جاپان او استراليا په پوځي برخه کې يو بل ته نژدې شوي دي. د دواړو هېوادونو د حکومتونو مشرانو فوميو کيشيدا او ستوت موريسن د پنجشنبې په ورځ د یوه ويديويي کنفرانس له لارې د ګډو پوځي مانورو د آسانولو په موخه يو تړون لاسليک کړ.
په دې کې د طبیعي پېښو پر وخت د بيړنيو عملیاتو د تمرينونو له پاره د عسکرو په چټکه توګه استول او همدا راز د وسلو او تجهیزاتو د انتقال په برخه کې د محدوديتونو کمول شامل دي.
د « Reciprocal Access Agreement» يا د «متقابل لاسرسي تړون» داسې يوه موافقتنامه ده چې جاپان یې يوازې د محافظ قدرت امريکا سره لري. خو له آسترليا سره دا تازه پوځي همکارۍ پر نورو سربیره په سيمه کې د چين پوځي ځواک پياوړي کيدو ته په کتو سره رامنځته کیږي. پر نورو سربیره دلته له تايوان سره د چین د مشرتابه چلن هم مطرح دی.
چین: لومړی دې روسیه او امریکا خپلې اټومي وسلې کمې کړي
په دې منځ کې د جاپان او امريکا د دفاع او بهرنیو چارو وزيرانو هم د جمعې په ورځ د يوه ويډيويي کنفرانس له لارې د چين په اړه خپلې انديښنې سره شریکې کړي. د امريکا متحده ايالاتو د بهرنيو چارو وزیر انتوني بلینکن وويل چې دواړه هېوادونه د جاپان په سواحلو کې د امريکا د پوځي حضور په اړه د یوه نوي پنځه کلن توافق پر سر يوې هر اړخیزې هوکړې ته رسيدلي دي.
د چين نيوکې
چين د جاپان او آسترليا ترمنځ دفاعي تړون ته د شک په سترګه ګوري. د چين د بهرنیو چارو وزارت وياند وانګ ونبن آن وړمه ورځ په پيکينګ کې ويلي ول چې د دولتونو ترمنځ همکاري بايد د سيمې د هېوادونو ترمنځ اعتماد او درک پياوړی او سوله او ثبات تامين کړي، «نه دا چې يو درېمګړی په نخښه کړي او يا یې ګټې تر پښو لاندې کړي.»
د جاپان لومړي وزير کيشيدا د يوه داسې بسنټيز تړون له لاسليک کولو څخه خبره وکړه چې د جاپان او آسترليا ترمنځ امنيتي همکاري «يوې نوې کچې» ته رسوي.
د چين د بهرنيو چارو وزارت وياندانځور: Kyodo/picture alliance جاپان او آسترليا په اصطلاح په « QUAD» يا څلور اړخیزې ډلې پورې چې امريکا او هند هم پکې شامل دي، اړه لري. دغه څلور هېوادونه غواړي چې په اندوپاسيفيک ساحه کې خپل فعاليت پياوړی کړي او په دې توګه د چین پر وړاندې ودريږي.
له ديموکراسيو سره د اړيکو پياوړي کول
د اندوپاسيفيک لغت د نړۍ هغې سيمې ته کارول کيږي چې د هند او پاسيفيک يا آرام سمندرونو په ساحه کې پراته هېوادونه په بر کې نيسي. خو نور هېوادونه هم په اندوپاسيفيک ساحه کې د چين له تجارتي فعالیتونو څخه انديښمن دي او دا چې دغه هېواد هڅه کوي تر خپل کنترول لاندې ساحه لا پسې پراخه کړي.
په همدې موخه د جاپان لومړي وزير کيشيدا په دې وروستیو کې پر دې ټينګار وکړ چې غواړي له نورو ديموکراتيکو هېوادونو سره خپلې اړيکي پياوړي کړي.
له اکتوبر مياشتې راهيسې جاپان له بريتانيې سره د يوه ورته تړون په اړه مذاکرات کوي. همد راز د چين دغه ګاونډي هېواد له فرانسې سره هم د امنيت په برخه کې ژوره همکاري لري او په پام کې لري چې له آلمان سره یې همکاري پياوړي کړي.
ب. ص/ ن. ص (dpa, rtr)
زموږ له آرشيف څخه:
اوس د نړۍ کوم هیواد څومره اټومي وسلې لري؟
د سپيري د تازه رپوټ په حواله، اوس په نړۍ کې د اټومي وسلو شمیر کم شوی دی، خو د اټومې وسلو درلودونکي هیوادونه خپل اټومي بمونه لا عصري او وژونکي کوي. دا چې کوم هیواد څومره اټومي بمونه لري، په انځوريز رپوټ کې يې ولولئ!
انځور: Getty Images/AFP/J. Samadد سپيرې رپوټ وايي چې اوس مهال روسيه د نړۍ په سطحه تر ټولو ډيرې يعنې ۶۳۷۵ اټومې وسلې لري. روسيې اوس مهال ۱۵۷۰ اټومې وسلې نصب کړې هم دي. پخواني شوروي اتحاد د لومړي ځل له پاره ۱۹۴۹م کال کي اټومې آزموينه کړې وه. په ۲۰۱۵م کې روسيې ۸۰۰۰ اټومې وسلې درولودلې. سپرې دا هم ويلی دی چې روسیه او امريکا نوې او قیمتي اټومې وسلې تولیدوي.
