د بندیانو آزادول د سولې پر لور ګام، که سیاسي معامله ده؟
۱۳۹۸ آبان ۲۱, سهشنبه
افغان حکومت وایي د انس حقاني په ګډون د طالبانو څو غړي له زندانه آزادوي. د طالبانو دا غړي د امریکايي پوهنتون د هغو استادانو په بدل کې خوشې کیږي چې له طالبانو سره بندیان دي. خو دا گام به له سولې سره مرسته وکړي؟
اعلان
د افغانستان ولسمشر محمد اشرف غني نن سه شنبه (د ۲۰۱۹م کال د نوامبر میاشتې ۱۲) په یوه ټلویزوني وینا کې ومنله چې د بګرام له زندانه د طالبانو درې غړي آزادوي. په دې کسانو کې د مولوي جلال الدین حقاني زوی انس حقاني، چې د حقاني شبکې له جګپوړو مشرانو څخه دی هم شامل دی. د حاجي مالي خان او عبدالرشید په نومونو دوه نور طالب بندیان هم له بنده خوشې کیږي.
ولسمشر غني وویل: «له نړېوالو شریکانو په ځانګړې توګه امریکا متحده ایالاتو سره په مشوره او سولې ته د رسیدو په موخه له طالبانو سره د مخامخ مذاکراتو زمینې برابرولو په خاطر مو پریکړه وکړه چې دغه طالب زندانیان چې له څه مودې راهیسې د افغان دولت تر نظارت لاندې د بګرام په توقیف خونه کې بندیان وو، له بنده خوشې کړو.»
ښاغلي غني زیاته کړه چې په وار وار یې په هېواد کې پر یوې باعزته او تلپاتې سوله ټینګار کړی چې د ده پر وینا د دغسې سولې له پاره باید یو تریخ قیمت هم ورکړو. خو غني زياته کړه چې دا بیه به د ارزښتونو د قرباني کولو په معنا نه وي. هغه وويل:
«مګر دا قېمت او بیه به د جمهوریت اصل، د وګړو او ښځو حقونه او زموږ لاسته راوړنې نه وي او هیڅ ډول جوړجاړی او تفاهم به دا ارزښتونه قرباني نه کړي.»
دغه طالب قوماندانان د افغان امریکايي پوهنتون د هغو دوو استاذانو په مقابل کې خوشې کیږي چې شاوخوا درې کاله وړاندې تښتول شوي وو.د ۲۰۱۶ کال د اګست د میاشتې په اتمه نېټه د افغانستان امریکایي پوهنتون دوه استادان تيموتي جان ويکس او د استرالیا اوسېدونکی او بل یې امریکايی کیون کنگ له کابل ښار څخه وتښتول شول.
د سولي پر لور ګام او که سیاسي معامله؟
ولسمشر غني وویل چې دا ګام یې د سولي له پاره د ښه نیت ښودلو په موخه واخېست، خو د چارو یوشمېر کتونکي بیا افغان حکومت د زندانیانو په خوشې کولو کې بې واکه بولي. حقوقي شنونکي او د بګرام زندان د زندانیانو د دوسیو څېړلو د یوه کمېسیون پخواني غړي عبدالشکور دادرس دویچه ویله ته وویل چې افغان حکومت لا هم د بګرام زندان د بندیانو په اړه د پریکړه نیولو واک نه لري.
هغه د انس حقاني په ګډون د څو طالب قوماندانانو آزادول یوه سیاسي معامله وبلله. نوموړي زياته کړه: «دا حکومت د سولې په خاطر په خپلواکه توګه ګام نه شي اخېستلی، د طالبانو خوشې کول یواځې یوه سیاسي معامله ده چې د امریکایي پوهنتون استادانو له پاره ترسره شوه چې د سولي په برخه کې کومه ګټه نه شي کولی.»
