د موټي په شکل جوړ دا عضلات په دقيقه کې کابو ۷۰ ځله ځان ټولوي او په دې توگه په ورځ کې تر۱۰ زره ليتره پورې وينه بدن ته پمپوي. دا کار ټول عمر کوي. د اړتيا په صورت کې، د مثال په توگه کله چې انسان سپورت کوي، زړه یې د نورمال حالت په پرتله بدن ته پنځه وارې زياته وينه ليږدوي.

په اصل کې زموږ زړه له دوو پمپونو جوړ شوی. ځکه د وينې دوه جريانونه لرو. د زړه ښی خونه يا برخه وينه سږو ته پمپوي چې هلته وينه آکسيجن اخلي. په عين وخت کې د زړه کيڼه برخه په هماغه اندازه وينه بدن ته ليږدوي. دا ساده کار نه دی.

زړه که پر دوو برخو وویشو نو هر نيمه برخه يې په اصطلاح يوه حويلې يا مخکې برخه او يوه خونه یا کوټه لري. وينه يوازې يوه اړخ ته بهيدلای شي ځکه د زړه د مخکې برخو او همدا راز د کوټو ترمنځ والوونه موجود دي.

زړه هم يوازې يوه عضله ده خو يوه ډېره ځانګړې. دا د پښو او لاسونو عضلو ته ورته ده، ځکه دا عضله هم ځان ډېره په چټکۍ او ډير زور سره ټولولی شي. خو د زړه عضلات ډيرې قوي دي او نه ستړي کيږي.

که تاسو چيري کوښښ هم وکړئ چې د زړه درزيدا مو ودروئ، دا کار شونی نه دی ځکه زړه د عصبونو له لارې نه کنتروليږي، بلکې يو ځانگړی لارښود لري. د زړه په مخکې برخه يا حويلې کې د سينوس غوټو په نامه د حجراتو يو گروپ پروت دی چې په منظم ډول د کوچنيو برقي ټکانونو په ورکړې سره زړه دې ته اړ کوي چې ډېر په چټکۍ سره خپل کار وکړي او ځان راټول کړي.

کله چې زړه له خپل منظم رېتمه ووځي، د مثال په توگه د Ventricular fibrillation يا د زړه د خونو د بې نظمه کيدو پر وخت نو د زړه عضلات شخ پاتيږي او بدن ته د وينې دوران نه ترسره کيږي. يوه ټکان ورکونکې آله defibrillator بيا دغه خطري حالت له منځه وړي تر څو زړه بیرته په خپل نورمال رېتم کې کار پيل کړي.

کله چې د يوه ناروغ د زړه ضربان کم يا سست وي نو يو مصنوعي ضربان جوړونکی ورسره مرسته کولای شي. دا آله بريښايي موجونه جوړوي او د زړه عضلاتو ته يې ليږدوي. ياده آله په لومړي ځل په ۱۹۵۸م کال کې يوه ناروغ ته ولگول شوه. اوسنۍ آلې په اوسط ډول اته کاله کار ورکوي.

کله چې د زړه د عملياتو اړتيا پېښه شي نو ډاکتران بايد د لږ وخت له پاره زړه ودروي او د وينې دوران بند کړي. دا په اصل کې مرگ دی. خو په ۵۰ مه لسيزه کې ساينس پوهانو دا مشکل حل کړ: دوی د زړه او سږو يو ماشين جوړ کړ. دغه آله د يو څه وخت له پاره د زړه او سږو کار کوي. يعني وينې ته آکسيجن ورکوي او بدن ته یې انتقالوي.

عصري طب د دې زمینه برابره کړې چې د سينې د څيرې کولو پرته د زړه عمليات او يا نورې معاينې ترسره شي. په دې موخه ډاکتران Cardiac Catheter يا يو نری پلاستکي پايپ د ورانه، څنگلې او يا مړوند له لارې لومړی رگ ته او بيا زړه ته تېروي.

کله چې د زړه يو وال خراب شي او يا وسوليږي نو بايد بدل شي. ډاکتران یې يا خو بيالوژيکي بديل لټوي او يا ميخانيکي د اوسپني جوړ والونه استعمالوي. خو اوس داسې پلاسيتکي والونه هم جوړ شوي دي چې کتيږي او په آسانۍ سره د رگ له لارې په زړه کې نصبيدلی شي. يعني د زړه د پرانيستلو اړتيا نه وي.

