هرڅوک چي غواړی د عکس اخیستلو له پاره د آسترالیا د دغو زرغون رنگو بوټو او کبانو ترمنځ لامبو وکړي، نو ژر تر ژره دي لاس په کار سي. په اوسط ډول د هوا دوې درجې تودیدل، د هغو زرغون رنگ د په سپین اوښتو سبب کيدای سي او وروسته ښايي دغه بوټي له منځه ولاړ سي. له بلي خوا د کاربن دای اکساید د گاز د جذبیدو له امله د سمندرونو اوبه هم اسیدي کیږي چي وروسته به ښايي دغه ډول بوټي هم پکښي وده نه وکړي.

د «همکارۍ او اقتصادی ودي» سازمان خبرداری ورکوي چی د آلپ په غرونو کي د واورو اورښت په اوسط ډول مخ پر کمیدو دی. په تیره بیا په هغو سیمو کي چي کښته پرتې دي دغه ستونزه نوره هم ستره ده. له همدې کبله د بوټو شنه کیدل مخ پر لوړه روان دی او په دې ډول د کنگلونو د ويلي کېدو سبب گرځي.

د "ونیز" کښته ښار ښايي د سمندرونو د اوبو د سطحې د لوړیدو له امله ډوب سي او یا هم د سیلابونو له امله نور د اوسیدو له پاره مناسب نه سي. دا د ایټالیا لومړی ساحلي ښار نه دی چي له دغه ډول یوه سرنوشت سره مخامخ دی، بلکی نور ښارونه لکه نیویارک، بنکاک، هانکانگ، بمبی، سکندریه او امستردام هم له ورته خطر سره مخامخ دي.

د کنگلونو ویلي کیدل د دې سبب سوي چي د دوو وچو یعنی اروپا او آسیا تر منځ د اوبو یوه لار جوړه سي چي په نتیجه کي واټن را لنډ سي. په ۲۰۰۷م کال کي لا په دغه ځای کي د کښتۍ چلولو امکان نه ؤ. په اوس وخت کی دلته تفریحي بیړۍ په تگ راتگ کي دي.

که غواړی چي وچو سیمو ته سفر وکړئ، نو ژره تر ژره اقدام وکړئ. اقلیمي بدلونونه پرهغو حیواناتو چي د وچکالیو او اوبو د سطحې د لوړوالي پر وړاندي تر ډیره مقاومت کولای سي، خپله اغیزه لري. د وحشي حیواناتو نړیوال سازمان فیلان د دغه ډول تر خطر لاندي حیواناتو په ليست کي راوستلي دي.

د اوبو او هوا بدلون په کلیفورنیا کي د سختي وچکالۍ سبب سوی. په دغه ځای کي په وروستیو درو کلونو کي د تودوخي تر ټولو لوړه درجه ثبت سوې ده. دغه ډول بدلونونو په تیره بیا د بادام ونو ته سخت زیان اړولی دی. په برازیل کي د قهوې او په ویټنام کي د وریجو کروندې د له منځه تلو له گواښ سره مخامخ دي.

د نړيوالو ميراثونو د خونديتوب سازمان (یونسکو) پر خپله انترنت پاڼه د طبیعيت د ښایسته ځایونو عکسونه خپروي. خو که تودوخه د سانتي گراد درې درجې لوړه سي، له ۷۰۰ دا ډول طبیعي ځایونو څخه یې ۱۳۶ له خطر سره مخامخ کیږي. د ۱۹ پیړۍ تر نیمايي پوري نژدې۱۵۰ يخچالونه موجود وه، خو د ۲۰۱۰م کال په پیل کیدو سره له هغو څخه یوازي ۲۴پاته دي. اټکل کیږي چي تر ۲۰۳۱م کاله پوري به د هغو هیڅ ډول نخښه نه وي پاته.

د اوبو او هوا بدلون ستاسو پر کورونو هم اغیزه کوي. د Climat Central په نامه غیر دولتي سازمان اټکل کړی چي د ۲۱۰۰م کال په پیل سره به تقریباً ۱۵۰میلیونه کسان په داسي ځایونو کي ژوند وکړي چي د سختو سیلابونو له گواښ سره به مخامخ وي.

حتي که په اوسط ډول د مځکې کُره د صنعتي عصر د مخکي دورې په ډول، دوې درجې گرمه پاته سي، په سمندرونو کي د اوبو د سطحې د لوړالي سبب گرځي، په دې ډول ښايي د هغه په نتیجه کي د امستردام ښار تر اوبو لاندي سي. له بلي خوا که د کاربن دای اکساید د گازو خپریدل په اوسني اوسط سره ادامه پیدا کړي نو تر۲۱۰۰م کاله به د مځکې حرارت څلور درجې لوړ سي او په دې ډول به نیویارک تر اوبو لاندي سي.

