۍ کورنۍ جګړۍ له کبله رامنځ ته شوی وو.» د هغې په خبره ترکیه د اشغالوونکي قدرت په توګه د ملکي خلکو د هوسایني او د قانون او نظم د ساتلو مسوولیت پر غاړه لري. نوموړې محققې زیاته کړې ده: «تر اوسه د هغوی [ترکیې] امنیتي ځواکونه د دغه مکلفیت په برخه کې په بشپړه توګه پاتې راغلي دي.»
د ۲۰۱۸م کال په جنورۍ میاشت کې ترکیې له خپلو متحدو سوریایي ډلو ټپلو سره په ګډه د عفرین په سیمه کې د کردي جنګیالیو پر وړاندې عملیات پیل کړل. د څارونکي په وینا د سوریایي جنګیالیو په لیکو کې افراطي اسلامپال هم ول. په پسرلي کې ترکیې د عفرین کنترول په لاس کې واخیست. له دغې سیمې څخه په لسونو زره کسان وتښتیدل چې پکښې مذهبي لږکي هم شامل دي.
د ترکيې د حکومت چوپتیا
ترکیې پریکړه کړې ده چې په دغه سیمه کې پاته شي او په خپل هیواد کې میشت په زرونو مهاجر او همداشان د سوریې له دننه څخه ډیر کسان یي په دغه سیمه کې هستوګن کړي دي.
د ایمنسټي تحقیق کوونکي ملوف، خبرداری ورکړی دی چې ترکیه نه شي کولی له خپل دې مسئولیت څخه ځان خلاص کړي، څو سوریایي ملیشې د دې له پاره وکاروي چې «د دوی ناوړه» کارونه وکړي. د هغې په خبره ترکیه باید په سملاسي ډول د دغو ډلو سرغړونو ته د پای ټکی کښيږدي او مسئول کسان د قانون منګولو ته وسپاري.
د ایمنسټي انټرنیشنل د خپلو معلوماتو له مخې په می، جون او جولای میاشتو کې یې له ۳۲ کسانو سره مرکې کړي دي چې یو شمیر یي په عفرین کې اوسیدل او ځیني یې له هغه ځایه تښتیدلي ول. زیاته شوې ده چې له بشري حقونو څخه د سرغړونو په هکله تورونو ته د ترکیې حکومت د ایمنسټي انټرنیشنل پوښتنو ته کوم غبرګون نه دی ښوولی.
زموږ له آرشیف څخه:
د ترهګرۍ نړیوال شاخص، په رپوټ کې راغلي دي چې په پاکستان کې په تیر میلادي کال کې د ۲۰۱۳م کال په پرتله د ترهګرۍ په پيښو کې د وژل شوو کسانو شمیر ۵۹ سلنه لږ شوی. افغانستان تر عراق وروسته دوهم هیواد دی چي تر نورو اغېزمن شوی.
انځور: STR/AFP/Getty Imagesعراق د ترهګرۍ له کبله د اغیزمنو شوو هیوادونو په نوملړ کې له تیرو دریالسو کلونو راهیسې په سر کې ځای لري. د «ګلوبل تروریزم اندکس» په وینا په تیر میلادي کال کې په عراق کې د ترهګرۍ کابو درې زره پیښې رامنځ ته شوي چې په پایله کې یې نزدې لس زره کسان وژل شوي او ۱۳ زره ټپیان شوي دي. ترهگره ډله داعش د زیاتو پیښو مسئله بلل کیږي.
افغانستان د هغو هیوادونو په نوملړ کې چې ترهګرۍ تر ټولو زیات اغیزمن کړی، په دوهم ځای کې دی. په تیر میلادي کال کې په دغه هیواد کې په ۱۳۰۰ بریدونو کې تر۴۵۰۰ زیات انسانان وژل شوي او تر پنځو زرو زیات ټپیان شوي دي. د زیاتو پيښو پړه پر طالبانو ده.
له ترهګرۍ څخه د اغیزمنو شوو هیوادونو په نوملړ کې دریم ځای بیا نایجیریا خپل کړی. په دغه افریقایي هیواد کې د ۴۴۶ ترهګریزو حملو رپوټ ورکړل شوی دی، چې په پایله کې یې تر۱۸۰۰ زیات انسانان وژل شوي او شا او خوا زر تنه ټپیان دي. په ۲۰۱۴م کال کې د دغه ډول بریدونو په پایله کې د وژل شوو کسانو شمیر تر اووه نیم زرو کسانو زیات وو.