حقاني شبکه په کابل او یو شمېر نورو ولایتونو کې د خونړیو برېدونو پر پلانولو تورنه ده، چې اوس یې د غړو خوشې کېدو په ټولیزو شبکو کې هم پراخ غبرګون راپارولی. افغان ژورنالیست مبصر معروف، پر خپله فیسبوک پاڼه لیکلي: «د انس حقاني خوشې کېدل د طالبانو ګټل، د دولت بایلل او د امریکا ګټه ښيي.»
نوموړي د ولسمشر غني ویاند صدیق صدیقي ته هغه څرګندونې هم وریادې کړي چې ویلي یې وو: «د انس حقاني خوشې کېدل افغان دولت او د افغانستان خلکو له پاره سره کرښه ده او د زندانیانو خوشې کېدو واک د افغان دولت سره دی.»
خو سیاسي فعال ثواب الدین مخکښ بیا پر خپله فیسبوک پاڼه لیکلي دي چې د دغو زندانيانو له آزدولو سره سم به د افغان حکومت او طالبانو ترمنځ مخامخ خبرې پيل شي: «خوشې شوي طالب بندیان به په قطر کې تر نظارت لاندې وي، د دغو بندیانو د خوشې کولو په مقابل کې چې کومې وعدي شوي طالبان یې باید پوره کړي، که نه هر څه بیا خرابیدی شي.»
انس حقاني له ۲۰۱۴ میلادي کال راهیسې د افغان حکومت په زندان کې وو.
اسماعیل شاکر – کابل
زموږ له آرشيف څخه:
حقاني شبکه څرنګه يوه ډله ده؟
حقاني شبکه يوه افغانه وسله واله ډله ده چې د افغان حکومت او د دوی د متحدينو امريکايي پوځ پر ضد جگړه کوي. افغان حکومت او نړيوالې ټولنې دغه شبکه د يوې خطرناکې وسله والې ډلې په توګه درجه بندي کړې.
انځور: Getty Images/AFP/J. Tanveer
جلال الدين حقاني او طالبان
د طالبانو په حکومت کې جلال الدين حقاني د قبايلو چارو وزیر مقرر شو. د بهرنيو اتحادي ځواکونو تر حملې يعني ۲۰۰۱م کال پورې نوموړې پر همدې څوکۍ پاتې وو. تر ملا محمد عمر وروسته جلال الدين حقاني ته د طالبانو د تر ټولو معتبر مشر په توگه کتل کيږي. حقاني له اسامه بن لادن سره هم نزدې اړيکي درلودلې.
انځور: picture-alliance/dpa
حقاني شبکه کله جوړه شوه؟
څو لسيزي ترمخه د شوروي اتحاد د پوځونو پر ضد جنگيدونکي قوماندان جلال الدين حقاني د دې ډلې بنسټ ايښې وو. په اتيايمه لسيزه کې د افغان جگړې پر وخت امريکا متحدو ايالاتو د دغي ډلي ملاتړ کاوه. په ۱۹۹۵م کال کې دې ډلې بيا له طالبانو سره لاس يو کړ. طالبان د همدې شبکې په مرسته په ۱۹۹۶م کال کې د کابل په نيولو وتوانيدل. په ۲۰۱۲م کال کې دا شبکه د امريکا له خوا د يوه ترهگر سازمان په توگه ونومول شوه.
انځور: AP
د جلال الدين حقاني شخصي ژوند
جلال الدين حقاني په ۱۹۳۹م کال کې په پکتيا کې زيږيدلی او د پاکستان په دار العلوم حقانيه نومې مدرسه کې یې ديني زده کړې کړي. دا هماغه مدرسه ده چې ويل کيږي له طالبانو سره خواخوږي لري. جلال الدين حقاني دوه ودونه کړي. ويل کيږي چې يوه ميرمن یې عربه ده. حقاني ته د خليج په سني هیوادونو کې په ډيره درنه سترگه کتل کيږي.
