په تیره بیا په ایران او چین کي حالت ډیر خطرناک دی. همدارنگه د ښځینه او نارینه خبریالانو د وژل کیدو شمیر مخ پر زیاتیدو دی. یو علت یې د اوکراین جگړه بلل کیږي.
اعلان
په تیرو کلونو کي د وژل سوو خبریالانو د شمیر تر کمیدو وروسته، د بې سرحده خبریالانو سازمان د ۲۰۲۲م کال د دسمبر تر لومړۍ نېټې پوري د تیر کال همدغه وخت په پرتله د ښځینه او نارینه ژورنالیستانو د وژل کیدو څه نا څه ۲۰ سلنه زیاتوالی ثبت کړی دی.
د ROG سازمان کارپوه، کریستوفر ریش له دویچه ویلي سره په خبرو کي وايي چي له ۴۸ څخه ۵۷ ته د وژل کیدو د پیښو په لوړوالي کي پر اوکراين د روسیې يرغل مهم نقش لري.
د کریستوفر ریش په نظر د دې کار یو علت دا دی چي ډېر محلي ژورنالیستان د جگړې د میدان برعکس د رسنیو د آزادۍ له پاره مبارزه کي خپل ژوند له لاسه ورکوي. دا ځکه چي په جگړه ایزه سیمو کي ډېر خبریالان له بهر څخه راځي.
د بې سرحده خبریالانو سازمان په مکسیکو کي له کلونو راهیسي له خپل پارتنر سازمان سره په گډه د خپلو تر گواښ لاندي همکارانو د لا زیاتي ساتني له پاره فعالیت کوي. خو پر حکومتي تدابیرو سربیره بیا هم په حقیقت کي هیڅ هم نه ترسره کیږي. یوازي د جنورۍ په میاشت کي درې نارینه او یوه ښځه ژورنالیسته وژل سوې ده.
۵۳۳ خبریالان په زندانونو کي دي
د بې سرحده خبریالانو سازمان په حواله په نړۍ کي تر اوسه پوري اوه تنه ژورنالیستاني وژل سوي دي چي دا د ټولو قربانیانو څه د پاسه ۱۲ سلنه زیاتوالی ښیی. خو په زندانونو کي دغه رقم لا لوړ دی، یعنی ۱۵ سلنه.
په مجموعي ډول د دسمبر مياشتي تر لومړۍ نېټې پوري ۵۳۳ ښځینه او نارینه خبریالان په زندانونو کي دي چي دغه رقم تر هر وخت ډیر لوړ دی.
د بندي ښځو په شمیر کي له ۲۸ سلنه څخه ۷۸ سلنه زیاتوالی راغلی. د هغوی یو پر څلرمه برخه په چین او ایران کي بندیاني دي . د دغه سازمان کارپوه کریستوفر ریش په داسي هیوادو لکه ایران او سپیني روسیه کي په هدفمندانه ډول د ښځو د سرکوبه کولو خبره کوي.
د هغه په نظر هلته په شعوري ډول د ښحینه خبریالانو له عاطفي احساساتو سره لوبي کیږي تر څو هغوی لا ډیر په وحشیانه ډول وبیروي.
د طالبانو له واکمنۍ راهیسې د ځينو رسنيو تړل کېدو، امنیتي ننګونو او پر رسنیو د محدودیتونو له امله ځینو ژورنالیستانو افغانستان پرېښود او اوس په ګاونډیو هیوادونو لکه ایران او پاکستان کې له نامعلوم برخلیک سره مخامخ دي.
انځور: Z. F.
د تخلیې په تمه د انتظار سختې شیبې
اغلې پوپلزۍ وايي چې «ما خپل کیس ډېرو سفارتونو ته ولېږو، ځينو یې ځواب را نه کړ او ډېرو زما له خوا د پناه غوښتنې وړاندیز رد کړی.» پر افغانستان د طالبانو تر بیا حاکمیت وروسته ډېر خبریالان بهرنیو هیوادونو ته د تخلیې په تمه ایران او پاکستان ته تللي دي. د دوی زیاتره د نامعلوم برخلیک په هکله شکایت لري.
اغلې پوپلزۍ وايي، تراوسه هیڅ نړیوالې ادارې مالي مرسته نه ده ورسره کړې او له تیرو نهه میاشتې راهیسې يې مصارف به بهر کې مېشت مشر ورور ورکوي. خو پاکستان ته په تللو افغان خبریالانو کې بیا ډېر نور داسې هم شته چې، مالي لګښتونه يې خپل دي او له بې سرنوشتۍ ځورېږي.
انځور: Z. F.
مهاجرت او اقتصادي ستونزې
افغان خبریال شریف شګېوال نهه میاشتې کیږي چې په پاکستان کې ژوند کوي او په دغه هیواد کې له اقتصادي ستونزو شکایت کوي: «زما دوسیه د بېپولې خبریالانو له ټولنې سره ثبت ده، په لومړي سر کې يې رد ځواب راکړی و، خو ترهغې وروسته چې مې جزییات ورسره شریک کړل، تېره اوونۍ يې مثبت ځواب و.»
افغان ویډیو ژونالیست او اېډيټر رمان پناه وايي چې هر ځای یې دوسیې رد شوي. رمان زیاتوي: «هغه راپورونه چې ما جوړ کړي، یادونه پکې نه شوې چې ايډيت يې ما کړی، نو چې هر ادرس ته چې خپله دوسیه لېږم، زما د ژورنالیستک کار بېلګه غواړي، څو زما کار ورته ثابت شي، همدا لامل دی چې هر ځای مې دوسیه رد کېږي.»
انځور: Z. F.
د خبریالانو د ستونزو اوریدو له پاره اقدام
په اسلام اباد کې یو شمېر افغان خبریالانو د ''Afghan Journalists at Risk'' په نوم حرکت رامنځ ته کړی، څو د تخليې په تمه پاکستان ته د تللو افغان خبریالانو له پاره لابي وکړي. د دغه حرکت د رهبرۍ بورډ غړی عبدالله همیم مني چې تراوسه يې کومه مثبته پایله نه ده ترلاسه کړې خو هڅې به دوامداره ساتي.
انځور: Z. F.
په خپله لاس په کار کیدل
دغه حرکت، پاکستان ته تللي شاوخوا ۲۰۰ افغان خبریالان لیست کړي، خو وايي، دا شمېر ښايي تر دې هم ډېر وي. د افغانستان د خپلواکو ژورنالیستانو ټولنې رئیس حجت الله مجددی وايي، په تېر یوه کال کې له ۷۰۰ تر ۱۰۰۰ پورې رسنيزو کاروونکو هيواد پرېښی، چې ځینې يې لا هم په ګاونډيو هېوادونو کې بې سرنوشته پاتې دي.