د ترهګرۍ د نړیوال شاخص د نوې رپوټ له مخې له کورنۍ جګړې سره لاس او ګریوان هیواد سوریه، له تروریزم څخه د اغیزمنو شوو هیوادونو په نوملړ کې څلورم ځای لري. په سوریه کې د ترهګریزو پیښو زيات مسئولیت ګوته داعش او النصره جبهې ته نیول کیږي. په ۲۰۱۶م کال کې په سوریه کې د ترهګرۍ د ۳۶۶ پيښو رپوټ ورکړل شوی چې په پایله کې یې ۲۱۰۰ تنه وژل شوي او تر۲۵۰۰ زیات ټپيان شوي ول.
پاکستان په دغه نوملړ کې پنځم ځای لري. په تیر میلادي کال کې په دغه هیواد کې په ۷۳۶ ترهګریزو پيښو۹۵۰ کسان وژل شوي او تر ۱۷۰۰ زیات ټپیان شوي ول. د ترهګرۍ د زیاتو پيښو مسئوليت پر تحریک طالبان پاکستان، د داعش د خراسان څانګه او لشکر جنګوي ډلې اچول کيږي. د رپوټ له مخې په پاکستان کې د ترهګرۍ په پيښو کې د وژل شوو کسانو شمیر د ۲۰۱۳م کال په پرتله ۵۹ سلنه لږ سوی دی.
یمن د جنګي ډلو او د حوثي یاغیانو پر ضد د سعودي عربستان په مشرۍ د پوځي ائتلاف پر هوایي بریدونو سربیره له ترهګریزو پيښو سره هم لاس او ګریوان دی. په ټوله کې د ترهګرۍ په ۳۶۶ پيښو کې کابو۶۵۰ کسان وژل شوي دي. په دغه هیواد کې پر نورو ډلو ټپلو سربیره د ترهګرې ډلې القاعدې د یوې څانګې موجودیت رپوټونه هم ورکول کیږي.
له ترهګرۍ څخه تر ټولو زیاتو اغیزمنو شوو لسو هیوادونو په ليست کې سومالیا پر اووم مقام دی، چیرې د الشباب په نوم تندلارې ډلي تر۹۰ سلني د زیاتو بریدونو مسئولیت پر غاړه اخیستی دی.
هند، هم په دغه نوملړ کې پر اتم مقام دی. په تیر میلادي کال کې په دغه هیواد کې تر۹۰۰ زیاتو ترهګريزو پيښو کې ۳۴۰ تنه وژل شوي او شپږ سوه نور ټپیان شوي دي. دغه شمیر د ۲۰۱۵م کال په پرتله اتلس سلنه زیات دی. زیاتې پيښې د هیواد په ختیځي څنډه کې شوې او د ترهګرۍ د زیاترو پيښو پړه ماویستي یاغیانو ته ورګرځي. په ۲۰۱۶م کال د لشکر طیبه په ترهګریزو بریدونو کې پنځه هندي اتباع وژل شوي دي.
ترکیه هغه هیواد دی چې د لومړي ځل له پاره د لسو اغیزمنو شوو هیوادونو په کتار کې شامل شوی او په نهم مقام کې دی. په تیر میلادي کال کې په ترکیه کې د ۳۶۴ ترهګریزو حملو کې۶۵۰ کسانو خپل ژوند له لاسه ورکړی او کابو ۲۳۰۰ کسان ټپیان شوي دي.
لیبیا د معمرالقذافي د واکمنۍ له ختمیدو راهیسې له ګډوډیو سره مخامخ دی او په وروستیو کې د ترهګرۍ له پیښو سره هم لاس او ګریوان دی. د دغه نړیوال شاخص د درجه بندۍ له مخې په تیر میلادي کال کې په دغه هیواد کې د ترهګرۍ ۳۳۳ پيښې شوي چې څه کم د څلورو سوو کسانو ژوند یې اخیستی دی. په لیبیا کې هم د ترهګرۍ د زیاتره پيښو مسئوليت په اصطلاح «اسلامي دولت» یا داعش ډلي باندي اچول کيږي.
