رهف محمد القنون کولی شي هيله منه اوسي: د تازه معلوماتو له مخې به نوموړې له تاېلند څخه سعودي عربستان ته اخراج نه شي. دې ځوانې سعودۍ يوه ورځ د بنکاک د هوايي ډگر د يوه هوټل په کوټه کې ځان بند کړی وو او نه پوهيدله چې سفر به يې کوم لور ته وي. بيرته د سعودي عربستان پلازمينې رياض ته؟ لکه څرنگه چې په بنکاک کې د سعودي سفارت غوښتل. او که استرليا ته، چيري چې هغې له لومړۍ سره تلل غوښتل او چيري چې دا به د بشري حقونو د ټولنې هيومن رايتس واچ له خوا مرسته ترلاسه کړي.
رهف غواړي له خپلې کورنۍ وتښتي. دا ځکه چې د هغې په خبره دې نه غوښتل د هغوی په خوښه واده وکړي او دا يې نيم کال په کور کې بندۍ کړې وه. د هيومن رايتس واچ د نزدې ختيځ کارپوه ادم کوگل په دې هلکه وايي: «تاېلندي چارواکو له نيکه مرغه لکه څرنگه چې یې لومړی غوښتل، دا بيرته کويت ته ونه ليږدوله.» د هغه په خبره د تاېلند د مهاجرت ادارې ويلي دي چې نه غواړي دا ځوانه نجلۍ بيرته کويت ته واستوي. له هغه ځايه بیا دا ښايي سعودي عربستان ته واستوله شي. تر دې وورسته د ملگرو ملتونو د مهاجرو د مرستې ادارې کارکوونکو له رهف سره وليدل.
د رهف پېښه يوازنۍ نه ده
رهف محمد القنون يوازنۍ ښځه نه ده چې له سعودي عربستانه یې د تېښتي هڅه کړې ده. د ۲۰۱۷م کال په اپريل مياشت کې د منيلا په هوايي ډگر کې د سعودي عربستان يوه ځوانه نجلۍ دينا لسلوم ونيول شوه. دا هم له دې وجې تښتېدلې وه چې کورنۍ یې غوښتل دا په زور واده کړي. خو نوموړې يوه ورځ وروسته بيرته سعودي عربستان ته وليږدول شوه. د هغې د برخليک په هلکه هیڅ معلومات نشته.
د بلومبيرگ خبري آژانس په حواله د سعودي د يوه حکومتي استازي له قوله چې نه غواړي نوم یې په ډاگه شي، لسلوم اوس د ځوانو نجونو په يوه ځانگړي زندان کې ده. خو د بشري حقونو سعودۍ فعاله بيا باور لري چې هغه مړه شوې ده. د بشري حقونو د څار ټولنه د لسلوم د استوگن ځای په هلکه هيڅ قانع کوونکي معلومات نه لري.
په سعودي عربستان کې په دې وروستيو کې د ښځو د حقونو په هلکه يو حرکت وليدل شوانځور: picture-alliance/dpa/M. Kappeler خو په بنکاک کې ښايي د رهف محمد القنون له پاره يو څه هيله موجوده وي. ادم کوگل له دويچه ويله سره په خبرو کې وويل: «موږ د څو کالونو په اوږدو کې دا ډول يو څو پېښې ثبت کړي دي.» هغه زياته کړه: «تل مو ليدلي چې په سعودي عربستان کې ښځې د ناوړه چلن ښکار کيږي او هغوی د خپلې خوښې ژوند نه شي تیرولی ځکه د کورنۍ نارينه غړي دوی خپل مال او ملکيت گڼي.» دا حاکميت ځينې مجبوروي چې بهر ته د تښتيدو هڅه وکړي.
«اصلاحات بايد له د ننه وي»
د القطيف د ښاري شورا غړې او خبرياله عرفات المجيد وايي چې د رهف قضيه يوه غير معلومي قضيه ده. هغه زياتوي: «دا به نا انصافي وي چې ووايو رهف د خپل ټول نسل له پاره دريدلې.» المجيد له دويچه ويله سره په مرکه کې زياته کړه: «هغې پريکړه کړې چې د خپلې کورنۍ په مقابل کې ودريږي. دا څه کله کله پېښيږي خو ډېر نه ليدل کيږي.»
په سعودي کې له دې ډول قضيو سره د چلن قوانين اوسمهال د اصلاح کيدو په حال کې دي. المجيد زياتوي: «دا به ښه وي چې د سعودي شاهي سلطنت خپله د دې کار غم وخوري. له دباندې څخه فشار د گټې پر ځای تاوان رسوي.»
ښځې پر دولت تکيه نه شي کولی
يو څه موده وليعهد محمد بن سلمان د بدلون د تضمينونکي په توگه ياديدی، خو دا خبره سمه نه ده. دا څرگندونې بريتانيا ميشت مدني فعال يحي اسيري کوي. هغه زياتوي :«که څه هم چې يو څه حرکت ليدل کيږي خو اصلاحات نه رامنځته کيږي. دلته يوازې د شاهي سلطنت د نوم ښه کولو خبره مطرح ده.» اسيري وايي چې لومړی گام بايد داوي چې ټول سعودي منقتدين او فعالان آزاد کړل شي او غوښتنو ته یې غوږ ونيول شي. خو داسې څه نه کيږي.
د نوموړي په خبره زياتره وخت ځواني نجوني د کورنۍ له خوا د زور زياتي ښکار کيږي خو حکومت یې هیڅ ډول ساتنه نه شي کولای. دولت بايد د خپلو اتباعو ساتنه وکړي. خو کله چې دا کار نه کيږي، ښځي مجبوريږي يوه بله لاره انتخاب کړي د مثال په توگه تېښته.
