د ۷ او ۹ کلونو تر منځ عمر درلودونکو هلکانو کې هم له حده زیات وزن ستونزې موجودیت ښودل شوی دی. دغه فيصدي په هلکانو ۲۹ سلنه او د همدغه عمرونو نجونو کې ۲۷ سلنه ده. د حده زیات چاغوالي دغه نسبت، په تنکیو ځوانانو کې ۲۵ سلنه او د پنځو کلونو د ښکته عمر ماشومانو کې ۵ سلنی دی.
د روغتیا نړیوال سازمان وايي چې خلک تر ډیره د کرونا وبا پر مهال په یو غیرمنظم شکل له حده زیات چاغښت څخه اغیزمن شوي چې په دې منځ کې د ډير لوړ وزن لرونکو افرادو بستري کیدلو او مړینو ذکر هم شوی دی.
ابتدايي معلومات ښيي چې د چاغوالي پيښې د کرونا وبا له کبله په ماشومانو او تنکیو ځوانانو کې د مخ په ډيریدو په حال کې دي.
په اروپايي سیمه کې له حده ډير چاغښت تر ډيره په افرادو کې د معلولیت او مرګ سبب ګرځيدلي شي او دا کیدای شي په راتلونکو لسیزو کې په ځينو هیوادونو کې د سګرټو پر ځای د سرطان ناروغۍ د اخته کیدو پر يو مهم اصلی عامل باندې بدل شي.
له حده زیات چاغښت کولای شي د سرطان او مزمنو تنفسي ناروغیو لکه نفس تنګۍ او مغزي سکتې او نورو ناروغیو عامل واقع شي. همدارنګه د ملا درد، د سږو، پوښتورګو او عصبي ستونزې یادونه هم شوې چې له حده زیات چاغوالی ېې عامل واقع کیدی شي.
د ډبلیو اچ او رپوټ وايي چې په حاضر وخت کې د اروپا په سیمه کې په افرادو کې د له حده زیات وزن درلودلو ستونزه، د وېنې د لوړ فشار، غذایی ریسک او تنباکو وروسته د غیرساري ناروغیو د ریسک څلورم فکتور دی.
اروپايي سیمه له ۵۳ هیوادونو څخه متشکله ده چې په هغو کې له اروپايي اتحادېې ورهاخوا ترکیه، روسیه او اوکراین هم شامل دي. د روغتیا نړیوال سازمان په حواله، تر اوسه یو هیواد هم په دې نه دی توانیدلی چې وشي کړای تر ۲۰۲۵م کال پورې له حد څخه د زیات چاغښت ستونزې د پراخيدو مخه ونيسي.
زيات وزن يا چاغوالی د زياتو ناروغيو لامل بلل کيږي. په اکثرو مواردو کي د سالمې او متوازنې غذا خوړل د وزن په کمولو کي مرسته کولای سي. دا ډول څو مهم خواړه دلته وپېژنئ:
انځور: Clourbox/G. Oliver
بادرنګ
يو کوچنی بادرنګ صرف د ۲۰ په شاوخوا کي کالورياني لري. دا ځکه چي بادرنګ له اوبو ډک يو ترکاري ده او هيڅ غوړ پکښي نسته. بادرنګ نه یوازي دا چي په بدن کي د التهاب پر ضد ګټور دی بلکه د وزن په کمولو کي هم مرسته کولای سي، ولي چي حجم يې زيات خو انرژي يې کمه ده او په دې توګه خوړونکي ته د مړښت احساس ورکوي.
انځور: picture alliance / ZB
ګاځره/زردکه
يوه لويه ګاځره تقريبا ۳۰ کالورياني لري. دغه ترکاري نه یوازي سترګو ته ګټور دي بلکه د چاغوالي په کمولو کي هم مرسته کولای سي. دغه ترکاري په جسم کي د ګلوکوز مقدار کنترولوي او اضافي ناتريوم جذبوي او په دې توګه په بدن کي د اوبو د کمښت مخه نيسي.
