د امريکا متحده آيالات، اروپايي ټولنه او نور هېوادونه د بشري حقونو د سازمانونو د راپورونو له کبله اندېښنه لري چې له مخې يې په افغاستان کې پخواني امنيتي ځواکونه لادرکه يا اعدام کړل شوي دي.
د شنبې په ورځ (د ۲۰۲۱ کال د دسمبر ۴نېټه) د متحده آيالاتو له خوا په يوه خپره شوې بيانيه کې راغلي:»موږ ټينګار کوو چې دغه شکمنې کړنې د بشري حقونو څخه سختې سرغړونې دي او د طالبانو له خوا د اعلان شوې عفوې سره په تضاد کې راځي.«
همداراز په بيانيه کي زياته شوې:»موږ پر طالبانو غږ کوو چې د افغاني امنيتي ځواکونو او پخوانيو حکومتي چارواکو له پاره دغه عفوه په اغېزمن ډول عملي کړي.« دغه بيانيه د څرګندونو له مخې آلمان، سويس، بريتانيا، جاپان، کاناډا او آستراليا لاسليک کړې ده.
د سه شنبې په ورځ د بشري حقونو د څار ټولنې د خپاره شوي راپور په حواله وسله والو طالبانو تقريبا درې نيمې مياشتې پخوا قدرت ته د رسېدو راهيسې د هېواد له ۳۴ ولايتونو څخه په څلورو کې څه باندې ۱۰۰ پخواني عسکر، پوليس يا استخباراتي کارکوونکي اعدام او بې درکه کړي دي.
د طالبانو مشرتابه، قدرت ته تر رسېدو څو مياشتې مخکې لا د امنيتي ځواکونو له پاره عمومي عفوې اعلان کړی وو او پر دغې خبرې يې د پلازمېنې کابل تر سقوط وروسته هم څو ځلې ټينګار کړی وو.
ډېری ولايتونه او پلازمېنه کابل تقريبا بې له جګړو د اسلام پالو طالبانو لاسونو ته لوېدلي وو. په ډېرو ولايتونو کې ورته امنيتي ځواکونه په ډله يز ډول تسليم شول.
د امريکا متحده آيالاتو له خوا خپره شوې بيانيه کې دا هم ويل شوي چې ښکاره کړل شوي موارد بايد ډېر عاجل او په شفافه توګه وپلټل شي. ورسره بايد مسئول کسان تر حقوقي تعقيب لاندې راشي. په بيانيه کې راغلي:»موږ په ژوره توګه د پخوانيو امنيتي ځواکونو د وژنې او لادرکه کېدو د راپورونو له کبله اندېښمن يوو چې د بشري حقونو د څار ټولنې او نورو له خوا مستند کړل شوي دي.«
آ./ن.ص./ا.ا.
پر ورته موضوع زموږ له آرشيف څخه يو انځوريز راپور:
په افغانستان کې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې ژوند
په افغانستان کې د طالبانو له لوري په دراماتیک ډول د واک پر نیولو سربیره، ورځنی ژوند روان دی. خو ورځ تر بلې ژوند د تغیر په حال کې دی، په ځانګړي ډول د ښځو له پاره.
انځور: WANA NEWS AGENCY/REUTERS
د نارینه وو نړۍ
له افغانستان څخه خپریدونکي انځورونه او ویډیوګانې په ښارونو کې د خلکو ګڼه ګوڼه ښيې، لکه د هرات په دغه رستورانت کې، چې مشتریانو ته هرکلی ویل کیږي. خو د پخوا په پرتله د پام وړ یو بدلون تر سترګو کیږي: د میزونو شا او خوا یوازې نارینه لیدل کیږي چې زیاتره یې دودیز کالي اغوستي وي او د ځینو یې پګړۍ پر سر وي. په ښارونو کې د ښځو شمیر ډیر کم شوی.