د سپيري په حواله، امريکا اوس مهال ۵۸۰۰ اټومې وسلې لري چې ۱۷۵۰ يې نصب کړل شوي هم دي. امريکا په لومړي ځل په ۱۹۴۵م کال کې خپله اټومي آزموينه وکړه چې يو څه موده وروسته يې د جاپان پر هيروشيما او ناګاساکي ښارونو اټومې بمونه استعمال کړل. د ترمپ اداره اوس د اټومي وسلو پر عصری کولو کار کوي. امريکا د ۲۰۱۹م کال راهیسې د اتومي وسلو د ذخیرو په اړه د معلوماتو خپرول درولي دي.
اټکل کيږي چې چين اوس مهال ۳۲۰ اټومي بمونه لري او د سيپرې رپوټ په حواله چین هم اوسمهال د خپلو اټومي وسلو سيستم پر لا عصري کولو کار کوي. چين د آسيا تر ټولو بډای هيواد دی او د نړۍ په سطحه تر ټولو ستر پوځ لري. خو پوځي واقعي وړتيا په اړه يې او دا چې څومره نصب کړې اټومې وسلي لرې، معلومات نشته. چين خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په کال ۱۹۶۴ کې کړې وه.
د اروپا په سطحه تر ټولو ډيره اټومې وسله فرانسه لري. شمیر يې ۲۹۰ ښودل شوی دی چې له ډلې څخه يې ۲۸۰ يې نصب کړل شوي دي. فرانسې په ۱۹۶۰م کال کې د اټومي وسلو جوړولو تکنالوژي ته لاسرسی پيدا کړ. سيپرې وايي چې فرانسه اوس هم تر يوه حده پورې د خپلو اټومي وسلو په اړه معلومات خپروي.
بريتانيا خپله لومړنۍ اټومي آزموینه په ۱۹۵۲م کال کې ترسره کړه. بريټانيا چې د امریکا متحده ايالاتو نژدې دوست هیواد دی، په ۲۱۵ شمیر کې اټومې وسلې لري چې ۱۲۰ يې نصب کړل شوي دي. دغه هیواد ويلي دی چې د خپلو اټومي وسلو زیرمه يې لږ کړې او ۱۸۰ ته يې راښکته کړې ده.
د پاکستان د اټومي وسلو شمیر ۱۶۰ ته رسیږي. د سيپري په حواله، وروسته له هغې چې پاکستان په ۱۹۹۸م کال کې اټومي بم جوړ کړ، دغه هیواد او هند د مختلفو اټومي وسلو تولید ته زور ورکړ. د پاکستان او هندوستان په حواله د دوی د اټومي وسلي يوازې د دفاعی مقصدونو له پاره دي. دغه دوه هیوادونه چې ښه مناسبات نه لري، د چارو کارپوهان وايي که تر منځ يې جګړه ونښلی نو په اټومي جګړه هم بدلیدلای شي.
هندوستان د ۱۵۰ اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په ۱۹۷۴م کال کي او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې وکړه. هند ژمنه کړې چې له چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو پر لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه کوي. پاکستان او هند د خپلو توغندیزو آزموينو په اړه معلومات خپروي، خو د اټومي وسلو په اړه يې ډير لږ معلومات خپاره کوي.
هندوستان تر ۱۱۰ پورې اټومي بمونه لري. هند خپله لومړنۍ اټومي آزموينه په کال ۱۹۷۴ او دوهمه يې ۱۹۹۸ کې ترسره کړې ده. دغه هیواد ژمن دی چې چين او پاکستان سره د سرحدي ستونزو د لرلو سربیره به د خپلې خوا په لومړي ځل اټومې حملې نه ترسره کوي.
اسرائيل چې د ۱۹۴۸ تر ۱۹۷۳ کال پورې يې درې ځله له عربي هیوادونو سره جګړې کړې دي، د اټومي وسلو شمير يې ۹۰ ته رسیږي. اسرائيل د خپل سیاست له مخې اوس هم د خپلو اټومي پروګرامونو په اړه هيڅ معلومات نه خپروي.
شمالی کوریا له ۳۰ نه نيولې تر ۴۰ پورې اټومي وسلې لرې. تیر کال د امريکا ولسمشر دونالد ترمپ او د شمالي کوريا رهبر کيم جونګ وليدل. تر دغې ليدنې وروسته شمالي کوريا د خپلو توغندويزو او اټومي آزموينو د درولو اعلان وکړ. که څه هم د شمالي کوريا اصلي ستونزه له سويلي کوریا سره ده، خو بیا هم لويديځ د دغه هيواد له اټومي پروګرام څخه انديښنه لري.
د ملګرو ملتونو له خوا پر لګول شوو تحریمونو سربیره، شمالي کوريا په ۲۰۰۶م کال کې د اټومي وسلو یوه آزموینه ترسره کړې وه.
