د اټومي انرژۍ نړیوال آژانس مشر د ایران پر اټومي تاسیساتو د اسرائیل د احتمالي غچ اخیستونکو عملیاتو په اړه اندېښنه ښودلې ده. د دغه آژانس مشر رافایل ګروسي د دوشنبې (د اپریل ۱۵ نېټه) په ماښام په نیویارک کې خبریالانو ته وویل چې ایران د یکشنبې په ورځ د امنیتي اندېښنو له کبله خپل اټومي تاسیسات رخصت کړي ول.
د هغه په وینا ایران د سه شنبې په ورځ خپل اټومي تاسیسات بیرته پرانیستل او د امنیتي وضعیت تر ارزونې وروسته د نړیوال اژانس مفتشینو خپل فعالیت پیل کړی دی. هغه زیاته کړه چې دغې یوې ورځنۍ وقفې یې پر کار کوم اغیز نه ده کړې.
ګروسي د ایران پر اټومي تاسیساتو د اسرائیل د احتمالي برید په اړه د پوښتنې په ځواب کې وویل: «موږ تل دې احتمال ته اندېښمن یو» نوموړي له همدې امله پر اسرائیل له زغم څخه د کار اخیستنې غږ وکړ.
د اټومي انرژۍ نړیوال آژانس په منظم ډول د «نطنز» په څیر د ایران د یورانیمو د غني کولو له تاسیساتو څخه لیدنه کوي. ایران په پرله پسې ډول ادعا کړې ده چې اټومي پروګرامونه یي د سوله ایزو اهدافو له پاره دي، خو لوېدیځ هیوادونه دغه ادعا ردوي او پر ایران تور لګوي چې اټومي وسلو ته د لاسرسي هڅه کوي.
د اسرائیل چارواکو ویلي دي چې دغه هیواد به د ایران توغندیز او د بې پيلوټه الوتکو برید بې ځوابه نه پریږدي او د اسرائیل جنګي کابینې هم د دوشنبې په ورځ د خپلې غونډې په پای کې په «نږدې راتلونکي کې ترسره کیدونکي برید» په اړه تصمیم نیولی دی.
اوس د نړۍ کوم هیواد څومره اټومي وسلې لري؟
د سپيري د تازه رپوټ په حواله، اوس په نړۍ کې د اټومي وسلو شمیر کم شوی دی، خو د اټومې وسلو درلودونکي هیوادونه خپل اټومي بمونه لا عصري او وژونکي کوي. دا چې کوم هیواد څومره اټومي بمونه لري، په انځوريز رپوټ کې يې ولولئ! انځور: Getty Images/AFP/J. Samad د سپيرې رپوټ وايي چې اوس مهال روسيه د نړۍ په سطحه تر ټولو ډيرې يعنې ۶۳۷۵ اټومې وسلې لري. روسيې اوس مهال ۱۵۷۰ اټومې وسلې نصب کړې هم دي. پخواني شوروي اتحاد د لومړي ځل له پاره ۱۹۴۹م کال کي اټومې آزموينه کړې وه. په ۲۰۱۵م کې روسيې ۸۰۰۰ اټومې وسلې درولودلې. سپرې دا هم ويلی دی چې روسیه او امريکا نوې او قیمتي اټومې وسلې تولیدوي.
انځور: Getty Images/AFP/M. Anotonov د سپيري په حواله، امريکا اوس مهال ۵۸۰۰ اټومې وسلې لري چې ۱۷۵۰ يې نصب کړل شوي هم دي. امريکا په لومړي ځل په ۱۹۴۵م کال کې خپله اټومي آزموينه وکړه چې يو څه موده وروسته يې د جاپان پر هيروشيما او ناګاساکي ښارونو اټومې بمونه استعمال کړل. د ترمپ اداره اوس د اټومي وسلو پر عصری کولو کار کوي. امريکا د ۲۰۱۹م کال راهیسې د اتومي وسلو د ذخیرو په اړه د معلوماتو خپرول درولي دي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/C. Riedel اټکل کيږي چې چين اوس مهال ۳۲۰ اټومي بمونه لري او د سيپرې رپوټ په حواله چین هم اوسمهال د خپلو اټومي وسلو سيستم پر لا عصري کولو کار کوي. چين د آسيا تر ټولو بډای هيواد دی او د نړۍ په سطحه تر ټولو ستر پوځ لري. خو پوځي واقعي وړتيا په اړه يې او دا چې څومره نصب کړې اټومې وسلي لرې، معلومات نشته. چين خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په کال ۱۹۶۴ کې کړې وه.
انځور: picture alliance/Xinhua/L. Bin د اروپا په سطحه تر ټولو ډيره اټومې وسله فرانسه لري. شمیر يې ۲۹۰ ښودل شوی دی چې له ډلې څخه يې ۲۸۰ يې نصب کړل شوي دي. فرانسې په ۱۹۶۰م کال کې د اټومي وسلو جوړولو تکنالوژي ته لاسرسی پيدا کړ. سيپرې وايي چې فرانسه اوس هم تر يوه حده پورې د خپلو اټومي وسلو په اړه معلومات خپروي.