انځور: WANA NEWS AGENCY/REUTERS
د نجونو او هلکانو د صنفونو جلا کیدل
د کابل په یوه خصوصي پوهنتون کې یوې پردې دغه محصلین سره جلا کړي دي. د جنسیت له مخې جلا والی دلته یوه رسمي پالیسي ده او ښایي لا پسې پراخه شي. د افغانستان د لوړو زده کړو وزیر عبدالباقي څو ورځې مخکې په کابل کې وویل: «په ګډو صنفونو کې زده کړه له یوې خوا له اسلامي ارزښتونو سره په ټکر کې ده او له بلې خوا د افغانانو د ملي، فرهنګي او عنعنوي ارزښتونو سره په تضاد کې ده.»
انځور: AAMIR QURESHI AFP via Getty Images
له لاسه تللي آزادي
د ائتلافي ځواکونو تر شل کلن حضور وروسته هغه حقوق چې ښځو ترلاسه کړي وو ژر له منځه ولاړل. د طالبانو د فرهنګي کمېسیون د مرستیال په خبره د ښځینه ورزشکارانو له پاره به سپورت منع شي.
انځور: WANA NEWS AGENCY/REUTERS
هر ځای تالاشۍ
طالبانو هر لوري ته د تالاښۍ پوستې جوړې کړي دي. خلک په وسلو سمبال طالبانو څخه اندیښنه لري او له دې کبله غواړي د امکان تر حده د چا د پاو وړ و نه ګرځي. غربي لباس ډیر کم تر سترګو کیږي او په درنو وسلو سمبال کسان زیات ليدل کيږي.
انځور: Haroon Sabawoon/AA/picture alliance
د کار په انتظار
په کابل کې هغه کارګر چې په ورځني مزد کار کوي، د یوه سړک پر غاړه په دې تمه دي چې یو څوک یې کار ته بوځي. افغانستان چې د طالبانو تر ولکې دمخه يې هم اقتصادي وضعيت کمزوری وو، اوس د اقتصادي سقوط او لا زیاتې بې روزګارۍ سره مخامخ دی. د ملګرو ملتونو د اټکل له مخې په راتلونکو میاشتو کې زیات انسانان بې وزلي ګواښي.
انځور: Bernat Armangue/dpa/picture alliance
د بشري حقونو له پاره مبارزه
له افغان مېرمنو سر پر بې رحمانه سرکوب سربیره هغوی بیا هم د خپل تعلیم، کار او مساوي حقوقو غوښتنه کوي. د ملګرو ملتونو د بشري حقونو دفتر خبر ورکړی دی چې سوله ایز لاریونونه هم د تاوتریخوالي ډک چلن سره مخامخ کیږي. طالبانو مظاهره کوونکي په لښتو او درو وهلي او فیرونه يې پرې کړي دي چې تر اوسه د څلورو کسانو د وژل کیدو او نور ډېرو د ټپيانيدو رپوټونه ورکړل شوي دي.
انځور: REUTERS
د طالبانو پلویان
له بل لوري دغه ښځې وایي چې دوی د طالبانو له نویو مقرراتو څخه راضي دي. دغه ښځې چې د طالبانو امنیتي کسانو بدرګه کولې، د طالبانو له چلن څخه بشپړ رضایت ښکاره کاوه. د دغو لاریون کوونکو په خبره هغه میرمنې چې له هیواده وځي د دوی استازیتوب نه کوي او په دې باور دي چې اسلامي قوانین د هغوی خوندیتوب تامینوي.
انځور: AAMIR QURESHI/AFP/Getty Images
د کابل پوهنتون تالار
د طالبانو ضد لاریونونو برعکس دا ځل د هغوی [طالبانو] په پلوۍ لاریون ته خبریالان هم وربلل شوي ول. ځینې هغه خبریالان چې د طالبانو ضد لاریونونو ته یې خبري پوښښ ورکاوه د طالبانو له خوا له سخت تاوتریخوالي سره مخامخ شوي وو. دا د بدلیدونکي وخت په ځانګړې توګه د ښځو له پاره یو روښانه نښانه ده.