د آلمان پوځ ته د اسرائيلو جوړ بې پيلوټه الوتکي ورکول کيږي، خو په دغو الوتکو کي د وسلو نصبولو موضوع لا نه ده حل سوې. پر دغه موضوع په آلمان کي تاوده بحثونه ادامه لري.
هيرون ټي پي ډوله جنګي ډرونانځور: Jose Ruiz/dpa/picture alliance
اعلان
په راتلونکو مياشتو کي به د آلمان پوځ ته پنځه بې پيلوټه الوتکي وسپارل سي. د اسرائيل د ايرو سپېس شرکت دغه ډرون الوتکي تر۳۰ ساعتونو پوري په يوه پرواز کي د مځکي څارنه کولای سي. دغه الوتکي له يوه مخفي مرکز څخه کنټروليدای سي. د دغو الوتکو په هکله ويل کيږي چي په خراب موسم کي يې هم پر کار منفي اثر نه کيږي او دا چي پر مځکه له روانو موټرو، کورونو او انسانانو دقيق انځورونه اخيستلای سي.
د آلمان پوځ غواړي چي پر يادو اسرائيلي ډرون الوتکو ژر تر ژره وسلې هم نصب کړل سي. د آلمان پوځ په دې آند دی چي د وسلو لرلو په صورت کي به دغه بې پيلوټه الوتکي د جنګي ماموريت پر وخت د بريد جوګه وي.
پر دغو ټي پي ډرونز الوتکو باندي د ځانگړو توغنديو د نصبولو او رانيولو اجازه بايد د آلمان له پارلمان څخه واخيستل سي. د آلمان د دفاع وزارت په پارلمان کي د رايه اچونې له پاره اړونده مسوده چمتو کړې ده او اوس د پارلمان د اجازې په تمه دي.
په ائتلافي حکومت کي تذبذب
د انگلا مېرکل په مشرتوب ائتلافي حکومت کي سوسيال ديموکرات ګوند ترمخه پر بې پيلوټه الوتکو د وسلو نصبولو په هکله د ملاتړ اشاره کړې وه. خو اوس ورسره توافق نه لري. د دغه ګوند يو سياستوال نوربېرټ والټر وايي چي په دې هکله په پارلمان کي بحث کولو ته اړتيا سته.
دغه سياستوال ويلي دي چي د ملکي پوځيانو د ژوند او د کمپيوتري جوای سټېک په مرسته د چا د وژلو تر منځ ډېر لږ فرق دی. په آلمان کي د دغه هيواد پوځ ته ملکي پوځ هم ويل کيږي. د هغه د دغي وينا پر وړاندي په ځينو سياسي ګوندونو کي غبرګونونه رابرسېره سوي دي.
سوسيال ديموکرات ګوند په دغه موضوع کي د خپل نظر د ملاتړ له پاره له نورو ګوندونو سره په تماس کي دی. د آلمان په پارلمان کي د زرغون ګوند استازو ويلي دي چي پر دغه موضوع لا ښکاره دريځ نسته خو بالاخره بايد يا د دغه وړانديز ښکاره مخالفت يا ملاتړ وسي.
د واکمن ګوند اندېښنه
د ائتلافي حکومت غړي مسيحي ديموکرات او سوسيال دموکرات ګوندونو په روانه مياشت پر دغه موضوع څو ځله خبري کړي دي. د آلمان د دفاع وزارت په دغه مذاکراتي عمل کي پوځيان، د نړيوال قوانينو او دفاعي چارو کارپوهان هم رابللي ول.
په دغو غونډو کي دعوت سوو ټولو اړخونو خپل نظرونه څرګند کړل. د آلمان پوځ په افغانستان او مالي کي د خپلو ماموريتونو پر وخت له هېرون ټي پي ډوله بې پيلوټه الوتکو څخه کار اخيستی دی. خو د دغو بې پيلوټه الوتکو نوي او لا پرمختللي ماډلونه لا تر اوسه له اسرائيلو څخه آلمان ته نه دي رسېدلي. په عيني کال کي تجارتي الوتکي جوړونکي نړيوال شرکت ائيربس هم د وسله لرونکو بې پیلوټه الوتکو پر جوړولو خپلو کارونو ته ادامه ورکړې ده. ائيربس کمپنۍ د «يورو ډرون» په نوم پروژې باندي کار کوي.
