د افغانستان د بیا رغاوني د څارني امریکایي ادارې یا «سیگار» له خوا په نوي وړاندي شوي رپوټ کې راغلي دي چې افغان حکومت په سختۍ سره تر نیمایي پر زیات هیواد کنترول لري، د امنیتي ځواکونو شمیر مخ پر کمیدو دی او د مخدره موادو تولید مخ پر زیاتیدو دی په داسې حال کې چې د هغه د له منځه وړلو کچه هم راټیټه شوې ده.
په رپوټ کې چې کوم یوازینی مثبت ټکی ویل شوی دی هغه دا دی چې د تدارکاتو په برخه کې په فساد کې د پام وړ کمښت راغلی دی. رپوټ زیاتوي چې افغان ولسمشر محمد اشرف غني په ۲۰۱۴م کال کې واک ته تر رسیدو وروسته په ټول هیواد کي د فساد پر ضد پراخه کمپاین پيل کړی دی.
د افغانستان د بيارغاوني د څارني د عمومي مشر جان سپکو دفتر په خپل ۲۶۹ مخیز رپوټ کې دې ته اشاره کړې ده چې د وروستۍ ربع رپوټ د دونلد ترمپ د دورې لومړی رپوټ دی. رپوټ زیاتوي چې دا د نوي حکومت له پاره یو ښه فرصت دی چې له ۲۰۰۲م کال راهیسې په افغانستان کې د واشنگټن د ۱۱۷ میلیارده ډالرو پانگوني په هکله يو ليد ولري.
جان سپکو پخپل دغه رپوټ کې ویلي دي چې د ۱۵ کلونو او د میلیونو ډالرو تر لگښت وروسته هم «د افغانستان بیا رغاونه کمزورې او نا مکمله ده.»
په رپوټ کي راغلي: «افغان امنیتي ځواکونه د یاغیانو د پرمختگ د مخنیوي له پاره د بسپنه ورکوونکي هیوادونو د ملاتړ ادامې او پر دې سربیره څارنې او د متحدو ایالاتو د پوځ محدود تخنیکي ملاتړ ته اړتیا لري.»
سیگار په خپل دغه رپوټ کې ویلي دي چې د افغان امنیتي ځواکونو شمیر مخ پر ځوړه دی او یاغیان تر پخوا پر ډیرو سیمو کنترول یا نفوذ لري. په دغه رپوټ کې د «ایشیا فاونډېشن» یوې سروې ته هم اشاره شوې ده چې پکښې راغلی دي چې زیاتره افغانان په دې باور دي چې هیواد یې پر سم لور نه دی روان.
رپوټ زیاتوي چې د دفاع وزارت ویاند دولت وزیري، وویل چې د امنیتي ځواکونو پر وړاندي بریدونو کې ډیروالی راغلی دی خو په دې هکله یې کوم پرتلیز ارقام وړاندې نه کړل.
خو دولت وزیري د سیگار، هغه رپوټ رد کړ چې پکښې د تیر کال د نوامبر له ۱۵ نیټې څخه د متحدو ایالاتو د پوځ د ارزونې له مخې ادعا شوې وه د ۴۰۷ ولسواليو پر ۵۲،۷ سلنه سيمه حکومت کنترول یا نفوذ لاره. دغه رپوټ ته په اشارې سره سیگار ویلي ول چې دغه څه د افغان حکومت له لوري د سیمو له لاسه وتل ښيي چې تر مخه یې پر ۶۳،۴ سلنه خاوره کنترول لاره.
دغه رپوټ ته دولت وزیري په خپل غبرگون کې ویلي ول چې «افغان حکومت د افغانستان پر ۳۴ ولایتونو کنترول لري.»
پر دې سربیره د سیگار په رپوټ کې راغلي دي چې په افغانستان کې د مخدره موادو تولید کې زیاتوالی راغلی دي. د دغه رپوټ له مخې په ۲۰۱۶م کال کې د تیر کال پر پرتله د تریاکو په تولید کې ۴۳ سلنه ډیروالی راغلی دی. په رپوټ کې اټکل شوی دی چې په ۲۰۱۶م کال کې افغان بزگرانو له کوکنارو څخه شا او خوا ۴۸۰۰ ټنه ترياک راټول کړي دي.
نور مطالب:
د افغانستان ۱۲ کلنه کرونولوژي
په افغانستان کي د طالبانو رژيم تر ړنگېدو وروسته نزدې ۴۰ هيوادونو د دغه هيواد په بيا رغاونه کي ونډه لرله. خو په دغه هيواد کي د طالبانو دوباره فعاليتونو په دغه هيواد کي پرمختگ تر پوښتني لاندي راوستی دی.
