د جزا نړيوالې محکمې سوريه پر شکنجې ضد اقداماتو مکلفه کړې
۱۴۰۲ آبان ۲۶, جمعه
په دنهاک کې د جزا نړيوالې محکمې ويلي دي چې سوریه بايد د شکنجې او له بندیانوسره د غير انساناني چلن د مخنيوي ټول اړين ګامونه پورته کړي. زياته شوې دغه هيواد همدا راز دا تضمین کړي چې د شکنجې شواهد بايد له منځه يو نه وړل شي.
اعلان
په دنهاک کې د جزا نړيوالې محکمې د يوه موقت حکم پر اساس سوريه بايد د شکنجې او غير انساني چلن پر وړاندې له هر ډول شته امکاناتو څخه کار واخلي، په ځانګړي توګه د دولتي مقاماتو پر وړاندې.
د روان کال په جون مياشت کې هالند او کاناډا د جزا په نړيواله محکمه کې په دې تړاو يوه قضيه وړاندي کړې ده چې د اوریدنې پر مهال یې دا موقتي حکم جاري کړل شوی دی، په داسې حال کې چې محاکمه لا جريان لري.
د دې محاکمې په ترڅ کې د سوریې پر چارواکو تور لګول شوی دی چې د ۱۲ کلنې کورنۍ جګړې پر وخت یې خپل اتباع شکنجه کړي او بشر ضد جرمونه يې کړي دي.
د جزا نړيوالې محکمې په خپله پريکړه کې ويلي دي چې سوريه «باید دا خبره ډاډمنه کړي چې د حکومت تر لاس لاندې چارواکي، هیڅ ډله او يا شخص، چې دوی پرې کنترول لري او يا یې تر اغیزې لاندې وي، هغه بايد تشدد يا ظالمانه او غير انساني، له سپکاوي ډکو او يا دې ته په ورته کړنو باید لاس پورې نه کړي.»
محکمې په خپله پريکړه کې دا حکم هم کړی دی چې سوريه دا مکلفيت هم لري چې د تشدد اړوند شواهدو «د له منځه تللو مخنيوی وکړي او د دې ډول شواهدو ساتنه ډاډمنه کړي.» په دې کې طبي رپوټونه او د مرګونو په اړه ارقام شامل دي.
په اکتوبر مياشت کې د دې قضیې د اورېدنې پر مهال د هالنډ يوه قانوني استازي د خپلو دلايلو وړاندې کولو پر وخت وويل چې د توقيف پر وخت د بريښنا شاټونو، وهلو ټکولو، جنسي تیري او غير انساني چاپیريال او وضعيت په ګډون خپل سری توقيف او هر ډول ناوړه چلند په ځينو استثناو سره روان دی.
دا په داسې حال کې ده چې تېره ورځ فرانسې په بشريت ضد جرمونو کې د لاس درلودو په تور د سوریې د ولسمشر بشار الاسد د نيولو نړيوال حکم جاری کړی دی.
اعلان
د سوریې غبرګون
د سوریې حکومت د اکتوبر میاشتې دا محاکمه تحريم کړې وه او د پنجشنبې ورځې د پريکړې پر وخت حاضر نه وو. په دې اړه یې په يوه مخکني بيان کې ويلي چې د دې قضیې «معلومات ناسم او درواغ» دي او دا یې رد کړې وه.
د جزا نړيواله محکمه په دنهاک کې مقر لري او د جنګي جرمونو په تړاو قضيو کې پريکړې کوي خو د سوریې په تړاو یې پريکړې الزامي نه دي ځکه چې دغه هېواد دا محکمه په رسميت نه پيژني.
د امریکا متحده ایالاتو په مشرتوب ائتلاف چې د آلمان په شمول تر۵۰ زیات هیوادونه پکښې ګډون لري د ۲۰۱۴م کال په وروستیو کې د داعش پر ضد هوایي عملیات پیل کړل. د داعش ضد ائتلاف دغه ډله سخته وځپله. متحده ایالات په سوریه کې تر۱۰۰۰ زیات ځانګړي ځواکونه لري، چې د سوریې د دیموکراتیک ځواکونو ملاتړ کوي.
انځور: picture alliance/AP Photo/A.Brandon
پاڅون کوونکي
د سوریې آزادي بخښونکی پوځ د بشارالاسد رژیم پر ضد د احتجاجونو څخه راپورته شو. خو دغه احتجاجونه بیا وروسته په تاوتریخوالي واوښتل. د نورو غیر جهادي ډلو تر څنګ دغه ډلې هم د بشارالاسد له واکه ګوښه کیدل او د دیموکراتیکو ټاکنو غوښتنه کوله. د څو ضربو وروسته د دغې ډلې زیات شمیر غړي له افراطي یاغي ډلو سره یو ځای شول. دغه ډلې د امریکا او ترکیې ملاتړ لاره، خو اوس یې تر ډیره کچه خپل قوت له لاسه ورکړی.
انځور: Reuters
مقاومت کوونکي
د کردانو او افراطي اسلامپالو ترمنځ جګړه د دوی ترمنځ پر خپله شخړه اوښتې ده. د داعش پر ضد د متحده ایالاتو په مشرۍ ائتلاف د سوریې د دیموکراتیک ځواک چې د کردانو او عربي ملیشو څخه جوړ دی ملاتړ کوي. کردي ولسي واحدونه د دغه دیموکراتیک ځواک اصلي جز دی. کردان د بشارالاسد سره ضمني تفاهم لري.
انځور: Getty Images/A. Sik
نوي جهادیان
داعش له سیمه ایزې ګډوډۍ څخه په ګټې سره په ۲۰۱۴م کال کې په سوریه او عراق کې ډیري سیمې تر خپل کنترول لاندې راوستې. د خپل «اسلامي خلافت» د رامنځ ته کولو په هڅه کې داعش د پخپل افراطيت او ظلم له کبله ډیر بدنامه شو. د دغې یاغي ډلې پر ضد د متحده ایالاتو او روسیې جلا جلا پوځي عملیاتو دغه ډله بیخي د سقوط په درشل درولي ده.
انځور: picture alliance/AP Photo
پخواني جهادیان
داعش یوازینۍ ترهګره ډله نه ده چې سوریه یې ویجاړه کړه. یو شمیر نورې یاغي ډلي هم په دغه کړکیچ کې په جګړه بوختې دي چې د جګړې د بیلا بیلو ډلو او اسد پر ضد جنګیږي. یوه جهادي ډله د حیات التحریر الشام، په نوم ده چې د ادلب ولایت ډیره برخه یې تر کنترول لاندې ده او له القاعدې سره اړیکي لري.
انځور: picture-alliance/AP Photo/Nusra Front on Twitter
د ایران نقش؟
ایران د سوریې ملاتړی دی چې له لسیزو راهیسې یې یوازینی عربي متحد دی. کله چې په ۲۰۱۱م کال کې دغه کړکیچ پیل شو نو ایران د خپل ملاتړي د دفاع هڅه پېل کړه او تهران له دمشق سره د ستراتیژیک ملاتړ په ترڅ کې د پوځي روزنې او ځمکني ځواکونو په برخه کې مرسته وکړه. د ایران له ملاتړ څخه برخمنه لبنانې شیعه یاغي ډله حزب الله، هم د اسد د رژیم ملاتړې ده او په دغه هیواد کې د ایراني ځواکونو او نیمه ملیشو تر څنګ جنګیږي.