د آلمان د عسکرو د بهتره ساتنې په مقصد
کارپوهان په دې نظر دي چي په توغنديو سنبال بې پيلوټه الوتکي په جنګي ماموريتونو کي د حمل او نقل پر وخت د پوځيانو ښه ساتنه کولای سي. د بې پيلوټه الوتکو د نشتون په صورت کي د مرستي له پاره جنګي الوتکي طلب کيږي چي د هغوی په رسېدو کي په کافي اندازه وخت ضايع کيږي.
د مېرکل په ګوند کي د دفاعي چارو د پاليسۍ وياند، هېننګ اوټې ويلي دي چي په وسلو سنبال بې پيلوټه الوتکي د عسکرو مناسبه ساتنه کوي او دا چي دمګړی بريتانيا او فرانسه هم دا ډول بې پيلوټه الوتکي لري.
د سوسيال ديموکرات ګوند سياستوال، آنډرې ويوسټنر ويلي دي چي وسله لرونکي ډرون الوتکي د پوځيانو بهتره محافظت کولای سي خو ورباندي د نصبو وسلو د استعمال اصول وضع کول يې هم په لوړه اندازه مهم او ضروري دي.
ک.ه.؛ا.ف./ا.ا./ن.ز.
پر ورته موضوع زموږ له آرشيف څخه يو انځوريز راپور:
د نړۍ پرمختللي بې پيلوټه الوتکي و پيژنۍ
تر ۲۰۰۷م کاله پوري يوازي امريکا داسي الوتکي لرلې چي له ليري کنتروليږي او بمونه هم وِ غورځوي. خو اوس تر ۳۰ زيات هيوادونه له دغي تکنالوژۍ څخه کار اخلي. انځورونه يې دلته کتلای سئ.
انځور: AP Photo/picture alliance
بې پيلوټه الوتکي هم په اکتشافي او هم په عملياتي ماموريت کي کارېدلای سي. دغه الوتکي هسک پرواز کوي او ډېر وخت په هوا کي پاتېدلای سي.
انځور: Liz Wolter/US Navy/picture alliance
Northrop Grumman X-47
د «بې» لړۍ دغه الوتکه چي رادار يې نسي پيژندلای په ۲۰۱۱م کال کي د امريکا د سمندري ځواکونو په اختيار کي ورکړل سوه. دغه الوتکه ۱۱متره اوږده او درې متره لوړه ده. دغه الوتکه ۱۲ زره متره لوړه الوتلای سي او د ۲۰۴۵ کيلوگرامه وسلې د انتقال وړتيا لري.
انځور: AP Photo/picture alliance
CH-5
د سي آچ پنځه لړۍ دغه بې پيلوټه الوتکه د امریکا تر «MQ-9-Reaper» پاته نه ده. دغه الوتکه کولای سي ۶۰ ساعته په هوا کي پاته سي او ۲۴ راکټه لري. د دغو الوتکو نوی ماډل به ۱۲۰ ساعته په هوا کي د پاتېدو توان ولري او۱۰ زره کيلومتره واټن به وهلای سي.
انځور: Shan He/dpa/picture alliance
General Atomics MQ-1
دغه بې پيلوټه الوتکه چي «MQ1» نوميږي له ۱۹۹۵م کال څخه تر ۲۰۱۸م کاله پوري د امريکا د پوځ تر ټولو مهمه اکتشافي الوتکي بلل کېدلې. له دغو الوتکو څخه په افغانستان کي ډېر کار اخيستل سوی دی.