کله چې د وینې يو شريان تنگ شوی وي، ډاکتران بيا په دغه رگ کې کاتيتر نه شي داخلولی او د رگ دغه تنگه برخه د يوې پوقانې په وسيله پراخوي. دا چې بيا وروسته دغه رگ بيرته راتنگ نه شي، يو کوچني اوسپنیز جال چې «ستېنت» ورته ويل کيږي (په انځور کې) د رگ د تکيه کولو له پاره هلته ږدي.

په لومړي ځل په ۱۹۶۷م کال کې د زړه د بدلولو عمليات ترسره شول چې دا هغه وخت يوه لويه خبره وه. خو اوس يوه عادي چاره گرځيدلې ده: هر کال ډاکتران په زرونه داسې عمليات کوي او د هغو انسانانو زړونه چې تر مړينې وروسته یې د زړه د هديه کولو وصيت کړي وي، نورو انسانانو ته انتفاليږي. خو د نوي زړه خاوند بايد ټول عمر درمل وکاروي څو یې بدن دغه پردې غړی ومني.

د زړه بسپنه ډيره کمه ده. کله چې د يوه انسان زړه سم کار نه کوي د مثال په توگه د زړه د عضلاتو د کمروزۍ له وجې نو کيدای شي له زړه په مصنوعي توگه مرسته وشي. يعني د انسان خپل ناروغ زړه په بدن کې پاته وي خو يو پمپ چې د عمليات له لارې ورته لگول شوی وي، یې تقويه کوي. د دې پمپ بيتري او د کنترول آله د بدن څخه دباندې وي.

د يوه مصنوعي زړه جوړول چې په مکمله توگه د انسان د زړه بديل وي، د څيړونکو ارمان دی. داسې يوه آله چې د تارونو او پايپونو پرته په زړه کې نصب شي او په کلونو کار وکړي. تر اوسه د داسې زړه څو نمونې جوړې شوي دي.

سکته په مغز کي ناڅاپه د غير معمولي ويني جريان دی. په مغز يا غاړه کي د ويني د نري رگ په بنديو يا چاودلو سره مغز ته کافي وينه نه رسيږي چي په دې سره نو د مغز د سلولونو معاليت متوقف کيږي. په يوه سريع اقدام سره کيدای سي د سکتې مخنيوی وسي.

د سکتې تر ټولو روښانه علايم: په ليد او ويلو کي خنډ، د نه اورېدو او فلجېدو احساس، د سر سخت درد له سرڅرخۍ سره. چا چي سکته کړې وي نه بايد څه وڅښي او نه هم دارو وخوري. چي بې هوښه سي بايد آرام په بغل څملول سي. د امکان په صورت کي بايد ژر تر ژره بايد لومړنۍ مرستي پيل سي چي تنفس يې سم سي.

سکته تر ټولو مخکي د مخ پر بڼه ښکاري. هغه څوک چي سکته يې کړې وي ورته وواياست چي وخاندي. که يې سکته کړې وي، د صورت عضلات يې کمزوري کيږي او په کږه خوله خاندي.

هغه چا چي سکته کړې وي کولای نه سي چي خپل لاسونه راپورته کړي او ورغوي وښيي.

که يو څوک ونه کولای سي چي يوه جمله درسته تکرار کړي، احتمالاً به يې د ويلو سيستم زيانمن سوی وي. که هغه بندي بندي خبري کوي او کلمات سم نسي بيانولای بايد ژر تر ژره ډاکتر ته ورسول سي.

که د يو چا په والدينو کي يوه يې سکته لرلې وي، نو ډير خطر يې سته چي اولاد ته يې هم پيدا سي. په سکته کي سن هم مهم دی. تر ۵۰کلنۍ لوړو خلکو کي د سکتې خطر دوه برابره ډيريږي. جنسيت هم مهم دی. تر ښځو ډېر نارينه له سکتې سره مخامخ کیږي.

د کارپوهانو په نظر د سکتې د پيښو مخنيوی کيدای سي. تر ټولو خراب شی چي د سکتې خطر زياتوي د فشار زياتېدل دي. نور عوامل يې: سگريټ څکول، د شکري او ډيري وازگي لرلو ناروغي. ډير وزن او د ډيرو مشروباتو څښاک هم د سکتې خطر زياتوي.