زموږ له آرشيف څخه:
په سعودي عربستان کې د ښځو حقوقو ته کتنه
سعودي عربستان دوې ورځې ترمخه اعلان وکړ چې د قانوني سرپرست له اجازې پرته به هم ښځو ته د موټر لایسنس اخیستو اجازه ورکړي. په دغه اسلامي سلطنت کې ښځو په تیرو کلونو کې څه ترلاسه کړي.
انځور: picture-alliance/AP Photo/H. Jamali۱۹۵۵م کال: د ښځو لومړنی ښوونځی ۱۹۷۷م کال: د ښځو لومړنی پوهنتون
په ریاض کې نجونو ته تل دا زمینه نه وه برابره چې د دغو ماشومانو په څیر ښوونځي ته ولاړ شي. په دارلحنان کې په ۱۹۵۵م کال کې د نجونو په لومړني ښوونځي کې ثبت نام پیل شو. «ریاض کالج آف ایجوکیشن» د ښځو د لوړو زده کړو لومړنی انیستیتوت وو چې په ۱۹۷۰م کال کې پرانیستل شو.
۲۰۰۱م کال: د ښځو له پاره پیژند پاڼه
د ۲۱مې پيړۍ په پیل کې ښځو د لومړي ځل له پاره وکولای شول چې تذکره واخله. دغه کارتونه یوازینۍ لاره وه چې دوی پرې خپل هویت تثبیت کړي، د بیلګې په توګه د میراث او یا جائیداد اړونده شخړو کې. خو دغه کارتونه به ښځو ته یوازې د سرپرست په اجازه ورکول کیدل او مستقیما به ښځو ته نه بلکې سرپرست ته ورکول کید. په ۲۰۰۶م کال کې ښځو ته اجازه وه چې د سرپرست د اجازې پرته خپله پيژند پاڼه جوړه کړي.
۲۰۰۵م کال: پر جبري ودونو بندیز
سعودي عربستان په ۲۰۰۵م کال کې پر جبري ودونو بندیز ولګاوه، خو نکاح نامه د زوم او د ناوې د پلار تر منځ لاسلیک کیږي، نه د زوم او ناوې تر منځ.
۲۰۰۹م کال: لومړنۍ حکومتي ښځینه وزیره
په ۲۰۰۹م کال کې پاچا عبدالله، د سعودي عربستان په حکومت کې لومړنۍ ښځینه وزیره وټاکله. نورا الفایض، د روزنې وزرات د ښځو د چارو مرستیاله وزیره وه.
۲۰۱۲م کال: د المپیک لومړنۍ ښځینه لوبغاړې
سعودي عربستان پر دې باندې راضي شو چې د لومړي ځل له پاره د دغه هیواد ملي ټیم چې پکښې ښځینه لوبغاړې وې د المپیک په سیالیو کې برخه واخلي. په دغو کې یوه هم سارا عطار وه، چې د ۲۰۱۲م کال د لندن په المپیک سیالیو کې د ښځو د ۸۰۰ متره په ځغاسته کې برخه واخلي. هغه په دغو سیالیو کې حجاب پر سر وو.
۲۰۱۳م کال: ښځو ته د بایسکل او کوچني موټر سایکل د چلولو اجازه
سعودي چارواکو په ۲۰۱۳م کال کې ښځو ته د لومړي ځل له پاره د بایسکلونو او د کوچنیو موټر سایکلونو د چلولو اجازه ورکړه، خو یوازې په تفریحي ځایونو کې چې باید بشپړ اسلامي حجاب یې اغوستی وي او خپل یو نارینه ورسره موجود وي.
۲۰۱۳م کال: په شورا کې لومړنۍ ښځې
په ۲۰۱۳م کال کې پاچا عبدالله ۳۰ ښځو ته د سعودي عربستان په مشورتي شورا کې سوګند ورکړ. دا هغه څه وو چې ښځو ته يې پر یوه مقام باندې د ټاکلو زمینه برابروله.
۲۰۱۵م کال: د ښځو د رای ورکول او ځان کاندیدول
په ۲۰۱۵م کال کې د سعودي عربستان په ښاروالۍ ټاکنو کې ښځو د دې اجازه درلوده چې رای ورکړي او ځان کاندید کړي. په پرتلیزه توګه نیوزیلنډ لومړنی هیواد وو چې په ۱۸۹۳م کال کې یې ښځو ته د رای ورکولو اجازه ورکړه. آلمان دغه کار په ۱۹۱۹م کال کې وکړ. په ۲۰۱۵م کال کې په سعودي عربستان کې ۲۰ ښځې د ښاروالۍ چارو له پارې وټاکل شوې.
۲۰۱۷م کال: د سعودي د بهرنیو اسعارو د ونډو بازار لومړنۍ ښځینه مشره
د ۲۰۱۷م کال د فبرروي په میاشتې کې د سعودي عربستان د بهرنیو اسعارو د ونډو بازار د خپل تاریخ په اوږدو سارا السهیمي، د خپلې لومړنۍ ښځینه مشرې په توګه ونوموله.
۲۰۱۸م کال: ښځو ته به د موټر چلولو اجازه وي
د ۲۰۱۷م کال د سپتمبر میاشتې په ۲۶ نیټه سعودي عربستان اعلان وکړي چې ډیر ژر به ښځو ته د موټر چلولو اجازه ورکړل شي. د ۲۰۱۸م کال د جون میاشتې څخه به ښځې د لایسنس اخیستو له پاره د نارینه سرپرست اجازې ته اړتیا نه لري. او دې ته به هم اړتیا نه وی چې د موټر چلولو پر مهال ورسره سرپرست په موټر کې وي.