انځور: picture-alliance/dpa/J.-L. Brunet بريتانيا خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په ۱۹۵۲م کال کې ترسره کړه. بريټانيا چې د امریکا متحده ايالاتو نژدې دوست هیواد دی، په ۲۱۵ شمیر کې اټومې وسلې لري چې ۱۲۰ يې نصب کړل شوي دي. دغه هیواد ويلي دی چې د خپلو اټومي وسلو زیرمه يې لږ کړې او ۱۸۰ ته يې راښکته کړې ده.
انځور: picture-alliance/dpa/Poa/British Ministry of Defence/T. Mcdonal د پاکستان د اټومي وسلو شمیر ۱۶۰ ته رسیږي. د سيپري په حواله، وروسته له هغې چې پاکستان په ۱۹۹۸م کال کې اټومي بم جوړ کړ، دغه هیواد او هند د مختلفو اټومي وسلو تولید ته زور ورکړ. د پاکستان او هندوستان په حواله د دوی د اټومي وسلي يوازې د دفاعی مقصدونو له پاره دي. دغه دوه هیوادونه چې ښه مناسبات نه لري، د چارو کارپوهان وايي که تر منځ يې جګړه ونښلی نو په اټومي جګړه هم بدلیدلای شي.
انځور: picture-alliance/AP هندوستان د ۱۵۰ اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په ۱۹۷۴م کال کي او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې وکړه. هند ژمنه کړې چې له چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو پر لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه کوي. پاکستان او هند د خپلو توغندیزو آزموينو په اړه معلومات خپروي، خو د اټومي وسلو په اړه يې ډير لږ معلومات خپاره کوي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/M. Swarup هندوستان تر ۱۱۰ پورې اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په کال ۱۹۷۴ او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې ترسره کړې ده. دغه هیواد ژمن دی چې چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو د لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه ترسره کوي.
انځور: Reuters اسرائيل چې د ۱۹۴۸ تر ۱۹۷۳ کال پورې يې درې ځله له عربي هیوادونو سره جګړې کړې دي، د اټومي وسلو شمير يې ۹۰ ته رسیږي. اسرائيل د خپل سیاست له مخې اوس هم د خپلو اټومي پروګرامونو په اړه هيڅ معلومات نه خپروي.
انځور: Reuters/M. Kahana شمالی کوریا له ۳۰ نه نيولې تر ۴۰ پورې اټومي وسلې لرې. تیر کال د امريکا ولسمشر دونالد ترمپ او د شمالي کوريا رهبر کيم جونګ وليدل. تر دغې ليدنې وروسته شمالي کوريا د خپلو توغندويزو او اټومي آزموينو د درولو اعلان وکړ. که څه هم د شمالي کوريا اصلي ستونزه له سويلي کوریا سره ده، خو بیا هم لويديځ د دغه هيواد له اټومي پروګرام څخه انديښنه لري.
انځور: picture-alliance/dpa/AP Photo/KCNA/Korea News Service د ملګرو ملتونو له خوا پر لګول شوو تحریمونو سربیره، شمالي کوريا په ۲۰۰۶م کال کې د اټومي وسلو یوه آزموینه ترسره کړې وه.
انځور: Reuters
پنتاګون: امریکا له ایران سره جګړه نه غواړي په همدې حال کې د امریکا دفاع وزیر د دوشنبې په ورځ په منځني ختیځ او اروپا کې له خپلو یو شمیر سیالانو سره په تلیفوني خبرو کې له اسرائیل څخه د امریکا پر ملاتړ او د نظامي شخړې د پراخیدو د مخنیوي په خاطر پر سیمه ایز ثبات ټینګار کړی دی.
د پنتاګون په وینا لويد استین د بحرین له ولیعهد او لومړي وزیر، د اسرائیل له لومړي وزیر او د المان او قطر هیوادونو له دفاع وزیرانو سره په تلیفوني خبرو کې د ایران د بریدونو په غندلو سره واضحه کړې ده چې امریکا له ایران سره نظامي جګړه نه غواړي.
د رویټرز د رپوټ پر بنسټ د پنتاګون یوه ویاند وویل: «دا چې اسرائیل له ایران څخه د غچ اخیستنې تصمیم نیسي او که نه، دا موضوع په اسرائیل پورې ارتباط نیسي»
د چین او ایران د بهرنیو چارو وزیرانو خبرې بل لور ته د چین د بهرنیو چارو وزیر د ایران د بهرنیو چارو وزیر ته په تلیفوني خبرو کې ویلي دي چې دغه هیواد په دمشق کې د ایران پر قونسلګرۍ برید په «پریکړنده ډول» غندي او هغه د نړیوالو قوانیو جدي سرغړونه او د نه منلو وړ بولي.
مخکې تر دې روسیې په دمشق کې د ایران پر قونسلګرۍ اسرائیل ته د منسوب هوایي برید د غندلو په اړه د امنیت شورا ته یوه اعلامیه وړاندې کړې وه، خو امریکا، فرانسې او بریتانيا له دې اعلامیې سره مخالفت وکړ. په دې برید کې د سپاه پاسداران د یوه لوړپوړي چارواکي په ګډون د دغو ځواکونو اووه غړي ووژل شول.
آژانسونه: ش.ن/ ن.ز
له ایران سره د اټومي تړون فسخه په څه معنی ده؟This browser does not support the video element.