انځور: picture-alliance/dpa/T. Lopez
General Atomics MQ-9
دغه «MQ-9» ډول بې پيلوټه لوتکي په ۲۰۰۷م کال کي د امريکا پوځ په اختيار کي ورکړل سولې. دغه لوتکه کولای سي ۲۷ ساعته په هوا کي پاته سي او ۱۳۶۱ کيلوگرامه مهمات انتقال کړي.
انځور: Reuters/J. Smith
RQ-4 Global Hawk
د امريکا د پوځ دغه بې پيلوټه الوتکه چي «4-RQ» ياديږي ۴۰ ساعته په هوا کي د پاتېدو توان لري او له ۲۰ کيلومترۍ ارتفاع څخه د معلوماتو راټولولو توان لري.
انځور: Imago/US Air Force
Heron
د اسرائيلو د هرون په نوم بې پيلوټه الوتکه د آلمان، هند، آستراليا، فرانسې، برازيل، ترکيې، کاناډا، امريکا او ويتنام د پوځونو په اختيار کي دي. له دغو الوتکو څخه د ليري واټن عملیاتو له پاره کار اخيستل کيږي. ځکه دغه الوتکه په ۱۰ کيلومتره ارتفا سره د ۳۰ ساعتونو پرواز توان لري.
انځور: Imago Images/StockTrek Images/O. Zidon
IAI Harop
د هاروپ په نوم انتحاري بې پيلوټه الوتکو په برخه کي د اسرائيلو فضايي سنايع په نړۍ کي خپل ځای پیدا کړی دی. دغه الوتکه زر کيلومتره واټن ۶ ساعته پرواز او ۲۳ کيلوگرامو چاودېدونکو موادو د انتقال وړتيا لري.
انځور: Getty Images/AFP/E. Piermont
Northrop Grumman MQ-8
د امريکا متحده ايالاتو دغه څرخۍ بې پيلوټه لوتکه په عمودي ډول د ناستي او پرواز وړتيا لري. د «بې» لړۍ دغه الوتکه په ټانک ضد او هوا څخه مځکي ته راکټونو باندي سمبال ده. دغه شان ۳۰ الوتکي د امريکا د پوځ په اختيار کي ورکړل سوي دي.
انځور: US Navy/picture alliance
Bayraktar TB2
ترکيه هم په وروستيو کلونو کي د بې پيلوټه الوتکو په يوه قدرت بدله سوې ده. د دغه هيواد د «سلجوق بايراکدار» په نوم شرکت دغه بې پيلوټه الوتکي جوړوي.
انځور: Murat Cetinmuhurdar/Turkish Presidency/handout/picture alliance / AA
TAI Anka
ترکيې دغه راز د «آنکا» په نوم گړندۍ بې پيلوټکه الوتکي هم جوړي کړي دي. دغه الوتکي ۲۶ ساعته په هوا کي د پاتيدو او ۲۰۰ کيلوگرامه مهماتو د انتقال توان لري. خو دغه الوتکي تر ۲۰۰ کيلومترۍ پوري عمليات کولای سي.
انځور: TAI
شاهد ۱۲۹
ايران هم د بې پيلوټه الوتکو په جوړولو پيل کړی دی، چي په دې کي د ابابيل، مهاجر، شاهد، شاهد ۱۲۹، اس ۱۱۲۰، فطرس، رعد، شاهد ۱۲۳ او کمان ۱۲ نومونه د يادولو وړ دي. شاهد ۱۲۹ (په انځور کي) له ۲۰۱۳م کال راهيسي توليديږي چي ۲زره کيلومتره واټن وهي او د ټانک ضد څلور راکټونه لېږدوي.
روسيې ويلي دي چي تر ۲۰۲۴م کاله پوري به د خپل پوځ په اختيار کي داسي بې پيلوټه الوتکي ورکړي چي وکولای سي ۲ ټنه مهمات انتقال، په ساعت کي ۱۰۰۰ کيلومتره واټن ووهلای سي او د عملیاتو ساحه يې تر ۶۰۰۰ کيلومترو پوري ورسيږي.