انځور: AP
د دې شبکې مرکز چيرته دی؟
د حقاني شبکې د قوماندې مرکز احتمالاً د قبايلي سيمې شمالي وزیرستان په مرکز میران شاه کې دی. د افغان او امريکايي چارواکو په حواله دا ډله د پاکستان د پوځ له ملاتړه برخمنه ده او په افغانستان کې وخت پر وخت بريدونه ترسره کوي. خو پاکستان دا تورونه ردوي.
انځور: Getty Images/AFP/J. Tanveer
سراج الدين حقاني د مشر په توگه
جلال الدين حقاني د ناروغتيا له کبله د دغه تند لارې ډلې مشري خپل زوی سراج الدين حقاني ته سپارلې وه. سراج الدين د افغان طالبانو مرستيال قوماندان هم دی. په ۲۰۱۵م کال کې داسې خبرونه خپاره شوي ول چې گڼي جلال الدين حقاني مړ شوی دی خو طالبانو او حقاني کورنۍ دا خبرونه رد کړل.
انځور: picture-alliance/dpa
سراج الدين حقاني څوک دی؟
د حقاني شبکې ددغه برحاله مشر ماشومتوب په میران شاه کې تیر شوی. ويل کيږي چې ده هم په حقانيه مدرسه کې درس ویلی. دا هم ويل کيږي چې سراج الدين حقاني د حربي هنر ماهر دی. د ده په هلکه دا خبره هم کيږي چې له خپل پلار څخه يې زيات افراطي نظريات اخيستي دي.
انځور: picture-alliance/dpa
انس حقاني د بندي په توگه
د جلال الدين حقاني له ډيرو زامنو څخه یې د يوه نوم انس حقاني دی چې له عربۍ مېرمني څخه زېږېدلی دی. انس حقاني دمگړۍ له افغان حکومت سره بندي دی او محکمې یې د اعدامولو پريکړه کړې ده. حقاني شبکې خبرداری ورکړې چې که چيرې انس ته ورکړل شوې جزا عملي شي نو دا به ډيرې ناوړه پايلې ولري.
انځور: picture-alliance/AP Photo/National Directorate of Security
دا ډله څومره ستره ده؟
د بيلا بيلو اټکلونو په حواله د دې ډلې د ټولو جنگيالو شمير په ټولیزه توگه له دريو زرو تر لسو زرو پورې رسيږي. ويل کيږي چې مالي تمويل یې د خليج هيوادونو له خوا کيږي. پر دې سربيره دا ډله د مختلفو جنايي کړونو لکه د تښتونو او چور و چپاول له لارې هم خپل مالي اړتياوي برابروي.
انځور: Getty Images/AFP/J. Tanveer
حقاني شبکه او نورې تندلارې ډلې
له افغان طالبانو سره د حقاني شبکې اړيکې خو روښانه دي خو دا ډله له نورو ترهگرو ډلو سره هم نزدې اړيکي لري. په دې کې القاعده شبکه، تحريک طالبان پاکستان، د ازبکستان اسلامي غورځنګ او په پاکستان کې منع کړل شوې لشکر طيبه ډله شامله ده. جلال الدين حقاني خو د اسامه بن لادن سره اړيکې درلودلې خو نوموړی د دغه ډلې له اوسني مشر ايمن الظواهري سره هم اړيکې لري.
انځور: picture-alliance/dpa/Ausaf Newspaper
له پاکستان سره اړيکي
د امريکا او افغانستان حکومتونه ادعا کوي چې حقاني شبکه د پاکستان د استخباراتي ادارې آي ايس آي له ملاتړه برخمنه ده. خو د پاکستان پوځ او حکومت دواړه دغه تورونه ردوي. په واشنگټن کې حکومت ټينگار کوي چې پاکستان بايد په شمالي وزیرستان کې د موجودې دې ډلې پر ضد اغيزمنه گامونه واخلي.