انځور: picture-alliance/ImageBroker/B. Lauter
پالک/سبزي/سابه
په پالک کي وسپنه، فوليک ايسيد او زيات شمير ويټامين موجود وي. له همدې کبله سابه د روغتيا له پاره په تر ټولو ښه سبزيجاتو کي شميرل کيږي. د پخولو پر ځای دغه سابه په سلاته کي اومه هم خوړل کيدلای سي.
انځور: Fotolia/nata_vkusidey
منفي کالورۍ لرونکي سابه
زيات خلک داسي فکر کوي چي ګواکي منفي کالورياني لرونکي سابه هم سته. يعني داسي سابه چي پکښي موجودي کالورياني يې تر هغو کالوريانو کمي دي چي د هضم کولو له پاره يې بايد بدن پر ولګوي. خو کارپوهان دا فکر ردوي او وايي داسي خواړه نسته چي منفي کالورياني ولري. خو هغه خواړه چي حجم يې ډېر او کالورياني يې کمي وي بيا هم په وزن کمولو کي مرسته کولای سي.
انځور: Horst Ossinger/picture-alliance
مالټه
يوه لويه مالټه د ۵۰ او ۶۰ تر منځ کالورۍ لري. پکښي موجود پوټاشيم او مګنېزيم د زړه له پاره ښه دی. نارنج هم د مالټو په شان مثبت اړخونه لري. خو دا چي په دغو مېوو کي د ميوو بوره يا شکر هم موجود وي، نو تر اندازې زيات خوراک يې حتی وزن زياتوالای سي.
انځور: picture-alliance/dpa/W. Rothermel
هندوانه
هندانه په بدن کي د اوبو د کمښت ضد بهترينه ميوه ده او پکښي ويټامين بي هم سته. په اندازه د دغې مېوې خوړل په وزن کمولو کي مرسته کولای سي. خو په دغه مېوه کي هم تر شپږ سلنې پوري د مېوو شکره موجوده وي او په دې توګه تر اندازې زيات خوراک يې حتی وزن زياتولای سي.
انځور: picture-alliance/Pixsell/H. Jelavic
رومی/ سور بانجن رومی
يو رومی د ۲۰ او ۲۵ په شاوخوا کي کالورياني او زياتي ګټي لري. دغه سابه نه يوازي په وزن کنټرولولو کي مرسته کوي بلکه د انسان په ځوان ساتلو او د سرطان په شان ناروغيو په مخنيوي کي هم مثبت ثابتېدلای سي.
انځور: Colourbox/M. Bell
توت زميني/سترابېري
د مځکني توتو بېل ډولونه سته چي اکثره يې روغتيا ته ګټور دي. دغه مېوې په مکس سوي ډول يا سموتي په شکل هم خوړل کيدلای سي او د شودو سره يې ملک شېک هم جوړل کيدلای سي. دغه مېوې نه يوازي د معدې په ډکولو بلکه د ناروغيو په مخنيوي کي هم مرسته کولای سي.
انځور: Udo Herrmann/CHROMORANGE/picture alliance
هګۍ
که څه چي د هګيو ژړ زياتې کالورياني لري، خو د هګۍ سپين صرف ۲۰ کالورياني لري. په دې توګه که څوک د ۵ هګيو صرف سپين وخوري نو دا ۱۰۰ کالورياني کيږي. د هګيو سپين زيات پروتين هم لري. څوک چي وزن کمول غواړي نو کولای سي د بېلګي په توګه د ايشېدلو هګيو سپين د مړښت له پاره وخوري يا په ډيرو لږو غوړو کي سپين پاخه کړي.
انځور: DW/E. Yorck
بروکولي يا زرغون ګل ګوبی
د نورو کمو کالوري لرونکو سبزيجاتو او مېوو په پرتله زرغون ګوبی/بروکولي داسي سابه دي چي پکښي اوبه زیاتي نسته. له دې کبله معده ډکوي او چا ته د مړښت احساس ورکوي. دغه سابه زيات مېنرالونه او ويټامينونه هم لري او تر ساده سپين ګل ګوبي ډېر ګټور دی.