انځور: picture-alliance/dpa
۲۰۰۱ کال سپتمبر ۱۱: د نيويارک پر تجارتي مرکز بريدونه
د ۲۰۰۱ کال د سپتامبر پر ۱۱مه نېټه د القاعدې د ترهگري شبکې غړو څلور مسافر وړونکي الوتکي وتښتولې. د دغو الوتکو دوې يې په نيويارک کي د نړيوال سوداگريز مرکز له دنگو ودانيو سره وجنګول سوې او دريمه الوتکه د دغه هيواد د دفاع وزارت په ودانۍ ور ننوتله. څلورمه الوتکه پر لاري ولوېده. په يادو بريدونو کي د امريکايي چارواکو په خبره نزدې ۳۰۰۰ انسانان ووژل سول. د دغو بريدونو پايلي تر افغانستان پوري ورسېدې.
انځور: picture-alliance/dpa
۲۰۰۱ کال نوامبر۱۳: نظامي عمليات
د امريکا د ولسمشر بوش ادارې د اکتوبر پر ۷مه نېټه د افغانستان پر ضد پوځي عمليات پېل کړل. يادي ادارې شک درلود چي پر امريکا د بريدونو مسئول کس اسامه بن لادن په افغانستان کي پټ دی. امريکا په افغانستان کي د طالبانو حکومت ړنګ کړ او د القاعدې د له منځه وړلو هڅي يې پېل کړې. د ۲۰۰۱ کال د نوامبر پر ۱۳مه نېټه کابل هم ونيول سو. وسله وال طالبانو د افغانستان او پاکستان و سرحدي سيمو ته پرشا سول.
انځور: picture-alliance/dpa
۲۰۰۱ کال نوامبر ۲۷: د بون لومړی کنفرانس
د طالبانو رژيم تر نسکورېدو وروسته د ۲۰۰۱ کال په پای کي د آلمان د بون ښار په پېټرسبېرګ هوټل کي د افغانستان لومړی کنفرانس جوړ سو. د ملګرو ملتونو له خوا په جوړ سوي کنفرانس کي د افغانستان د څلورو قومونو استازو ونډه واخيستله. طالبانو په دغه کنفرانس کي ګډون ونه کړ. د دسمبر پر ۵ نېټه راغلو استازو د حامد کرزي په مشرۍ د انتقالي حکومت پر جوړولو موافقه وکړه.
انځور: Getty Images
۲۰۰۱ کال دسمبر۲۲: د آلمان د ماموريت اجازه
د دسمبر پر ۲۲ نېټه د آلمان پارلمان په لوی اکثريت سره د دې په حق کي رايي واچولې چي پوځ دي يې د ملګرو ملتونو د ماموريت په ترڅ کي د افغانستان په سوله ساتي ماموريت کي برخه واخلي. د نړيوال سوله ساتي ځواک ISAF دنده د امنيت ساتنه او په بيا رغونه کي د افغان حکومت مرسته کول وټاکل سوه.
انځور: picture-alliance/dpa
۲۰۰۱ کال د مارچ ۶: لومړي عسکر ووژل سول
د ۲۰۰۲ کال د مارچ مياشتي پر ۶مه نېټه په افغانستان کي د راکټ د زړې مرمۍ د شنډولو پر وخت د آلمان لومړی عسکر ووژل سو. تر هغه وروسته نوري پښي رامنځ ته سوې: د ۲۰۰۳ کال د جون مياشتي پر۷مه څلور آلماني عسکر هغه وخت په کابل کي ووژل سول، چي ورباندي ځانمرګی بريد وسو. په دغه پېښه کي ۲۹ نور آلماني عسکر ژوبل هم سول. دا لومړی وار وو چي آلماني عسکر د ځانمرګي بريد قربانيان سول.
انځور: picture-alliance/dpa
۲۰۰۴ کال فبروري ۲۶: د افغانستان نوی اساسي قانون
د طالبانو رژيم تر نسکورېدو تقريباً دوه کاله وروسته افغان حکومت نوی او ديموکرات اساسي قانون تصويب کړ. د دې له پاره د رابلل سوي لويي جرګې ۵۰۲ ګډونوالو د «افغانستان د اسلامي جمهوريت» له پاره د ولسمشرۍ نظام او اساسي قانون وټاکه. د دغه اساسي قانون له مخي په تر سره سوو ټاکنو کي حامد کرزی د ۲۰۰۴ کال د اکتوبر مياشتي پر ۹ نېټه د ټاکنو تر ګټلو وروسته د افغانستان ولسمشر وټاکل سو.