د یوې نوې څیړنې پر بنسټ په راتلونکې کې به په الوتکه کې سفر کول د پخوا په پرتله لا زیات پریشانه کونکې وي. څیړنه ښیې چې په راتلونکې کې به په الوتکه کې د سفر پر مهال، د پخوا په پرتله ۱۵۰ واره زیات «ایئر ټربولینس» یا په فضاء کې د هوا د خلاء له امله جتکې یا ټکانونه زیات شي.

د الوتکو سربیره بحري بیړۍ به هم د نقل او حرکت پر مهال له ستونزو سره مخامخ کیږي. په ۱۹۱۲ م کال کې د ټایټانیک بیړۍ هم د واورو له یوې غونډۍ سره تر جنګیدو وروسته ډوبه شوې وه، خو تر هغې وروسته داسې کومه پيښه نه ده رامنځته وې. د موسمي بدلونو له امله په نږدې راتلونکې داسې پيښې یو وار بیا تکراریدلې شي.

څیړنې ښېې د ګلوبال تودوخې له امله به توپانونه، بادونه، ورښتونه او د آلماسک یا تندر د راولیدو پيښې ډیرې شي. د تندر د را ولیدو له امله په ځنګلونو کې د اور لګیدنې سربیره نور ډیر زیانونه هم رامنځته کیږي. خو د څیړنکو په حواله له دې امله پیدا کیدونکی نایتروجن اکساید ګاز، نړۍ له نورو زهرجنو ګازونو څخه محفوظ ساتي.

په نړۍ کې ستر عجائب موجود دي. د بیلګې په توګه په آئس لنډ کې د زرګونو کلونو راهیسې په یو وخت کې آتش فشان او په اصطلاح د واورې یخچالونه موجود دي. د نړیوال تودوخې درجې د لوړیدو له امله دغه واورې ویلي کیږي. پر ځمکې د هوا فشار هم کمیږي چې له امله یې په آتش فشانونو کې لاوا زیاتیږي. په راتلونکو کلونو کې به په نړیواله کچه آتش فشانونه ډیر لاوا رامنځته کړي چې له امله به یې د الوتکو پروازونه زیانمن شي.

موسمي بدلونونه زموږ پر مزاج هم ډیر تاثير کوي. د کارپوهانو په اند د نړیوال تودوخي درجې زیاتیدو له امله به انسانان ډیر ژر عصبي او غوسه کیږي او په تشدد کې به هم زیاتوالی رامنځته شي. د ټولنیزو چارو کارپوهان وایې چې په نړیواله کچه مخ پر زیاتیدونکې غوسه او عصبانیت به د وسله والو شخړو شکل ځانته غوره کړي.

د سائنس پوهانو په خبره د نړیوال تودوخې درجې د زیاتیدو له امله به ورښتونه، د سیندونو تغیان او سیلابونه ډیر شي چې دغه خړې اوبه به د سمندر د اوبو رنګ هم خړ او تیاره کړي. د څیړونکو په خبره دغه عوامل اوس ورو ورو ښکاره کیږي.

که تاسې مخ پر ډیریدونکي غوسې یا قهر پریشانه کړي نه یاست، ډول ډول الرجي یا حساسیت به تاسې هرو مرو پریشانه کړي. که یو څوک د پسرلي په موسم کې الرجي لري، نو وروسته تر دې کیدای شي دا الرجي په هر موسم کې رامنځته شي.

په هره اندازه چې نړیواله تودوخه زیاتیږي په هم هغه اندازه د حیواناتو قد او جسامت وړیږي، البته په تدریجي شکل سره. ۵۰ میلیونه کلونه مخکې د ځمکې پر مخ د موجودو حیواناتو سائز یا جسامت د اوس په پرتله لوې وو. خو په نړیواله کچه د تودوخي درجې د لوړیدو له امله د دوی د جسامت د کوچني کیدو لړۍ هم په پرله پسې ډول جاري ده.

په دښتو کې به هم ګلان شته شي، دا کومه شاعرانه خبره نه، بلکې د موسیمي بدلونو یوه بیلګه ده. کارپوهان وایې چې اقلیمي بدلونونه به په راتلونکي کې پر دښتو او صحراو هم خپلې اغیزې ولري او دغه دښتې به هم واښه شنه کړي او ګلان به په کښې غوړیږي.

شاید تاسې باور ونه کړي خو د ځمکې پر مخ میږیان هم ډیر مهم نقش لوبوي. البته موسمي بدلونونه د دغو کوچنیو مخلوقاتو په مزاج او عادتونو کې هم بدلون رامنځته کوي. یوه نوې څیړنه ښیې چې میږیان د حرارت درجې په لږ لوړیدو سره خپل عادتونه بدلوي او د تودوخې د یوې مناسبې درجې تر وخته پورې تر ځمکې لاندې پاتې کیږي.