انځور: picture alliance/AP Photo
۲۰۰۴ کال مارچ ۳۱: د برلين کنفرانس
د افغانستان له پاره د آلمان په پلازمېنه برلين جوړ سوي کنفرانس کي نړيوالو د افغانستان د بيا رغوني له پاره د ۸،۲ ميلياردو ډالرو مرستو ژمنه وکړه. آلمان په دې ترڅ کي د ۸۰ ميليونو يورو د مرستو ژمنه وکړه. د دغه کنفرانس مرکزي موضوعات له مخدره موادو سره مبارزه او ايساف عسکرو د شمېر زياتول ول.
انځور: picture alliance/AP Photo
۲۰۰۶ کال د جنورۍ ۳۱: د لندن کنفرانس
د افغانستان له پاره د لندن په کنفرانس کي نړيوالو د پنځه کلن پلان له پاره د ۱۰،۵ ميلياردو ډالرو د ورکولو ژمنه وکړه. په دغه کانفرانس کي پر دې ټينګار وسو چي افغانستان بايد کرار کرار پر خپلو پښو ودرول سي. خو د امنيت خرابه وضعه د دې باعث سوه چي تر دغه وروسته د افغانستان پر موضوع نور کنفرانسونه هم داير سول.
انځور: picture-alliance/dpa/dpaweb
۲۰۰۹ کال د سپتمبر۴: د کندوز هوايي بريد
د آلماني پوځ صاحب منصب جيورج کلاين د تيلو پر هغو دوو ټانکرانو باندي د هوايي بريد امر ورکړ، چي طالبانو تښتولي ول. د کندوز ښار ته نژدې په دغه پېښه کي تقريباً ۱۰۰ انسانان ووژل سول چي اکثريت يې ولسي خلک ول. د دوهمي نړيوالې جګړې راوروسته دا د آلماني پوځ تر ټولو خونړی بريد وو. دغه بريد په آلمان کي د ننه د سختو نيوکو او د هغه وخت د دفاع د وزير فرانڅ جوزېف يُنګ د استعفی سبب سو.
انځور: picture-alliance/dpa
۲۰۱۰ کال می ۳۱: د آلمان د ولسمشر استعفا
آلماني ولسمشر هورست کيوهلر، په افغانستان کي د آلماني عسکرو تر لېدني وروسته و آلمان ته د پرواز پر وخت يوه شخړيزه مرکه ورکړه. هغه په افغانستان کي د آلماني پوځ د ماموريت موضوع د آلمان د اقتصادي لېوالتياوو له ساتني سره پرتله کړه. دغي مرکې په آلمان کي سخت بحثونه راوپارول چي په ترڅ کي يې د آلمان ولسمشر له خپلي دندې څخه استعفا وکړه.
انځور: picture-alliance/dpa
۲۰۱۰ کال جولای ۱۹: د کابل سرمشريزه
د شمالي اتلانتيک تړون ناټو د بهرنيو چارو وزيرانو په لومړي وار په ۲۰۱۰ کال په کابل کي غونډه وکړه. له خرابي امنيتي وضعي سره سره په دغه غونډه کي وويل سول چي تر ۲۰۱۴ کال پوري دي د افغانستان ټوله امنيتي مسئوليت په خپله افغانانو ته وسپارل سي او بهرني ځواکونه دي له افغانستان څخه ووځي چي وروسته بيا په لزبون کي په په دې اړه د ناټو په غونډه کي پريکړه وسوه.
انځور: picture-alliance/dpa
د ۲۰۱۰ کال د سپتمبر ۱۸: پارلماني ټاکني
د ۲۰۱۰ کال د سپتمبر پر ۱۸مه نېټه په افغانستان کي پارلماني ټاکني تر سره سوې. د رايه اچوني پر وخت په بېلابېلو بريدونو کي ۲۲ انسانان ووژل سول. نړيوالو څارونکو په دغو ټاکنو کي د په لوړه کچه درغليو شکايت وکړ.
انځور: picture alliance/dpa
۲۰۱۱ کال می ۲: د بن لادن وژل کېدل
د امريکا متحده ايالتونو د سمندري ځواک ځانګړي پوځيان د ۲۰۱۱ کال د می مياشتي پر ۲ مه نېټه د پاکستان په ایبټ آباد کي پر يوه کور باندي يرغل وکړ. په دغه عملياتو کي د القاعدې مشر اسامه بن لادن ووژل سو. ولسمشر باراک اوباما له خپلو نژدې همکارانو سره په ګډه دغه عمليات له واشنګټن څخه په ژوندۍ توګه د ويډيو له لاري تعقيبول. د امريکا په کوڅو کي په زرونو انسانانو د بن لادن د وژل کېدو په تړاو خوشحالۍ وکړې.
انځور: The White House/Pete Souza/Getty Images
۲۰۱۱ کال ډسمبر ۵: د بون دوهم کنفرانس
د ۲۰۱۱ کال د ډسمبر مياشتي پر ۵ مه نېټه د آلمان په بون کي تر لسو کالو وروسته د افغانستان دوهم کنفرانس جوړ سو. د دولتونو او حکومتونو مشرانو په دغه کنفرانس کي پر دې تفاهم وکړ چي تر ۲۰۲۴ کال پوري به له افغانستان سره اقتصادي مرستي کوي. ولسمشر کرزي په بدل کي مکلفيت پر غاړه واخيست چي افغانستان به پر خپلو پښو دريږي او د اداري فساد پر ضد به مبارزه کيږي، څو افغانستان په يوه باثباته ډيموکراسۍ بدل سي.
انځور: Getty Images
۲۰۱۲ کال می ۱۶: دوه اړخيز تړون
د آلمان لومړۍ وزيره انګېلا مېرکل او افغان ولسمشر حامد کرزي د ۲۰۱۲ کال د می مياشتي پر ۱۶مه نېټه د دواړو هيوادونو تر منځ د ګډ کار تړون لاسليک کړ. د آلمان حکومت په دې شرط د نورو اقتصادي مرستو ژومنه وکړه چي افغان حکومت به اصلاحات راولي. په بدل کي ولسمشر حامد کرزي ځان په قانوني دولتدارۍ او د بشر د حقونو په خوندي کولو مکلف کړ.
انځور: dapd
۲۰۱۳ کال جون ۱۸: د مسئوليت انتقال
ولسمشر حامد کرزي اعلان وکړ چي په ټول افغانستان کي به د امنيت مسئوليت افغانان پر غاړه اخلي. کرزي وويل چي د افغانستان ټولي هغي ولسوالۍ چي د ناټو عسکرو له خوا يې امنيت ساتل کېدی، و افغان چارواکو ته سپارل کيږي. د هغه په وينا په راتلونکو مياشتو کي به نړيوال ځواکونه ټول ولايتونه و افغان چارواکو ته وسپاري. په کابل کي يو ځانمرګي بريد د کرزي دغه اعلان تر سيوري لاندي راوست.
انځور: picture-alliance/dpa
۲۰۱۳ کال د اگست۲۱: د پوليسو د مرکز سپارل
د آلمان د بهرنيو چارو وزارت مرستيال کلاوس ديتر فريتشه او په افغانستان کي د آلمان سفير اوليور اوڅا، د ۲۰۱۳ کال د اګست مياشتي پر ۲۱مه نېټه د کندوز د پولیسو مرکز د افغانستان د کورنيو چارو وزارت ته وسپاری. په دې سره د آلمان له خوا په کندوز کي د افغان پوليسو د روزني ماموريت هم بشپړه سو. آلمان د ۲۰۱۰ کال راهيسي په دغه مرکز کي ۴۶۰۰ افغان پوليس وروزل.
انځور: picture alliance/dpa
۲۰۱۳ کال اکتوبر ۶: د آلماني عسکرو وتل
د آلمان د هغه وخت د دفاع وزير توماس ديميزېر او د آلمان د بهرنيو چارو وزير ګيدو وېسټروېله، په کندوز کي د آلماني پوځ مقر و افغان چارواکو ته وسپاری. په افغانستان کي د آلماني پوځ تر ټولو دوهم ستر دغه مقر به په راتلونکې کي د افغان ملي اردو او ملي پوليسو له خوا کارول کيږي. په دې توګه سره پسله لسو کلنو څخه په افغانستان کي د آلماني پوځ ماوريت په رسمي توګه پای ته رسيږي.
انځور: Reuters
په۲۰۱۴ کال کي له افغانستانه د قواوو وتل
په دغه کال له افغانستان څخه د ټولو خارجي ځواکونو وتل پېليږي. خو نړيواله ټولنه به تر دې وروسته په افغانستان کي د بيا رغاوني له پاره د خپلو ميلياردونو ډالرو مرستو ته دوام ورکړي.